Ανοιχτή εκδήλωση για την παρουσίαση και συζήτηση της μελέτης «Η Νομοθετική Αντιμετώπιση των Έμφυλων Διακρίσεων στην Ελλάδα» θα γίνει την Πέμπτη 10 Οκτωβρίου (18:00-20.30) με ελεύθερη είσοδο και τη συμμετοχή ειδικών επιστημόνων - πανεπιστημιακών και εκπροσώπων φορέων και οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών όπως και κυβερνητικών στελεχών με αρμοδιότητα σε θέματα φύλου και ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Την μελέτη και τα ευρήματά της θα παρουσιάσουν νωρίτερα (12:00) στο ξενοδοχείο Τιτάνια για δημοσιογράφους και ΜΜΕ οι συγγραφείς και δικηγόροι Δέσποινα Νάτση και Θωμαή Παπά με τη συμμετοχή των:
Όλγας Δρόσου, Διευθύντριας Ιδρύματος Χάινριχ Μπελ, Γραφείο Θεσσαλονίκης, Ελλάδα
Βαγγέλη Κοσμάτου, Ψυχολόγου - ειδικού σε θέματα φύλου, επιστημονικού υπεύθυνου της Συμμαχίας των Φύλων
Λίνας Παπαδοπούλου, Αναπληρώτριας Καθηγήτριας Νομικής Σχολής ΑΠΘ και επιστημονικής επιβλέπουσας της μελέτης
Οι ενδιαφερόμενοι και ενδιαφερόμενες μπορούν να δηλώσουν συμμετοχή μέχρι την Τρίτη 8/10 στο: [email protected] και στα τηλέφωνα: 6947344614 & 6977092546.
Στο πλαίσιο των παραπάνω εκδηλώσεων θα γίνει επίσης διήμερο Βιωματικό σεμινάριο την Παρασκευή (17:00-21:00) και το Σάββατο (10:00-15:00) στο Σεράφειο δήμου Αθηναίων με θέμα «Έμφυλες Διακρίσεις: Μια ψυχοκοινωνική και νομική ανάλυση των έμφυλων στερεοτύπων και πρακτικά εργαλεία για τη αντιμετώπισή τους».
Η δήλωση συμμετοχής είναι απαραίτητη.
Ακολουθούν περισσότερες πληροφορίες και αναλυτικό πρόγραμμα
Πέμπτη 10 Οκτωβρίου
Σεράφειο δήμου Αθηναίων, Πειραιώς και Πέτρου Ράλλη, Κεντρική αίθουσα εκδηλώσεων
Οι διεργασίες και διεκδικήσεις του φεμινιστικού κινήματος έφεραν στο προσκήνιο τα ζητήματα των διαφορετικών πτυχών του φύλου και έθεσαν τις βάσεις για μια πιο βαθιά και ειλικρινή συζήτηση αυτών των ζητημάτων ταμπού. Κατέδειξαν πως η έμφυλη ταυτότητα δεν αναφέρεται μόνο στο βιολογικό φύλο ενός ατόμου, αλλά εμπεριέχει την έκφραση φύλου, την ταυτότητα φύλου και τον σεξουαλικό του προσανατολισμό.
Πέρα από τοπικές ιδιαιτερότητες, χαρακτηριστικό των πατριαρχικών κοινωνιών είναι η άνιση κατανομή ισχύος μεταξύ αντρών και γυναικών, με τις γυναίκες να καταπιέζονται συστημικά και ουσιαστικά. Ορίζοντας κοινωνικούς ρόλους σε άνδρες και γυναίκες, δεν δίνεται χώρος στα άτομα, η ταυτότητα των οποίων υπερβαίνει αυτή τη διπολική «κανονικότητα».
Η μελέτη του Ιδρύματος Χάινριχ Μπελ Ελλάδας που παρουσιάζουμε αποσαφηνίζει βασικές έννοιες και προσεγγίσεις που αφορούν το φύλο και τις έμφυλες διακρίσεις και αξιολογεί το ισχύον θεσμικό πλαίσιο αναφορικά με την αντιμετώπιση των έμφυλων διακρίσεων στην Ελλάδα. Εστιάζει στους νόμους που ψηφίστηκαν από τη Βουλή τα τελευταία χρόνια και αφορούν στην κατοχύρωση των δικαιωμάτων των θυμάτων έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας, κυρίως κατά των γυναικών, καθώς επίσης και στους νόμους που κατοχυρώνουν βασικά δικαιώματα της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας, όπου η Ελλάδα υστερούσε κατά πολύ έναντι άλλων ευρωπαϊκών χωρών.
