Επί δεκαετίες ήταν περιορισμένα στον στρατιωτικό τομέα, στις αρχές του αιώνα έκαναν την εμφάνισή τους και σε μη στρατιωτικές χρήσεις, πριν από πέντε χρόνια ήταν ακόμα καινοτομία, σήμερα η τιμή τους έχει πέσει τόσο που τα αγοράζουν και οι ιδιώτες που έχουν μανία με τις καινούργιες συσκευές, οι γκατζετάκηδες, χωρίς να ξέρουν και πολύ τι θα τα κάνουν. Υπόσχονται να φέρουν επανάσταση σε πολλές πτυχές της ανθρώπινης δραστηριότητας, από τις παραδόσεις αλληλογραφίας στις μεγαλουπόλεις ίσαμε τις φτηνές κινηματογραφήσεις τοπίων, αλλά και κάμποσες απειλές, σε σημείο που οι ολλανδικές αρχές, όπως διαβάζω, έχουν εκπαιδεύσει αετούς να προστατεύουν ευαίσθητες εγκαταστάσεις από ενδεχόμενες επιθέσεις με τέτοια αντικείμενα.

Ποια αντικείμενα; Θα το καταλάβατε ότι εννοώ τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη (ΜΕΑ), όπως τα λέει η Αεροπορία μας. Ο αγγλικός όρος είναι Unmanned Aerial Vehicle (UAV) στην επίσημη ορολογία και drone στην καθομιλουμένη. Ο επίσημος όρος δεν θα με απασχολήσει ιδιαίτερα, άλλωστε και η υπάρχουσα απόδοσή του μια χαρά είναι -για τις στρατιωτικές μονάδες.

Στο σημείωμα αυτό θα εξετάσουμε πώς μπορεί να αποδοθεί ο όρος της καθομιλουμένης, ο όρος drone. Υποστηρίζω ότι η καλύτερη απόδοση είναι ο εξελληνισμός, δηλαδή να πούμε «δρόνος». Τη λύση αυτή την εφαρμόζω στα προσωπικά μου κείμενα και στις μεταφράσεις μου, και όταν πριν από τρία χρόνια είχε βρεθεί ο Σήφης ο κροκόδειλος σε εκείνη τη λίμνη της Κρήτης, και έγινε κατορθωτό να βιντεοσκοπηθεί χάρη σε έναν δρόνο, αυτή την απόδοση είχα χρησιμοποιήσει στο άρθρο μου.

Δεν είναι δική μου πατέντα. Σε μια συζήτηση που είχαμε κάνει πριν από τρία χρόνια στο μεταφραστικό φόρουμ «Λεξιλογία» ο όρος είχε προκύψει μεσα από τη συζήτηση -νομίζω μάλιστα ότι τον είχαμε πρωτοδεί σε εφημερίδα, και καθώς προχωρούσε η συζήτηση άρχισε να μας αρέσει όλο και περισσότερο.

Από τους πιο ένθερμους υποστηρικτές της απόδοσης drone = δρόνος ήταν ο φίλος μου ο Νίκος Λίγγρης, δεινός λεξικογράφος (σε αυτόν χρωστάμε, μεταξύ άλλων, το θαυματουργό λεξικάκι Penguin-Hellenews που βοήθησε γενιές και γενιές) και πολλά από τα επιχειρήματα που θα αναπτύξω εδώ τα έχω δανειστεί από συζήτηση με τον Λίγγρη.

Καταρχάς, να δούμε την ιστορία του όρου drone.

Ο όρος δεν είναι τόσο καινούργιος όσο θα περίμενε κανείς -υπάρχει σε γραπτές πηγές από το 1946. Στο τεύχος του Νοεμβρίου 1946 του περιοδικού Popular Scienceδιαβάζουμε:

Crewless, radio-controlled airplanes can now reach almost any point on earth … Drones, as the radio-controlled craft are called, have many potentialities, civilian and military.

