to top
  • βρείτε μας στο Twitter
  • βρείτε μας στο Facebook
  • βρείτε μας στο YouTube
  • στείλτε μας email
  • εγγραφείτε στο RSS feed
  • international version

Ελεγεία για τη (μεγάλη) Βρετανία

"Αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο τελειώνει η Ευρώπη. Όχι με βρόντο αλλά με ένα ψίθυρο” σκέφτηκα την Παρασκευή παραφράζοντας τον T.S. Eliot. Μετά τριάμισι χρόνια ιδεολογικής σύγχυσης, πολιτικής παράλυσης, αβεβαιότητας και αγωνίας για τους Ευρωπαίους που ζουν στη Βρετανία, η ομίχλη στα “αγγλικά στενά” (Μάγχη) πύκνωσε, η “ήπειρος” απομακρύνθηκε, το “νησί” έμεινε πάλι “εξαίσια μόνο του”.


This royal throne of kings, this sceptred isle... This blessed plot, this earth, this realm, this England (Αυτός ο βασιλικός θρόνος των βασιλιάδων, αυτό το νησί με σκήπτρο... Αυτό το ευλογημένο μέρος, αυτή η γη, αυτό το βασίλειο, αυτή η Αγγλία)

"Ριχάρδος ο Δεύτερος"

“Αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο τελειώνει η Ευρώπη. Όχι με βρόντο αλλά με ένα ψίθυρο” σκέφτηκα την Παρασκευή παραφράζοντας τον T.S. Eliot. Μετά τριάμισι χρόνια ιδεολογικής σύγχυσης, πολιτικής παράλυσης, αβεβαιότητας και αγωνίας για τους Ευρωπαίους που ζουν στη Βρετανία, η ομίχλη στα “αγγλικά στενά” (Μάγχη) πύκνωσε, η “ήπειρος” απομακρύνθηκε, το “νησί” έμεινε πάλι “εξαίσια μόνο του”. Αλλά η αποχώρηση δεν συνοδεύτηκε από παρελάσεις και εορτασμούς. Δεν χτύπησε τα μεσάνυχτα το Big Ben, δεν κυματίζει το Union Jack στα σπίτια, δεν έγιναν πάρτι στους δρόμους. Μόνο ο Nigel Farage οργάνωσε μια γιορτή έξω από τη Βουλή. O Boris Johnson πέτυχε τη φιλοδοξία της ζωής του, να γίνει πρωθυπουργός, αλλά πραγματικός νικητής είναι ο φαρατζισμός.

Η χαρακτηριστική αμφιθυμία της ημέρας του Brexit αντιπροσωπεύει μια βαθιά αντίφαση της βρετανικής ψυχής. Τη μέρα της συνθηκολόγησης της Γαλλίας, το 1942, ο συγγραφέας A.P. Herbert διηγείται ότι “καθώς περνούσαμε από το Γκρίνουιτς... ένας καπετάνιος ρυμουλκού βροντοφώναζε: 'Τώρα ξέρουμε πού βρισκόμαστε! Δεν υπάρχουν πια καταραμένοι σύμμαχοι!'”. Είχα μια ανάλογη εμπειρία, το καλοκαίρι του 1974, μόλις είχα φτάσει στο Λονδίνο. Ένας κλασικός Άγγλος με σακάκι τουίντ, μουστάκι και μπουλντόγκ θύμωσε όταν του είπα ότι κατάγομαι από την Ελλάδα που, όπως και η Αγγλία, είναι στην Ευρώπη. «Η Αγγλία δεν είναι σε καμιά ήπειρο, είναι μόνη της», μου απάντησε με ένα μείγμα περηφάνιας και απειλής. Ο καπετάνιος και ο κύριος με το μπουλντόγκ αντιπροσωπεύουν την άποψη ενός μέρους της κυρίαρχης τάξης και του λαού. Οι υπόλοιποι αποτελούν τον λιγότερο εθνικιστικό και κοσμοπολίτικο πληθυσμό στην Ευρώπη.

