to top
  • βρείτε μας στο Twitter
  • βρείτε μας στο Facebook
  • βρείτε μας στο YouTube
  • στείλτε μας email
  • εγγραφείτε στο RSS feed
  • international version

Εξ ου και το «Η Χιλή ξύπνησε»

Σε ένα κράτος όπου η ανάπτυξη “ιδιωτικής πρωτοβουλίας” είναι η βασική προτεραιότητα, που έχει το υψηλότερο κατά κεφαλήν εισόδημα στην Λατινική Αμερική, οι πολίτες είναι φτωχοί


Αφού μίλησε στην εκδήλωση των ΑΣΚΙ το προηγούμενο Σάββατο για την εξέγερση του Οκτώβρη στη Λατινική Αμερική, η Ευγενία Παλιεράκη, ιστορικός, επίκουρη καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του Σερζί Ποντουάζ στο Παρίσι (με ειδίκευση στην ιστορία της Λατινικής Αμερικής) ανέλυσε διεξοδικά στην “Εποχή” τις ιστορικές καταβολές της εξέγερσης στη Χιλή, αλλά και την παρουσία της Αριστεράς στη χώρα.

Τη συνέντευξη πήρε ο Νίκος Γιαννόπουλος

Η Χιλή επελέγη για να εφαρμοστούν στο έδαφος και την κοινωνία της τα νεοφιλελεύθερα μέτρα της σχολής του Σικάγο την δεκαετία του ’70 ή επρόκειτο για κάτι που είχε σχέση με τη συγκυρία;

Η Χιλή επελέγη για να εφαρμοστεί εκεί από το 1975-76 η νεοφιλελεύθερη οικονομική και κοινωνική πολιτική της σχολής οικονομικών του Σικάγο – της οποίας ηγετικές μορφές ήταν οι Μίλτον Φρίντμαν, Τέοντορ Σουλτς και Άρνολντ Χάρμπηγκερ – για διαφορετικούς λόγους. Κατ’ αρχάς, γιατί οι χιλιανές πολιτικές και κοινωνικές ελίτ – μεταξύ αυτών και οι οικονομολόγοι που είχαν εκπαιδευτεί στο Σικάγο, οι επονομαζόμενοι Σικάγο Μπόυς – στις οποίες βασίστηκε η στρατιωτική δικτατορία και που έπαιξαν αποφασιστικό ρόλο στη σύλληψη και εδραίωση ενός αυταρχικού πολιτικά και νεοφιλελεύθερου οικονομικά καθεστώτος, επιθυμούσαν να προβάλλουν τις αλλαγές που εισήγαγαν στη Χιλή ως μια ριζική μεταρρύθμιση, ως μια συντηρητική επανάσταση, ως ένα νέο μοντέλο ενάντια στο σοσιαλισμό, αλλά και στο κράτος πρόνοιας. Νέο μοντέλο πρώτα για την Χιλή, αλλά που στην συνέχεια μπορούσε να εξαχθεί στην αμερικανική ήπειρο και στην Ευρώπη. Η Χιλή προσφερόταν ιδιαιτέρως: πριν το πραξικόπημα του 1973, η χώρα ήταν πολιτικά μία από τις πιο φιλελεύθερες στην Λατινική Αμερική, και ταυτόχρονα από τα τέλη της δεκαετίας του 1930, χάρη στις κυβερνήσεις του Λαϊκού Μετώπου, στις οποίες συμμετείχαν σοσιαλιστές και κομμουνιστές, είχε αναπτύξει κοινωνική πολιτική. Το κράτος πρόνοιας άνθισε κυρίως από τα μέσα της δεκαετίας του 1960 και στην περίοδο του Αλιέντε (1970-1973), αλλά μέχρι το πραξικόπημα ακόμη και οι δεξιές κυβερνήσεις έκαναν κοινωνική πολιτική. Εν συντομία, η σχολή του Σικάγο μπορούσε στην Χιλή να αναδείξει την τομή που θα αποτελούσε η νεοφιλελεύθερη οικονομική πολιτική της, γιατί η Χιλή ήταν μια χώρα στην οποία μέχρι το 1973 υπήρχε συναίνεση γύρω από το κράτος πρόνοιας και την προάσπιση πολιτικών ελευθεριών.

