Στα ΚΥΤ των νησιών εδώ και μήνες επικρατεί μια άθλια κατάσταση. Κρίνεις ότι είναι ακόμα διαχειρίσιμη; Ποιοι είναι οι κίνδυνοι που απορρέουν και τι πρέπει να γίνει;
Η κατάσταση στα νησιά είναι πραγματικά τρομακτική, είναι χειρότερη ακόμα και από πολλά αντίστοιχα κέντρα στην Αφρική και τη Μέση Ανατολή. Έχουν δημιουργηθεί καταυλισμοί-μικρές κωμοπόλεις από σκηνές πέριξ των ΚΥΤ, με κάκιστες συνθήκες υγιεινής, με ελάχιστη παρουσία υπηρεσιών, κάτι που προφανώς εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους. Η κατάσταση είναι ιδιαίτερη κρίσιμη στα νησιά του Β. Α. Αιγαίου, αν και πια έχει ξεφύγει και στα νησιά της Λέρου και της Κω. Σε αυτόν τον προσφυγικό πληθυσμό έχουμε παρουσία πολλών ασυνόδευτων ανηλίκων και οικογενειών με μικρά παιδιά, που βρίσκονται όλη την ώρα μες σε λασπόνερα και δίπλα σε απορρίμματα, γεγονός που θέτει την υγεία τους σε άμεσο κίνδυνο. Η κατάσταση είναι πολύ προβληματική ακόμα και για τις περιοχές γύρω από τα ΚΥΤ. Αν δεν υπάρξουν άμεσα μέτρα αποσυμφόρησης, η κατάσταση θα γίνει πολύ επικίνδυνη, ιδίως με την αναμενόμενη αύξηση των ροών λόγω βελτίωσης του καιρού. Η μόνη λύση είναι οι μαζικές μεταφορές στην ενδοχώρα υπό οποιεσδήποτε συνθήκες και υπό οποιονδήποτε τρόπο.
Ανέφικτοι και παράνομοι κυβερνητικοί σχεδιασμοί
Η κυβέρνηση, όμως, συνεχίζει να μιλά για αποτροπή. Πέραν των κλειστών κέντρων και της αύξησης των επιστροφών που επιθυμούν, τώρα σχεδιάζει και την εγκατάσταση πλωτών φραγμάτων. Κατά πόσο αυτά τα σχέδια μπορεί να είναι εφικτά, αλλά και επιτρεπτά από το Δίκαιο;
Από τις πληροφορίες που έχουμε, η κυβέρνηση ρίχνει το βάρος αυτή τη στιγμή στην αύξηση των επιστροφών βάσει του νέου νόμου, κυρίως ως προς τους νεοεισερχόμενους. Αυτό βέβαια δεν είναι εφικτό, παρά μόνο σε μικρό βαθμό, γιατί ο πληθυσμός που έρχεται, είναι από περιοχές με σοβαρά προβλήματα, οπότε, παρά τις αλλαγές του νόμου, δεν απορρίπτεται εύκολα αίτημα ασύλου από ανθρώπους που προέρχονται από τη Συρία, το Ιράκ και το Αφγανιστάν. Δεν μπορώ να καταλάβω, λοιπόν, πώς περιμένουν να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα στα νησιά, γιατί οι επιστροφές δεν γίνεται να αυξηθούν σε σημείο που να αποτελέσουν λύση για το πρόβλημα του υπερπληθυσμού. Οι συζητήσεις, από την άλλη, περί αποτροπής, όπως τις εξέφρασε και ο περιφερειάρχης Β. Αιγαίου, αλλά και η ιδέα των πλωτών φραγμάτων, δεν είναι σύννομες με το διεθνές Δίκαιο. Δεν μπορεί το κράτος να προβεί σε πράξεις που θα θέσουν σε κίνδυνο τη ζωή των ανθρώπων στη θάλασσα, ούτε να υπάρξει επαναπροώθηση, εφόσον οι πρόσφυγες θα έχουν μπει στα ελληνικά χωρικά ύδατα. Τέλος, όσον αφορά τα κλειστά κέντρα, βλέπουμε ότι το τελευταίο διάστημα αρχίζει και αλλάζει η ρητορική, καθώς ούτε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διατίθεται να τα χρηματοδοτήσει. Η τελευταία ορολογία που επιλέχθηκε από το νέο υπουργό είναι περί «πολυλειτουργικών» κέντρων. Δεν υπάρχει, όμως, περίπτωση για αυτούς τους αριθμούς που μιλάμε στα νησιά, να προχωρήσει η δημιουργία κλειστών κέντρων. Είναι αδύνατον και αυτό μπορεί να το επιβεβαιώσει οποιοσδήποτε στα νησιά. Και βέβαια στην ενδοχώρα η δημιουργία κλειστών κέντρων αναιρεί την οποιαδήποτε προσπάθεια ένταξης, που είναι αναγκαία για μια προσπάθεια αποσυμφόρησης.