1. So fair and foul a day I have not seen

(Τόσο δίκαιη και άδικη μαζί μέρα δεν έχω ξαναδεί)

«Μάκβεθ»

Μπαίνοντας στο University College Hospital, το μεγαλύτερο νοσοκομείο του Λονδίνου, αντικρίζεις μήνυμα από τον διευθυντή: «Άνθρωποι από εκατόν είκοσι χώρες δουλεύουν στο νοσοκομείο μας. Είμαι περήφανος που δουλεύω δίπλα σας". Πάνω από εκατόν ογδόντα γλώσσες μιλιούνται στο Λονδίνο. Στο κέντρο, γύρω από τα πανεπιστήμια, είναι πιο πιθανό να ακούσεις ελληνικά ή ιταλικά παρά αγγλικά. Η λέξη fusion χαρακτηρίζει τη μουσική, το φαγητό, το ντύσιμο: ανάμειξη πολιτισμών, θρησκειών, αισθήσεων και τρόπων ζωής.

Η αποδοχή του διαφορετικού και η αξιοκρατία αποτελούν αυτονόητες αρχές της καθημερινής ζωής. Ως κοσμήτορας και αντιπρύτανης, ήμουν μέλος σε δεκάδες επιτροπές επιλογής πανεπιστημιακών. Ποτέ δεν δώσαμε την παραμικρή σημασία στην εθνότητα ή τον τόπο σπουδών των υποψηφίων. Πάντα επιλέγαμε τον καλύτερο, ανεξάρτητα από τον τόπο καταγωγής, κάτι αδύνατον στη Γαλλία, τη Γερμανία ή σ' εμάς. Αυτός είναι ο λόγος που τα αγγλικά πανεπιστήμια, παρά τις συνεχείς επιθέσεις από τις κυβερνήσεις, παραμένουν ανάμεσα στα καλύτερα του κόσμου. Μόνο στην Αγγλία έχεις πανεπιστήμιο σαν το δικό μου, το Birkbeck, όπου όλα τα μαθήματα αρχίζουν στις έξι για να τα παρακολουθούν οι πολύχρωμοι Λονδρέζοι εργαζόμενοι και η μέση ηλικία των φοιτητών είναι 32 χρόνια.

Η εθνοτική ανεξιθρησκεία και η πολυπολιτισμικότητα είναι αυτονόητες, φυσικές. Η Μεγάλη Βρετανία έχει τρία έθνη. Οι Σκώτοι και οι Ουαλλοί, που ψήφισαν υπέρ της παραμονής, εμφανίζουν συμπτώματα εθνικισμού μόνο όταν παίζουν την Αγγλία στο ποδόσφαιρο ή το ράγκμπι. Στην Αγγλία δεν βλέπεις σημαίες, δεν υπάρχει εθνική γιορτή, οι αργίες δεν είναι θρησκευτικές αλλά “τραπεζικές”, πέφτουν πάντα Δευτέρα. Ίσως η αυτοκρατορία να έπαιξε ρόλο σ' αυτό. Όταν η γερμανική ή η ιταλική αστική τάξη έχτιζαν το έθνος και τους εθνικισμούς του, οι Βρετανοί ασχολούνταν με τις εξερευνήσεις και τις κατακτήσεις, ενώ οι εργάτες εξαγοράζονταν με τις παροχές που επέτρεπε η λεηλασία της Αφρικής και της Ασίας. Το κράτος ενδιαφερόταν περισσότερο για τη διοίκηση των αποικιών παρά για το χτίσιμο των δικών του εθνών και την υποστήριξη των ταυτοτήτων τους. Μόνο μέρος της αγγλικής άρχουσας τάξης και τα τελευταία απομεινάρια της αυτοκρατορικής πιστεύουν ότι αποτελούν τον περιούσιο λαό. Τα περισσότερα στελέχη της εκστρατείας του Brexit κατάγονται από την αποικιοκρατική οικογένεια. Είναι αυτοί που πάντοτε υποπτεύονται τους ξένους. Παλιά παράδοση, ξεκίνησε όταν ο Ερρίκος ο Όγδοος είπε στον Πάπα πού να βάλει τη βούλα του.