Κατά δεύτερο λόγο, το χιλιανό πραξικόπημα συμπίπτει με την άνοδο της Νέας Δεξιάς στις ΗΠΑ, της οποίας το οικονομικό δόγμα ταυτίζεται με τον άκραντα νεοφιλελευθερισμό της σχολής του Σικάγο και που είχε ανάγκη να βρει έναν τόπο πειραματισμού με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Οι σχέσεις των ΗΠΑ με τον χιλιανό στρατό ήταν ήδη στενές πριν από το πραξικόπημα. Ο έλεγχος πάνω στην κοινωνία και την αντιπολίτευση που είχε εξασφαλίσει ο χιλιανός στρατός μετά από δύο χρόνια εκτεταμένης καταστολής ήταν απόλυτος. Υπήρχε λοιπόν στην Χιλή και πολιτική σταθερότητα και απόλυτος έλεγχος των τυχόν κοινωνικών αντιδράσεων. Οι θεωρητικοί της σχολής του Σικάγο ήξεραν καλά – το είχε πει ο Φρήντμαν στη διάλεξη που έκανε στο Σαντιάγκο της Χιλής το 1975 παρουσιάζοντας την οικονομική πολιτική που θα εφαρμοζόταν στην χώρα – ότι μία από τις βασικές συνέπειες της πολιτικής τους θα ήταν η μαζική ανεργία και η κατακόρυφη αύξηση της φτώχειας. Για να επιβληθεί, λοιπόν, μία τέτοια πολιτική, που σε οποιοδήποτε δημοκρατικό καθεστώς θα είχε προκαλέσει μαζικές αντιδράσεις και πιθανότατα και την πτώση της κυβέρνησης που θα την εφάρμοζε, ήταν αναγκαίο ένα αυταρχικό καθεστώς που θα έπνιγε οποιαδήποτε αντίδραση στην πολιτική αυτή. Ο Φρήντμαν ήταν βέβαιος ότι μετά από μια πρώτη περίοδο ανεργίας και κρίσης, θα ερχόταν μια περίοδος σταθερής ανάπτυξης και οικονομικής ευμάρειας, που θα έπειθε τους πάντες εντός και εκτός Χιλής, ότι αυτή η νεοφιλελεύθερη οικονομική πολιτική ήταν εξαιρετικά επιτυχημένη, αρκεί να γίνονταν αρχικά κάποιες θυσίες. Στην πραγματικότητα, η οικονομική κρίση που προκάλεσε η πρακτική εφαρμογή του οικονομικού δόγματος της σχολής του Σικάγο, δεν μετριάστηκε παρά στα μέσα της δεκαετίας του 1980, όταν ο Πινοσέτ υποχρεώθηκε να κάνει κάποιες παραχωρήσεις και να εφαρμόσει ένα είδος πολύ περιορισμένης κοινωνικής πολιτικής. Όμως, το αφήγημα της επιτυχίας της νεοφιλελεύθερης πολιτικής των Σικάγο Μπόυς εξακολούθησε να διαδίδεται και μετά το τέλος της δικτατορίας τόσο στην Χιλή όσο και εκτός συνόρων.