Πέραν της παύσης στην ουσία των μεταφορών στην ενδοχώρα, για την κατάσταση στα νησιά παίζει ρόλο και η κοινή δήλωση ΕΕ-Τουρκίας; Ορίζει όντως τον εγκλωβισμό των προσφύγων στα νησιά; Υποτίθεται επίσης ότι είχε προσωρινό χαρακτήρα, έχουν περάσει 4 χρόνια όμως από τότε.
Η κοινή δήλωση ΕΕ-Τουρκίας, πέραν από τα προβλήματα που έχει ως προς τη συμφωνία της με τη Σύμβαση της Γενεύης για τους Πρόσφυγες, ειδικά ως προς τον περιορισμό στα νησιά λειτουργεί ως πρόφαση. Την επικαλούνται, δηλαδή, για νομιμοποίηση του γεωγραφικού περιορισμού των προσφύγων, παρότι δεν προβλέπεται πουθενά στην κοινή δήλωση, γιατί έτσι διαμορφώθηκε η κατάσταση αμέσως μετά την εφαρμογή της τον Απρίλιο του 2016. Εγκλωβίστηκε πληθυσμός στα νησιά, δημιουργώντας μια προβληματική κατάσταση, η οποία εργαλειοποιήθηκε ως αποτρεπτικός παράγοντας. Έτσι παραμένει έως σήμερα ο γεωγραφικός περιορισμός, χωρίς, βέβαια, να προσφέρει κάτι, ούτε στις επιστροφές, ούτε στην ομαλή λειτουργία των κέντρων. Αντίθετα, ο γεωγραφικός περιορισμός είναι επικίνδυνος για τη ζωή των προσφύγων, οδηγώντας σε μια κατάσταση αβίωτη για τους ίδιους, αλλά ήδη πλέον και για τα ίδια τα νησιά. Ο χαρακτήρας της κοινής δήλωσης στην πραγματικότητα έχει παύσει εδώ και χρόνια να είναι προσωρινός, καθώς όλοι αναφέρονται σ’ αυτή σαν να είναι κάτι μόνιμο. Μετά από 4 χρόνια εμπειρίας, μπορούμε να πούμε ξεκάθαρα πως ό,τι συμβαίνει αυτή τη στιγμή στα νησιά, οφείλεται στην κοινή δήλωση, παρότι ο εγκλωβισμός δεν αποτελεί όρο της.
Απαραίτητη η άρση του γεωγραφικού περιορισμού
Υπάρχει δυνατότητα ανατροπής της;
Κατά τη γνώμη μου, η ελληνική κυβέρνηση πρέπει να άρει το γεωγραφικό περιορισμό στα νησιά, αυτό είναι το κυριότερο. Να τον άρει και νομικά, αλλά και πρακτικά, μεταφέροντας μεγάλο πληθυσμό προσφύγων στην ενδοχώρα. Δεν μπορεί να γίνει αλλιώς. Η κυβέρνηση φοβάται ότι κάτι τέτοιο θα λειτουργούσε σαν παράγοντας έλξης, αλλά αυτό έχει αποδειχθεί ότι δεν ισχύει, αφού παρά το γεωγραφικό περιορισμό οι ροές δεν σταμάτησαν. Το σημαντικότερο, όμως, είναι η κυβέρνηση να σταματήσει να χρησιμοποιεί αυτή την κατάσταση σε βάρος των νησιών.