2. Confusion now hath made his masterpiece
(Η σύγχυση έφτιαξε τώρα το αριστούργημά της)

«Μάκβεθ»

Οι Άγγλοι αγαπούν τα ταξίδια, τις εξερευνήσεις, τη θάλασσα. Μικρός νησιωτικός λαός, στήριξε από παλιά τη δύναμή του στην ελευθερία των θαλασσών και το ελεύθερο εμπόριο. Οι ήρωές του ήταν ναύαρχοι και πειρατές, η αγγλική αυτοκρατορία θεμελιώθηκε στον έλεγχο των θαλάσσιων οδών και μετά έγινε κατάκτηση εδαφών όπως έκαναν οι Γάλλοι ή οι Γερμανοί. Ο θρυλικός freeborn Englishman (ελεύθερος Άγγλος), μια μυθικά στερεότυπη φιγούρα, είναι ένας αγέρωχος έμπορος που υπερασπίζεται μέχρι θανάτου την ιδιωτικότητά του και στέκεται μακριά από την κεντρική εξουσία. «Το σπίτι μου είναι το κάστρο μου» λέει το πιο γνωστό αγγλικό ρητό. «Όταν χτυπά η πόρτα στις πέντε το πρωί, ξέρεις ότι είναι ο γαλατάς». Αυτός είναι ο ορισμός της αγγλικής ελευθερίας, η εξώπορτα κλειστή στην εξουσία. Τον παραβίασαν βέβαια σ' όλες τις αποικίες πρώτα και μετά στο εσωτερικό. Σήμερα κάμερες παντού καταγράφουν κάθε κίνηση του πολίτη. Αλλά ο ιδεολογικός μύθος επιβιώνει. Οι Ευρωπαίοι που θα μείνουν μετά το Brexit απαιτούν να τους δοθούν ταυτότητες, όπως έχουν στην πατρίδα τους, για να αποδεικνύουν το δικαίωμα παραμονής τους. Για τους ντόπιους η ταυτότητα αποτελεί απαράδεκτη επέμβαση του κράτους στο δικαίωμα του πολίτη να μη δίνει λόγο στις αρχές. Όσες κυβερνήσεις προσπάθησαν να τις επιβάλουν, απέτυχαν. Μαζί με το οδήγημα αριστερά, το κοινοδίκαιο και το γάλα στο τσάι, είναι μέρος της αγγλικής «ιδιαιτερότητας», όπως την ονόμασε ο Μαξ Βέμπερ.

Το Brexit είναι ένα ακόμη επεισόδιο στην μακρά παρακμή της Βρετανίας. Στις αρχές της δεκαετίας του '60 η αυτοκρατορία είχε διαλυθεί και ένας περήφανος λαός έπρεπε να συμβιβαστεί με δύο δύσκολες ιδέες. Η Βρετανία έχει γίνει δύναμη δεύτερης κατηγορίας, που εξαρτάται οικονομικά, πολιτικά και στρατιωτικά από μια πρώην αποικία της, και αναγκάστηκε να γίνει μέλος ενός κλαμπ, την κυρίαρχη δύναμη του οποίου είχε νικήσει σε δύο παγκόσμιους πολέμους. Υπάρχει στη βρετανική ψυχή μια βαθιά μετα-αποικιοκρατική μελαγχολία που προστέθηκε στην παμπάλαια απομονωτική διάθεση. Τη συνάντησα σε εργατικές παμπ γεμάτες ιστορίες για τη βρετανική ανδρεία, συντροφικότητα και καρτερικότητα. Η εργατική τάξη είχε πολεμήσει γενναία, είχε θυσιαστεί στους πολέμους και τώρα έβλεπε την άρχουσα τάξη, που δεν έχει αλλάξει εδώ και τρεις αιώνες, να την οδηγεί στην παρακμή, όπως οι στρατηγοί είχαν οδηγήσει τη νεολαία της Βρετανίας σε σίγουρο θάνατο στην Καλλίπολη και τις πεδιάδες της Γαλλίας και του Βελγίου. Συνάντησα την ίδια υπόγεια θλίψη στην πρώτη πανκ σκηνή. Εξέφραζε με χαρακτηριστικό τρόπο μια συνολική αποξένωση από την κοινωνία και τις αξίες της. Η ροκ και η πανκ έπιαναν πρώτες τα μηνύματα των καιρών. Το παλιό τέλειωνε και το καινούργιο δεν φαινόταν ακόμη στον ορίζοντα.