Η μετά Πινοσέτ εποχή

Είναι κοινά αποδεκτό ότι η Χιλή δεν έχει αποτινάξει πλήρως τον ζυγό του Πινοσέτ από πάνω της ακόμα και τριάντα χρόνια μετά. Που οφείλεται αυτό;

Τον ζυγό του Πινοσέτ η Χιλή άρχισε να τον αποτινάζει το 1998, όταν ο Πινοσέτ – που βρισκόταν τότε στην Αγγλία για να υποβληθεί σε εγχείρηση – συνελήφθη γιατί ένας ισπανός δικαστής ζήτησε την έκδοσή του στην Ισπανία για να δικαστεί για την πολιτική ευθύνη που είχε για την δολοφονία ή εξαφάνιση ισπανών υπηκόων μετά το πραξικόπημα. Από το 1998 και μέχρι τον θάνατό του, ο Πινοσέτ παύει να παίζει κεντρικό ρόλο στην πολιτική σκηνή. Αυτό που η Χιλή δεν έχει αποτινάξει πλήρως έως σήμερα είναι το πολιτικό, κοινωνικό και οικονομικό σύστημα που κληρονόμησε από την περίοδο της δικτατορίας της οποίας ηγήθηκε ο Πινοσέτ, αλλά που οι βασικοί της αρχιτέκτονες ήταν οι κοινωνικές ελίτ εκτός στρατού – και κυρίως οι οικονομολόγοι, νομικοί και επιχειρηματίες. Οι νομικοί έγραψαν το σύνταγμα του 1980, το οποίο παρά τις μεταρρυθμίσεις, εξακολουθεί να επιβάλλει ένα πολιτικό σύστημα στο οποίο οι εξουσίες συγκεντρώνονται στα χέρια του προέδρου. Ένα σύνταγμα που δεν προβλέπει την δυνατότητα ριζικής αναθεώρησής του και που κάνει πολύ δύσκολες ακόμη και τις επιμέρους και δευτερεύουσες αλλαγές. Ένα σύνταγμα που θεσμοθετεί τον επικουρικό ρόλο του κράτους, το οποίο σημαίνει ότι ακόμα και τομείς που στις περισσότερες χώρες θεωρούνται ως θεμελιώδη δικαιώματα (παιδεία, υγεία, συντάξεις, πρόσβαση σε απαραίτητα για την επιβίωση φυσικοί πόροι όπως το νερό), στην Χιλή είναι εμπορεύσιμα αγαθά. Η πρόσβαση σε αυτά εξαρτάται αποκλειστικά όχι από τις ανάγκες κάθε πολίτη, αλλά από την οικονομική του ικανότητα να πληρώσει για να αποκτήσει πρόσβαση σε αυτά. Οι συνέχειες αυτές οφείλονται σε πολλούς και διαφορετικούς λόγους: σε ένα σύνταγμα το οποίο καθορίζει το πολιτικό και κοινωνικοοικονομικό σύστημα και δεν έχει αλλάξει μέχρι τώρα, σε δεξιά κόμματα και επιχειρηματικές ελίτ που δημιουργήθηκαν ή πλούτισαν την περίοδο της δικτατορίας και που αντιστέκονται συστηματικά στις αλλαγές και στην προοπτική του να χάσουν έστω και κάποια από τα προνόμιά τους, σε μια κεντροαριστερά που ήταν 24 χρόνια στην εξουσία και που – από φόβο, ανικανότητα ή έλλειψη επιθυμίας – δεν ήρθε σε σύγκρουση με το πολιτικό και οικονομικό καθεστώς που κληρονόμησε και συνέχισε να λειτουργεί και να προωθεί με ελάχιστες εξαιρέσεις αυτό το ίδιο καθεστώς.

Η άκρως εξατομικευμένη κοινωνία

Μπορούν να εντοπιστούν τα βαθύτερα αίτια της κοινωνικής εξέγερσης στη χώρα;