Η μελέτη καταδεικνύει, ότι για την καταπολέμηση των έμφυλων διακρίσεων και την κατάκτηση της ουσιαστικής ισότητας και ίσης μεταχείρισης, δεν αρκεί μόνο η θεσμική προστασία, αλλά απαιτείται συνεχής αγώνας κυρίως σε επίπεδο αλλαγής των κοινωνικών αντιλήψεων.
Την μελέτη θα παρουσιάσουν οι συγγραφείς και δικηγόροι Δέσποινα Νάτση & Θωμαή Παπά.
Θα ακολουθήσουν παρεμβάσεις:
Μαρία Συρεγγέλα, Γενική Γραμματέας Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων
Πάνος Αλεξανδρής, Γενικός Γραμματέας Δικαιοσύνης και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (tbc)
Μαρία Στρατηγάκη, Αναπλ. Καθηγήτρια Κοινωνικής Πολιτικής, Πάντειο Πανεπιστήμιο
Καλλιόπη Λυκιοβαρδή, Συνήγορος του Πολίτη
Έλλη Βαρχαλαμά, ΓΣΕΕ (tbc)
Σίσσυ Βωβού, «ΤΟ ΜΩΒ»– Σωματείο Γυναικείων Δικαιωμάτων
Αριάδνη Πετράκη, Colour Youth (tbc)
Χρήστος Ηλιάδης, Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου
Στέλλα Μπελιά, Οικογένειες Ουράνιο Τόξο
Μαρίνα Γαλανού, Σωματείο Υποστήριξης Διεμφυλικών, Μέλος Δικτύου Select Respect
Συντονισμός: Λίνα Παπαδοπούλου, Αναπλ. Καθηγήτρια Νομικής ΑΠΘ και επιστημονική επιβλέπουσα της μελέτης.
Παρασκευή 11 και Σάββατο 12 Οκτωβρίου
Σεράφειο δήμου Αθηναίων, Πειραιώς και Πέτρου Ράλλη, Αίθουσα Social Dynamo (2ος όροφος)
Το παρακάτω βιωματικό σεμινάριο διοργανώνεται για εργαζόμενα πρόσωπα, εθελοντές και στελέχη φορέων και οργανώσεων (της πολιτείας και της κοινωνίας των πολιτών) που υλοποιούν σχετικές δράσεις.
Γενικός σκοπός η ενεργητική/βιωματική εμπλοκή των συμμετεχόντων προσώπων με θέματα και προβληματικές που σχετίζονται με την έμφυλη ταυτότητα και έκφραση, τόσο στην ψυχοκοινωνική όσο και στη νομική διάσταση του φαινομένου. Με απώτερο στόχο τη δυνατότητα επένδυσης της εμπειρίας αυτής στην προσωπική, εργασιακή και κοινωνική τους πραγματικότητα. Στην προοπτική δημιουργίας δικτύων, συνεργειών και νέων σχεδίων δράσης.
Παρασκευή, Α΄ μέρος
17:00-17:30 Καλωσόρισμα και εγγραφές
17:30-18:40 «Αποτυπώνοντας σώματα και φύλα, αλλιώς…»
18:40-18:50 Μικρό Διάλλειμα
18:50-19:30 «Από την ισότητα των φύλων στις έμφυλες ταυτότητες: ορολογίες και άνθρωποι»
19:30-20:40 «Πραγματικές ιστορίες ανθρώπων»
20:40-21:00 Ολοκλήρωση Α΄ μέρους εργαστηρίου, αξιολόγηση/αναστοχασμός και επαναστοχοθέτηση
Σάββατο, Β΄ μέρος
10:00-10:30 Καλωσόρισμα και εγγραφές
10:30-12:00 «Η νομική διάσταση του φύλου στην Ελλάδα»
12:00-12:10 Μικρό διάλειμμα
12:10-13:30 «Μελέτη και αξιοποίηση τεχνογνωσίας»
13:30-13:40 Μικρό διάλειμμα
13:40-14:50 «Δημιουργώντας νέες ιδέες και δράσεις»
14:50-15:00 Ολοκλήρωση εργαστηρίου, συνολική αξιολόγηση/αναστοχασμός και επαναστοχοθέτηση
Ακολουθεί μία συνοπτική παρουσίαση του πλαισίου της μελέτης για τη νομοθετική αντιμετώπιση των έμφυλων διακρίσεων στην Ελλάδα:
1.
