Ο όρος «μετα-αλήθεια» έχει αρχίσει να διαβάζεται (π.χ. στα βιβλία του Harari) και να ακούγεται συχνά. Αναφέρεται σε «βεβαιότητες» που σχηματίζονται χωρίς καμιά εμπειρική βάση, χωρίς γείωση και αιτιακές διαδρομές. Που όμως γίνονται αναμφίβολες, θέσφατα! Ούτε καν οι αλγόριθμοι αντιδρούν, αφού προσηλώνονται στο αθρόο της αναπαραγόμενης «είδησης».

Ξεκινήσαμε από μακριά. Στο παρελθόν είχαμε τα νοήματα να ορίζονται μόνο θεόθεν. Στη συνέχεια, στη νεωτερική εποχή, η αμφισβήτηση της εμπειρίας εξόρμησε και πάλι από χώρους της φιλοσοφίας και της επιστήμης ως σχετικότητα ή ως λογική προτεραιότητα των κανόνων. Τώρα με επιταχυνόμενους ρυθμούς περνάμε στην κυριαρχία των αλγόριθμων και της επικοινωνιακής καταιγίδας. Τι είπαν οι προστατευόμενοι μάρτυρες; Ελάχιστοι αρμόδιοι με αυστηρή υποχρέωση εχεμύθειας άκουσαν. Κι όμως οι τίτλοι της ειδησεογραφίας (ιδίως αυτοί) «αποκαλύπτουν» με πανηγυρική βεβαιότητα: «Ναι, ο “Μάξιμος Σαράφης” επιβεβαίωσε πλήρως την αρχική του κατάθεση». «Οχι, ο Μάξιμος Σαράφης τα γύρισε τελείως».

Πολύ γνωστό το φαινόμενο. Προ μηνών πολυάριθμα τα δείγματα: ο τάδε αποφυλακίστηκε με τον «νόμο Παρασκευόπουλου» και εγκλημάτησε. Τεκμηριωμένη η είδηση; Οχι, το ποινικό μητρώο είναι απόρρητο. Στις πλείστες περιπτώσεις προέκυπτε ότι η απόλυση θα επερχόταν ούτως ή άλλως και με την προγενέστερη νομοθεσία (ο συγκεκριμένος αποσυμφορητικός νόμος αφορούσε πρόσκαιρες, όχι ισόβιες ποινές). Σε άλλες ότι η μείωση οφειλόταν σε έφεση. Ακόμη κι αν υπήρχε μείωση διάρκειας της ποινής, αυτή δεν μπορούσε να αποτελεί αίτιο, αφού τα ποσοστά των υποτροπών -έτσι κι αλλιώς σημαντικά- αυξάνονται όσο ο εγκλεισμός και η αποκοπή από την κοινωνία μακραίνουν.

Τι συνέβαινε λοιπόν; Ανασύρω από τη μνήμη: σε μια διαδικτυακή εφημερίδα δημοσιευόταν η σχετική «είδηση». Αναφερόταν συνήθως σε ανώνυμες αστυνομικές πηγές. Μέσα σε μία ώρα ο κραυγαλέος τίτλος είχε αντιγραφεί copy-paste σε δέκα άλλες πρόθυμες. Σε μία ώρα ακόμα η διάδοση είχε επεκταθεί και σε άλλες «φιλικές» σελίδες. Στην τρίτη συνεχιζόταν η αναπαραγωγή από καλόπιστους αντιγραφείς. Και μετά την τρίτη ώρα η διάψευση ήταν αδύνατη, ό,τι κι αν έγραφε π.χ. η «Εφ.Συν.», όσα διαφορετικά δεδομένα κι αν εμφανίζονταν.

Κάτι ανάλογο είχε παρατηρηθεί και με το «πόρισμα Γαβρόγλου» για το πανεπιστημιακό άσυλο. Οι «ειδήσεις» για το περιεχόμενό του ήταν τελείως αντιφατικές: αναφέρονταν είτε σε πρόταση για πλήρη εγκατάλειψη του πανεπιστημιακού χώρου στο έγκλημα, είτε άρδην αντιθέτως σε πρόταση κατάργησης του ασύλου και αστυνομικής ασυδοσίας. Ο αναγνώστης, αν είχε χρόνο και πρόσεχε, καταλάβαινε ότι οι συντάκτες δεν είχαν διαβάσει το κείμενο. Καθόλου.

Αυτή είναι η «μετα-αλήθεια»: προκύπτει με μηχανικές αναπαραγωγές και με παράπλευρες οριζόντιες διασταυρώσεις σε συστημικά δίκτυα, χωρίς καμιά εμπειρική βάση. Η ματιά, το άκουσμα της φωνής, οι μυρωδιές της φύσης, το άγγιγμα στα πράγματα γίνονται επαναστατικά και σταδιακά εξορίζονται από τον χώρο της αλήθειας.

* ομ. καθηγητής  ΑΠΘ, πρ. υπ. Δικαιοσύνης