Όταν η τρομακτική φιγούρα της κ. Θάτσερ έφερε το καινούργιο, αυτό αντί να πατήσει στην παράδοση της αλληλεγγύης που είχαν δημιουργήσει οι πόλεμοι και η δημιουργία του πρώτου καθολικού συστήματος Υγείας και Παιδείας, πριμοδότησε, αντίθετα, τον κτητικό ατομισμό και τον καταναλωτισμό. Πολλοί θεωρούν ότι η ομιλία της στην Μπριζ το 1988 ήταν η αρχή του Brexit. Η “γερμανοφοβία” της και η αντίθεση προς το «κοινωνικό μοντέλο» του προέδρου Ντελόρ ήταν πιο έντονη από την περιφρόνηση του ευρωπαϊκού υπερκράτους. Μεγάλος εχθρός ήταν η ενωμένη Γερμανία και μια Ευρώπη που κυβερνούν οι Σοσιαλιστές. Ήθελε μια μεγάλη ενιαία αγορά, με ελεύθερη κυκλοφορία αγαθών, κεφαλαίων, εργασίας και υπηρεσιών, ανοιχτή στο εμπορικό δαιμόνιο των Άγγλων. Και έβαλε μπροστά να καταστρέψει τον Σοσιαλισμό στη Βρετανία και την πολιτική ένωση στην Ευρώπη. Οι Βρετανοί πρωτοστάτησαν σε όλες τις διευρύνσεις της Ένωσης. Έτσι εξασφάλισαν το μεγάλωμα της αγοράς και την αποτροπή της ομοσπονδίας. Το σχέδιο της Θάτσερ πέτυχε - αλλά τόσο πολύ που οδήγησε στο Brexit, την τελική του αποτυχία.

3. But, for my own part, it was Greek to me
(Αλλά για μένα ήταν όλα ακαταλαβίστικα)

«Ιούλιος Καίσαρας»

Το Brexit έχει οδηγήσει σε βαθιά επανεξέταση της Ιστορίας της χώρας. Η βρετανική ψυχή έχει καθίσει στο ντιβάνι του ψυχαναλυτή. Η κληρονομιά της αυτοκρατορίας και του Τσόρτσιλ έγιναν αντικείμενο δημόσιας αντιπαράθεσης. Όπως πάντα, ο Shakespeare οργανώνει την αφήγηση. Έχουν οι Βρετανοί κάποια ιδιαίτερα χαρίσματα που τους βοήθησαν να διοικήσουν την υφήλιο ή το πέτυχαν λόγω της ακραίας βιαιότητας και της μακιαβελικής τους πολιτικής; Κέρδισαν δύο παγκόσμιους πολέμους λόγω της ανώτερης πολεμικής τους τέχνης ή επειδή είχαν ισχυρούς συμμάχους; Πρέπει να είναι περήφανη η Βρετανία για την αποικιοκρατία ή πρέπει να αποδεχτεί τις κατηγορίες της μετααποικιοκρατικής ιστοριογραφίας, που τονίζει τις σφαγές, την εκμετάλλευση, τα εγκλήματα της αυτοκρατορίας;