Τα βαθύτερα αίτια είναι οι επιπτώσεις της νεοφιλελεύθερης οικονομικής πολιτικής. Είναι αλήθεια ότι η οικονομική πολιτική των Σικάγο Μπόυς δημιούργησε πλούτο. Το κράτος, αποδεσμευμένο από κάθε υποχρέωση έναντι στους πολίτες του, μείωσε τα έξοδά του στο ελάχιστο. Η Χιλή έχει πολύ χαμηλό εξωτερικό κρατικό δανεισμό. Οι ιδιωτικοποιήσεις επέτρεψαν να πλουτίσουν οι επιχειρήσεις – και οι επιχειρηματίες – που δραστηριοποιήθηκαν στο χώρο της παιδείας, της υγείας, των συντάξεων (στην ιδιωτικοποίηση των τελευταίων ηγήθηκε ο Χοσέ Πινιέρα, αδερφός του σημερινού προέδρου της Δημοκρατίας). Σε ένα κράτος όπου η ανάπτυξη “ιδιωτικής πρωτοβουλίας” είναι η βασική προτεραιότητα, οι νόμοι προστατεύουν τα συμφέροντα των ιδιωτικών εταιρειών και όχι των πολιτών. Σε σημείο, στις περιοχές στις οποίες γίνεται εκτεταμένη καλλιέργεια λαχανικών και φρούτων προς εξαγωγή, οι επιχειρήσεις να έχουν αγοράσει όλο το διαθέσιμο νερό μέσω της ιδιωτικοποίησης του υδροφόρου ορίζοντα, και οι κάτοικοι των περιοχών αυτών δεν έχουν πια πρόσβαση στο νερό.

Ενώ, όμως, η Χιλή έχει το υψηλότερο κατά κεφαλήν εισόδημα στην Λατινική Αμερική -το οποίο είναι υψηλότερο και από το κατά κεφαλήν εισόδημα της Ελλάδας – οι πολίτες είναι φτωχοί. Τα χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα έχουν πρόσβαση σε μια παιδεία τόσο χαμηλού επιπέδου, που το 50% των νέων με πτυχίο λυκείου υποφέρουν από λειτουργικό αναλφαβητισμό. Η δημόσια υγεία έχει τόσο χαμηλή χρηματοδότηση που ο ασθενείς της πεθαίνουν περιμένοντας από 1 έως 3 χρόνια να εγχειριστούν. Οι τριφασικές συντάξεις ισοδυναμούν με συντάξεις πείνας. Οι Χιλιανοί υποφέρουν από την υπερχρέωση – κατά μέσο όρο ένα νοικοκυριό χρωστάει 7 φορές τον μισθό του – για να έχουν πρόσβαση στα βασικά αγαθά.

Οι μεσαίες τάξεις είναι υπό συνεχή πίεση γιατί υποχρεώνονται να πληρώνουν για την παιδεία, την υγεία και τη σύνταξή τους. Σε αυτήν την άκρως εξατομικευμένη κοινωνία που δημιούργησε η δικτατορία και στην οποία οι αιτίες βαθιάς δυσαρέσκειας ή σε κάποιες περιπτώσεις απελπισίας δεν έλειπαν, οι νέες γενιές που δεν έζησαν την δικτατορία και που κινητοποιούνται εδώ και αρκετά χρόνια ζητώντας δωρεάν παιδεία, δημιούργησαν σταδιακά και στις άλλες γενιές την ελπίδα και τώρα και την πεποίθηση ότι η μαζική κινητοποίηση και η κοινωνική διαμαρτυρία μπορούν να οδηγήσουν σε μια ριζική αλλαγή του συστήματος. Ότι η Χιλή μπορεί να αλλάξει. Εξ ου και το σύνθημα που επικρατεί στις διαδηλώσεις “Η Χιλή ξύπνησε”.