Στην μελέτη εξετάζονται τα βασικά και κυρίως τα πιο σύγχρονα νομοθετήματα
που ισχύουν -ή πρόκειται να ισχύσουν- στην Ελλάδα, για την αντιμετώπιση των
έμφυλων διακρίσεων. Η έκθεση χωρίζεται σε τρία κεφάλαια. Στο πρώτο κεφάλαιο
αναλύονται οι έννοιες του φύλου και της διάκρισης. Επιχειρήθηκε η εισαγωγή της
αναγνώστριας και του αναγνώστη σε έννοιες που ενδέχεται να είναι άγνωστες ακόμα
στις περισσότερες και τους περισσότερους, όπως η ταυτότητα φύλου, η έκφραση
φύλου και ο σεξουαλικός προσανατολισμός. Για την εισαγωγή στην έννοια της
διάκρισης χρησιμοποιείται ιδίως ο νόμος 4443/2016 για την προώθηση της αρχής της
ίσης μεταχείρισης και την καταπολέμηση των διακρίσεων λόγω φυλής, χρώματος,
εθνικής ή εθνοτικής καταγωγής, γενεαλογικών καταβολών, θρησκευτικών ή άλλων
πεποιθήσεων, αναπηρίας ή χρόνιας πάθησης, ηλικίας, οικογενειακής ή κοινωνικής
κατάστασης, σεξουαλικού προσανατολισμού, ταυτότητας ή χαρακτηριστικών φύλου.
Το δεύτερο κεφάλαιο αποτελείται από τρεις υποενότητες. Η πρώτη αφορά στην
ενίσχυση του νομοθετικού πλαισίου για τα δικαιώματα των γυναικών σήμερα στην
Ελλάδα. Εξετάζονται ιδίως οι νεοπαγείς νόμοι που αφορούν στις έμφυλες διακρίσεις.
Έτσι, στο επίκεντρο της μελέτης για το ζήτημα των διακρίσεων μεταξύ ανδρών και
γυναικών τίθενται οι νόμοι 4531/2018 για την πρόληψη και καταπολέμηση της βίας
κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας και το νέο σχέδιο νόμου για την
Προώθηση της Ουσιαστικής Ισότητας των Φύλων και την Καταπολέμηση της
Έμφυλης Βίας.
Η δεύτερη υποενότητα του δεύτερου μέρους αφορά στην ίση μεταχείριση όλων
των ατόμων ανεξαρτήτως ερωτικού προσανατολισμού και ταυτότητας φύλου. Έτσι το
ενδιαφέρον της μελέτης στρέφεται στην ανάλυση του νομοθετικού πλαισίου για την
προάσπιση των δικαιωμάτων των Λεσβιών, Ομοφυλόφιλων, Αμφισεξουαλικών,
Τρανς, Κουίρ, Ίντερσεξ (στο εξής ΛΟΑΤΚΙ) ατόμων. Σ’ αυτή την υποενότητα δίνεται
βαρύτητα στον ν. 4356/2015 για το σύμφωνο συμβίωσης, στον ν. 4491/2017 για τη
νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου και στον ν. 4538/2018 για την αναδοχή και
την τεκνοθεσία. Στην τρίτη υποενότητα αυτού του κεφαλαίου αναλύονται ο ν.
4285/2014 για την καταπολέμηση ορισμένων μορφών και εκδηλώσεων ρατσισμού και
ξενοφοβίας μέσω του ποινικού δικαίου. Το τρίτο κεφάλαιο αφορά στην αξιολόγηση
του υπό εξέταση θεσμικού πλαισίου από φορείς και οργανώσεις, που είτε
εξειδικεύονται, είτε παρουσιάζουν ενεργό δράση στην υπό εξέταση θεματική.