Ο ιστορικός ρεβιζιονισμός είναι στην πρώτη γραμμή με ηγέτη τον Nial Ferguson, αγαπημένο συνομιλητή του Μητσοτάκη, που άδραξε την ευκαιρία και υποστηρίζει ότι η Ιστορία πρέπει να ξαναγραφτεί και να τονίζει τις δόξες και τις επιτυχίες της αποικιοκρατίας. Το Brexit δεν είναι μόνο «έκφραση νοσταλγίας» αλλά και «καρπός» της αυτοκρατορίας και του ρατσισμού της, απαντάει ο μεγάλος διανοούμενος Paul Gilroy. Η σκοτεινή κληρονομιά του βρετανικού ιμπεριαλισμού δεν έχει αντιμετωπιστεί. Η ρομαντικοποίησή του οδήγησε στην άσφαιρη νοσταλγία για τα παλιά «μεγαλεία», για να κάνουμε τη Βρετανία πάλι «Μεγάλη». Η πολιτική χρήση της Ιστορίας, κάτι γνωστό και σ' εμάς, έγινε ένα από τα μεγάλα διακυβεύματα του Brexit. Η συζήτηση ίσως να είναι η μεγάλη παράπλευρη ωφέλεια του Brexit, μια και δεν πρόκειται απλώς για ένα πόλεμο μεταξύ ιστορικών. Είναι πάλη για την ψυχή και το μέλλον της Βρετανίας. Η Ιστορία γράφεται στο παρόν, με τις αγωνίες του σήμερα και τις ελπίδες του αύριο. Το Brexit κλείνει μέσα του όλη την πολιτική και πολιτισμική Ιστορία του 20ού αιώνα, μαζί και αυτή του τέλους της αυτοκρατορίας.

4. One may smile, and smile, and be a villain

(Κάποιος μπορεί να χαμογελάει και να χαμογελάει, αλλά να είναι κακοποιός)

«Άμλετ»

Το Brexit και η εκλογή του Johnson ήταν ένα «όχι» σε πολλά παθήματα: την ανεργία, την καταστροφή του κοινωνικού κράτους, τη μισθολογική στασιμότητα, τους Ευρωπαίους μετανάστες. Αλλά κυρίως έδωσε δύο υβριστικά δάχτυλα στο Γουέστμινστερ και στις Βρυξέλλες, την παντοδύναμη αλλά άφαντη εξουσία που μέσα σε μια γενιά υποτίμησε όλα εκείνα που έδιναν ταυτότητα και αυτοσεβασμό στην εργατική τάξη: την κοινή δουλειά, τις εργατικές παραδόσεις, τον ουμανιστικό προτεσταντισμό, την έγνοια για τους πλησίον και την αλληλεγγύη για τους μακρινούς. Ήταν η επανάσταση των χαμένων πίσω από δονκιχωτικούς ηγέτες και κάτω από λάθος σημαίες.

Το Brexit είναι η εκδίκηση της ξεπεσμένης αριστοκρατίας και των απομειναριών της αυτοκρατορίας ενάντια στους νεόπλουτους του Σίτι και στους Γερμανούς. Εκκολάφθηκε στα κλαμπ των gentlemen του Λονδίνου, γεμάτων με την κωμική έπαρση της ταξικής ανωτερότητας. Από εδώ βγαίνει ο Johnson, ένα δημιούργημα της ταξικής τοξικότητας, της ελίτ ιδιωτικής εκπαίδευσης και της αγγλικής κακογουστιάς. Από εδώ κατάγεται ο Boris Johnson. Ένας γκροτέσκος πολιτικός, ανάλγητος ταξικά, αλαζονικά «ανώτερος», χωρίς τον παραμικρό ηθικό ή ιδεολογικό φραγμό στη φιλοδοξία του. Αποτελεί το μοντέλο του ηγέτη που υπερβαίνει το καλό και το κακό, μια νιτσεϊκή καρικατούρα. Ο Farage και ο Johnson χρησιμοποίησαν την περηφάνια, την αναρχοαυτόνομη διάθεση και το ιστορικά μαζεμένο μίσος της εργατικής τάξης.