H μεγάλη πρόκληση για την αριστερά

Ποια είναι η παρουσία της σύγχρονης αριστεράς και των κινημάτων στη Χιλή του 2019;

Η παρουσία της είναι κομβική σε διαφορετικά επίπεδα και θεσμούς. Παίζει διαφορετικούς ρόλους, ανάλογα και με τους κοινωνικούς χώρους στους οποίους έχει παρουσία και την ιδεολογική της κατεύθυνση. Το Κομμουνιστικό κόμμα Χιλής έχει παρουσία τόσο στο Κοινοβούλιο, όσο και στα συνδικάτα και ειδικότερα στην Τράπεζα Κοινωνικής Ενότητα, την ένωση κοινωνικών οργανώσεων που συγκάλεσε τις μεγαλύτερες διαδηλώσεις και οργανώνει τις τελευταίες εβδομάδες τις περισσότερες ανοιχτές συνελεύσεις. Αν και μέλος της τελευταίας κυβέρνησης Μπασελέτ και εξοικειωμένο με διαπραγματεύσεις και, κάποιες φορές, με τους συμβιβασμούς, το ΚΚΧ επέλεξε αυτή την φορά να μην υπογράψει στις 15 Νοεμβρίου την συμφωνία για ένα νέο Σύνταγμα με την κυβέρνηση και τα άλλα κόμματα της αντιπολίτευσης.

Πιθανότατα η απόφαση αυτή οφείλεται στην πίεση των συνδικάτων του και των άλλων κοινωνικών του οργανώσεων. Υπάρχει επίσης το Ευρύ Μέτωπο, ένας ετερογενής πολιτικός συνασπισμός, ο οποίος ιδρύθηκε από στελέχη των φοιτητικών κινητοποιήσεων των μέσων της δεκαετίας του 2010. Οι κοινοβουλευτικοί του εκπρόσωποι στήριξαν από την αρχή τις κινητοποιήσεις, αν και δεν έπαιξαν σε αυτές πρωταγωνιστικό ρόλο, αλλά επέλεξαν να υπογράψουν την συμφωνία της 15ης Νοεμβρίου, θεωρώντας ότι ήταν ένα σημαντικό βήμα προς μια ουσιαστική συνταγματική αναθεώρηση και προς την οριστική έξοδο από μια μεταπολίτευση που είχε υπερβολικές συνέχειες με τη δικτατορία.

Τέλος, ένας από τους βασικούς πρωταγωνιστές των κινητοποιήσεων και αυτός που εξακολουθεί να είναι μαζικά παρών στις διαδηλώσεις, είναι ένα ευρύ, δικτυωμένο, αλλά και αποκεντρωμένο σύνολο τοπικών οργανώσεων στις οποίες τη συντριπτική πλειοψηφία αποτελούν οι νέοι κάτω των 30, μαθητές, φοιτητές και νεολαία των λαϊκών περιοχών που σπανίως έχει πρόσβαση στις ανώτερες σπουδές. Πρόκειται για οργανώσεις που απέχουν συστηματικά από τους θεσμούς και από τις εκλογές και που απαρτίζονται από νέες γενιές που – απογοητευμένες από την θεσμική συμμετοχή της αριστεράς σε κυβερνήσεις και κοινοβούλιο – προτιμούν να προωθήσουν τις κοινωνικές αλλαγές που επιθυμούν σε τοπικό και μη θεσμικό επίπεδο.

H μεγάλη πρόκληση για την αριστερά την επόμενη περίοδο θα είναι να συντονίσει και να ενώσει αυτές τις φυγόκεντρες δυνάμεις για να προωθήσει μία ριζοσπαστική ατζέντα για την συντακτική συνέλευση και να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά όσες κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές δυνάμεις εξακολουθούν να ταυτίζονται με το σύστημα το οποίο η χώρα κληρονόμησε από την δικτατορία. Οι συντηρητικές δυνάμεις επικρατούν τόσο στην κυβέρνηση όσο και στον επιχειρηματικό κόσμο και στον στρατό. Η ισχύς τους είναι μεγάλη, όσο και η επιθυμία τους να εμποδίσουν μία ριζική αλλαγή.

2024 © left.gr | στείλτε μας νεα, σχόλια ή παρατηρήσεις στο [email protected]
§ Όροι χρήσης για αναδημοσιεύσεις Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση 3.0 Μη εισαγόμενο (CC BY-NC 3.0)