2. Συνοπτική παρουσίαση των συμπερασμάτων της μελέτης
Ο Έλληνας νομοθέτης μέχρι και πολύ πρόσφατα ακολουθούσε συντηρητική
στάση για τα θέματα φύλου. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια θεσπίστηκαν αρκετά
νομοθετήματα -κυρίως σε συμμόρφωση με ευρωπαϊκές και διεθνείς επιταγές- τόσο σε
επίπεδο ενίσχυσης των δικαιωμάτων των γυναικών όσο και σε επίπεδο εξασφάλισης
της ίσης μεταχείρισης όλων των ανθρώπων ανεξαρτήτως ερωτικών προτιμήσεων και
ταυτότητας φύλου. Εντούτοις, τα κενά που πρέπει να καλυφθούν είναι ακόμη πολλά.
Το νομοθετικό πλαίσιο παρουσιάζει αστοχίες και έλλειψη συνοχής των
επιμέρους νόμων του, καθώς για το ίδιο ζήτημα μπορεί να χρησιμοποιούνται
διαφορετικοί ορισμοί, οι οποίοι δυσχεραίνουν την ορθή εφαρμογή του και αφήνουν
περιθώριο ευρείας ερμηνείας που πιθανόν απομειώνει αντί να αυξάνει την προστασία
του ατόμου. Παράδειγμα τέτοιου είδους ασυνέχειας, εντοπίστηκε ιδίως στο νομοσχέδιο
για την προώθηση της ουσιαστικής ισότητας των φύλων και την καταπολέμηση της
έμφυλης βίας.
Πέραν, όμως, των νομοτεχνικών ατελειών παρατηρήθηκαν και ουσιαστικά
κενά που σχετίζονται με την απουσία μέτρων προληπτικού χαρακτήρα, τα οποία θα
ήταν ύψιστης σημασίας για την καταπολέμηση της βίας και την εξάλειψη των
στερεοτύπων με βάση το φύλο. Για παράδειγμα από τον ν. 4531/2018, με τον οποίο η
ελληνική νομοθεσία προσαρμόζεται στις επιταγές της Σύμβασης της
Κωνσταντινούπολης, δεν υιοθετούνται μέτρα όπως η εισαγωγή εκπαιδευτικού υλικού
στα σχολεία με σκοπό τη διαμόρφωση ολοκληρωμένων προσωπικοτήτων και τη
δημιουργία ισχυρών θεμελίων για την εξάλειψη των στερεοτύπων, και η κατάρτιση
επαγγελματιών που ασχολούνται με τα θύματα της βίας (π.χ. γιατρών, ψυχολόγων,
εκπαιδευτικών κλπ.) όπως επίσης και αστυνομικών ως προς τον τρόπο διαχείρισης
περιστατικών που υποπίπτουν στην αντίληψή τους.
Επιπλέον, ο νόμος για το σύμφωνο συμβίωσης, αν και πολύ σημαντικός για τα
ελληνικά δεδομένα, δεν περιέχει ουδεμία πρόβλεψη για τα γονεϊκά δικαιώματα των
ομόφυλων ζευγαριών, αφήνοντας μετέωρα πλειάδα ζητημάτων που επηρεάζουν όχι
μόνο τη ζωή των γονέων αλλά και των παιδιών. Τίθεται το εξής απλό ερώτημα
προκειμένου να γίνει σαφής η ποιότητα και το μέγεθος της διάκρισης σε βάρος των
ομογονεϊκών οικογενειών: πώς να πει ένα παιδί ότι έχει δύο μαμάδες ή δύο μπαμπάδες
στο σχολείο του και στις κοινωνικές συναναστροφές του, όταν το ίδιο το κράτος του
στερεί αυτό το δικαίωμα, νομικά τουλάχιστον; Το μοναδικό δικαίωμα που
αναγνωρίζεται στις ομογονεϊκές οικογένειες σήμερα είναι να γίνουν ανάδοχοι γονείς
(ν. 4538/2018). Πρόκειται σαφώς για ένα σημαντικό βήμα, αφού αναγνωρίζει η
πολιτεία επιτέλους ότι και τα ομόφυλα ζευγάρια είναι ικανά να αναλάβουν τη φροντίδα
ενός παιδιού, έστω και προσωρινά.
Από την άλλη, ο ν. 4491/2017 για την ταυτότητα φύλου θα περίμενε κανείς να είναι ριζοσπαστικός και καινοτόμος ως προς τις ρυθμίσεις του σε σχέση με το
προϊσχύον νομοθετικό καθεστώς. Ωστόσο, οι νεοεισαχθείσες προϋποθέσεις της
πλήρους δικαιοπρακτικής ικανότητας και της αγαμίας των προσώπων που επιθυμούν
τον αναπροσδιορισμό του φύλου τους, τους στερούν τέτοιους είδους χαρακτηρισμούς.