Πώς αποτιμάς τη συνάντηση της γερμανίδας καγκελαρίου με τον τούρκο πρόεδρο; Ο Ερντογάν μπορεί να συνεχίσει να εργαλειοποιεί το προσφυγικό; Η Μέρκελ τι φοβάται και πόσες υποχωρήσεις μπορεί να κάνει στο ζήτημα;
Η Τουρκία αυτή τη στιγμή έχει ένα μεγάλο αριθμό σύριων προσφύγων στο έδαφός της, καθώς και άλλης καταγωγής, που μετά από τόσα χρόνια παραμονής τους εκεί θα πρέπει να ξεκινήσει η ένταξή τους, κάτι που όμως δεν συμβαίνει. Η καγκελάριος φοβάται ότι ένας σημαντικός αριθμός θα προσπαθήσει και πάλι να έρθει στην Ευρώπη και θα δημιουργήσει συνθήκες μαζικής ροής προς τα εδώ. Το προσφυγικό συνδυάζεται ταυτόχρονα με τις γεωπολιτικές επιδιώξεις της Τουρκίας στη Συρία και με τη μακροχρόνια επιθυμία της να αποτρέψει τη δημιουργία κουρδικού κράτους στην περιοχή. Η Τουρκία πράγματι χρησιμοποιεί ενίοτε εργαλειακά την παραμονή των προσφύγων στο έδαφός της, ζητώντας χρηματοδότηση, αλλά και κυρίως την ανοχή της Ευρώπης και της Δύσης στις ηγεμονικές της βλέψεις στον ευρύτερο χώρο της Μέσης Ανατολής, Αυτές ακριβώς τις βλέψεις υποδαυλίζει η Ευρώπη υπό το φόβο μιας νέας μαζικής προσφυγικής ροής, ζητώντας από την Τουρκία να παίζει το ρόλο του χωροφύλακα.
Η Ευρώπη συνεχίζει την ίδια λανθασμένη συνταγή
Ταυτόχρονα στην Ευρώπη έχει ξεκινήσει μια συζήτηση για ένα νέο Σύμφωνο Μετανάστευσης και Ασύλου. Σε ποια κατεύθυνση κινείται; Ο επίτροπος Μαργαρίτης Σχοινάς είπε πως θα περιλαμβάνει αύξηση επιστροφών και σημαντική ενίσχυση της συνοριοφυλακής. Τελικά κερδίζει η πλευρά της αποτροπής;
Δεν ξέρω αν θα φθάσει στο σημείο της αποτροπής, αλλά αυτό που σχεδιάζεται αυτή τη στιγμή από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, σε αναμονή της γερμανικής προεδρίας το δεύτερο εξάμηνο του 2020, είναι μια μετεξέλιξη του πρόσφατου σχεδίου του υπουργού Εσωτερικών της Γερμανίας Ζεεχόφερ. Αυτό δυστυχώς για την Ελλάδα θα σημαίνει τη διαιώνιση του ρόλου της ως χώρου υποδοχής, που θα εγκλωβίζει ένα μεγάλο αριθμό προσφύγων και κυρίως όσους δεν δικαιούνται διεθνούς προστασίας από την Ευρώπη. Η επιθυμία μαζικών επιστροφών για όσους δεν δικαιούνται διεθνή προστασία δεν έχει επιβεβαιωθεί έως σήμερα, και δεν νομίζω ότι θα αλλάξει εύκολα αυτό. Το αντιστάθμισμα αυτής της πρότασης θα είναι η μεταφορά περιορισμένου αριθμού προσφύγων από την Ελλάδα σε λοιπές ευρωπαϊκές χώρες. Δυστυχώς δεν αλλάζει κάτι, πρόκειται για παραλλαγή του συστήματος Δουβλίνου, που ήταν αυτό που δημιούργησε το μεγάλο πρόβλημα με τον εγκλωβισμό των προσφύγων εδώ.
Δυνάμεις αλληλεγγύης δραστηριοποιούνται καθόλου αυτή τη στιγμή στην Ευρώπη; Γίνεται κάποια συζήτηση για προγράμματα μετεγκατάστασης κτλ; Ή ούτως ή άλλως ό,τι σχετικό και να προταθεί, δεν θα υπάρχει υποχρεωτική συμμετοχή των κρατών;
Αυτό θα εξαρτηθεί από τη συνολική πολιτική κατάσταση της Ευρώπης. Αυτή τη στιγμή όπως είναι η Ευρώπη -μια ήπειρος λιτότητας, που δεν υπάρχει σημαντική οικονομική ανάπτυξη- δεν μπορεί να δώσει λύσεις απορρόφησης μεγάλου αριθμού προσφυγικού πληθυσμού. Η Ευρωπαϊκή Ένωση αυτή τη στιγμή βρίσκεται σε υποχώρηση, κάτι που ενισχύεται με την αποχώρηση του Ην. Βασιλείου, αλλά και την διαφοροποίηση των χωρών του Βίσεγκραντ. Παρόλα αυτά, δυνάμεις αλληλεγγύης που δραστηριοποιούνται, μας θυμίζουν την Ευρώπη των δικαιωμάτων και του ανθρωπισμού, που αποτελεί τον πραγματικό παράγοντα έλξης και δύναμης του ευρωπαϊκού πολιτισμού.