Το βασικό τους όπλο είναι οι “πόλεμοι των πολιτισμών” και η “πολιτική των ταυτοτήτων”. Τα έκλεψαν από τους φιλελεύθερους αντιπάλους τους, τα παραμόρφωσαν και τα έστρεψαν από εκστρατείες για προστασία των μειονοτήτων σε σταυροφορίες υπέρ της “καταδιωκόμενης” πλειονότητας.

Η Θάτσερ, πάλι, είχε λανσάρει τη στρατηγική αυτή στον αγώνα της κατά των μειονοτήτων. Τα χρόνια του Brexit γενικεύτηκε. Οι μετανάστες “απειλούν” την κοινωνική συνοχή, κλέβουν τις δουλειές, γεμίζουν τα νοσοκομεία και τα σχολεία, οι μουσουλμάνοι υποσκάπτουν τα ήθη και την ηθική μας. Μια ψευδεπίγραφη εθνική συνείδηση, λευκή, χριστιανική, στρέιτ, άρχισε να προπαγανδίζεται δημόσια και να απαιτεί συμμόρφωση και υπακοή. Μέχρι το Brexit, η ταυτότητα και ο τρόπος ζωής των μειονοτήτων και των μεταναστών ήταν απόλυτα σεβαστές. Σήμερα η απαίτηση να αφομοιωθούν οι “άλλοι”, να εγκαταλείψουν τα έθιμά τους και τα σχολεία τους, ακούγονται για πρώτη φορά από επίσημα χείλη και οπλίζουν το χέρι των ρατσιστών και των ξενόφοβων. Βλέπουμε κι εδώ τις εμπνεύσεις της δικής μας Δεξιάς. Αλλά το ανοσοποιητικό σύστημα του λαού παραμένει ισχυρό.

5. Lord, what fools these mortals be!
(Κύριε, πόσο ανόητοι είναι αυτοί οι θνητοί!)

«Όνειρο καλοκαιρινής νύχτας»

Η συμμετοχή στην Ένωση ήταν μια αναγνώριση ότι το Ηνωμένο Βασίλειο δεν είναι πια μεγάλη δύναμη, ότι βρίσκεται στην Ευρώπη και χρειάζεται να είναι σε κλαμπ με άλλους για να επιβιώσει. Τώρα, φεύγοντας, η παρακμή θα συνεχιστεί σε ένα σπιράλ προς τα κάτω. Το Βασίλειο, από Ηνωμένο θα γίνει Διαιρεμένο: η Σκωτία θα ανεξαρτητοποιηθεί, η Βόρεια Ιρλανδία θα προχωρήσει προς την ένωση με τη Δημοκρατία, η Μεγάλη Βρετανία θα γίνει Μικρή Αγγλία, Αποικία των Αμερικανών, θα έχουμε γυρίσει στην αντεστραμμένη εικόνα της Ιστορίας της νεωτερικότητας.

The wheel is come full circle (ο τρόχος έκανε πλήρη κύκλο).

"Βασιλιάς Ληρ"

* Ο Κώστας Δουζίνας ζει στο Λονδίνο και πενθεί για το Brexit μαζί με τη μισή Βρετανία

2024 © left.gr | στείλτε μας νεα, σχόλια ή παρατηρήσεις στο [email protected]
§ Όροι χρήσης για αναδημοσιεύσεις Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση 3.0 Μη εισαγόμενο (CC BY-NC 3.0)