Αποτελεί δε, ακόμη ένα παράδειγμα μονοδιάστατης αντιμετώπισης ενός ζητήματος,
αφού ο νόμος για την αναγνώριση της ταυτότητας φύλου δεν επεκτείνεται σε ζητήματα
παροχής ιατρικών υπηρεσιών και ασφαλιστικής κάλυψης αυτών, για όσους επιθυμούν
να προβούν στις αντίστοιχες (χειρουργικές και μη) επεμβάσεις.
Τέλος, γεγονός αναμφίβολα θετικό είναι ότι ο αντιρατσιστικός νόμος επέκτεινε
το αξιόποινο του και στις διακρίσεις με βάση τον σεξουαλικό προσανατολισμό, την
ταυτότητα φύλου και τα χαρακτηριστικά φύλου. Ωστόσο, η ασάφεια που διακρίνει τη
διατύπωση του εγκλήματος του δημόσια εκφερόμενου ρατσιστικού λόγου προκαλεί
δυσχέρειες στην εφαρμογή του από τους δικαστές. Ελπιδοφόρα, πάντως, είναι η
εξέλιξη της νομολογίας των δικαστηρίων μας, η οποία έκρινε προσφάτως, για πρώτη
φορά, ότι εκφράστηκε δημόσια ρατσιστικός λόγος σε βάρος ομοφυλοφίλων και ότι η
πράξη αυτή είναι καταδικαστέα.
Σε κάθε περίπτωση, για την εξέλιξη του νομοθετικού οπλοστασίου της χώρας
μας σπουδαίος ήταν και είναι ο ρόλος φορέων και συλλογικοτήτων, οι οποίοι με τη
δράση τους ασκούν πιέσεις στο αρμόδιο προς νομοθέτηση όργανο του κράτους,
διεκδικούν πλήρη προστασία για τα άτομα που υφίστανται διακρίσεις βάσει του φύλου
τους, συνδράμουν τα τελευταία σε επίπεδο συμβουλευτικό, ψυχολογικό, νομικό, αλλά
και υλοποιούν δράσεις για την ευαισθητοποίηση των πολιτών. Έτσι, γίνεται αντιληπτό
ότι ο νόμος από μόνος του δεν μπορεί να παράγει τα επιθυμητά αποτελέσματα αν δεν
υπάρχουν παράλληλες δράσεις για την μεταστροφή της κοινωνικής συνείδησης προς
έναν κόσμο απαλλαγμένο από διακρίσεις. Ο νόμος και η λήψη μέτρων προληπτικού
χαρακτήρα από φορείς της κοινωνίας των πολιτών λειτουργούν παραπληρωματικά για
τη δημιουργία μιας κοινωνίας στην οποία όλοι θα απολαμβάνουν ισότιμα τα
δικαιώματά τους.
Εκτιμάται, όμως, ότι για να επιτευχθεί η ουσιαστική ισότητα χρειάζεται από
κάτω προς τα πάνω αντιμετώπιση του προβλήματος. Πρέπει δηλαδή να ξεκινήσει η
επιμόρφωση των παιδιών σε θέματα φύλου από το σχολείο. Κανένα παιδί όταν
γεννιέται δεν ξέρει ότι η μητέρα του θα είναι αυτή που θα φροντίζει κυρίως αν όχι
αποκλειστικά- για την προσωπική του υγιεινή ούτε και γνωρίζει ότι πρέπει οπωσδήποτε
να έχει μία μητέρα και έναν πατέρα. Επομένως τα παιδιά, εάν διδαχθούν από μικρή
ηλικία ότι μπορούν να εκφράσουν το φύλο τους όπως επιθυμούν και ότι και τα
υπόλοιπα άτομα μπορούν να κάνουν το ίδιο, τότε το πιθανότερο είναι να φτάσουμε ένα
βήμα πιο κοντά στην ουσιαστική ισότητα. Το παραπάνω σενάριο είναι μάλλον
ουτοπικό επί του παρόντος για τα ελληνικά τουλάχιστον δεδομένα. Δεν είναι όμως
ουτοπικό, αλλά αντίθετα επιτακτικό να θεσπίζονται αποτελεσματικοί νόμοι που θα
μειώσουν στο ελάχιστο την ψαλίδα των ανισοτήτων.