O αγγλικός όρος της καθομιλουμένης, το drone, δεν έγινε αποδεκτός από τους ειδικούς με μεγάλη χαρά. Drone σημαίνει «κηφήνας» στα αγγλικά, σημαίνει όμως και τον μονότονο ήχο, ακόμα και τη μονότονη φωνή, και φαίνεται πως η λέξη δόθηκε στο ιπτάμενο όχημα ακριβώς επειδή τα παλιά στρατιωτικά μη επανδρωμένα αεροσκάφη έβγαζαν έναν δυνατό και μονότονο ήχο από τους κινητήρες τους. Όπως λέει η Βικιπαίδεια, οι ειδικοί έχουν εκφράσει έντονες αντιρρήσεις για τον όρο drone (The term has encountered strong opposition from aviation professionals and government regulators).

Ωστόσο, σε πείσμα των επαγγελματιών του αεροπορικού κλάδου και των επιτροπών ορολογίας, ο όρος drone έχει επικρατήσει, όσο κι αν ο ορολογικός καβγάςσυνεχίζεται. Όσο η λέξη δηλώνει ενα αντικείμενο περιχαρακωμένο σε κύκλους ειδικών και προστατευμένο από το ευρύ κοινό, ο θεσμικός, επίσημος όρος έχει πιθανότητες να εδραιωθεί. Μόλις όμως το αντικείμενο βγει στην πιάτσα και πουλιέται στα μαγαζιά στον καθένα, η ονομασία της πιάτσας διεκδικεί και συνήθως επιβάλλει τα δικαιώματά της.

Πώς λοιπόν να πούμε τον όρο στα ελληνικά; Μια λύση είναι η περιφραστική απόδοση, αυτόνομο ή μη επανδρωμένο ή τηλεκατευθυνόμενο ιπτάμενο όχημα, αλλά αυτή ταιριάζει περισσότερο στην αγγλική περίφραση, το Unmanned Aerial Vehicle, που όμως είπαμε έχει αποδοθεί μη επανδρωμένο αεροσκάφος (ΜΕΑ).

Το Κέντρο Ερεύνης Επιστημονικών Όρων και Νεολογισμών της Ακαδημίας Αθηνών έχει προτείνει τον όρο τηλεσκάφος, που είναι βέβαια οικονομικός αλλά πολύ αμφιβάλλω αν φέρνει στο μυαλό το συγκεκριμένο αντικείμενο.

Ο φίλος Τάκης Αλεβαντής σε κείμενό του χρησιμοποίησε την απόδοση «κηφήνες» (σε εισαγωγικα), που τη βρίσκω απορριπτέα επειδή στα ελληνικά η λέξη «κηφήνας» έχει πολύ πιο έντονες αρνητικές σημασίες (χαραμοφάης, τεμπέλης) απ’ό,τι στα αγγλικά. Θα μεταφράζαμε τη λέξη αν είχε κάποια στενή σχέση με το αντικείμενο που περιέγραφε. Από τη στιγμή που η σχέση έχει γίνει απόμακρη, η κατά λέξη μετάφραση του όρου δεν προσφέρει, ούτε καν σε αναγνωρισιμότητα.

Μπορείτε να σκεφτείτε και άλλες αποδόσεις και είμαι βέβαιος ότι στα σχόλια αρκετοί θα διατυπώσετε προτάσεις, που βέβαια απλώς επιτείνουν τη σύγχυση και την αμηχανία, εκτός αν προταθεί κάτι το εξαιρετικά εύστοχο που θα το ερωτευτούμε κεραυνοβόλα.

Σαν αποτέλεσμα της ορολογικής αμηχανίας, πολλοί εξακολουθούν να χρησιμοποιούν τον αγγλικό όρο αμετάφραστο και αμετάγραπτο, drone, ενώ λιγότεροι τον μεταγράφουν, ντρόουν (η μεταγραφή έχει γίνει ντεμοντέ τώρα που μάθαμε όλοι τάχαμ αγγλικά).

Υπάρχουν και οι πιο εξειδικευμένοι όροι, όπως τετρακόπτερο, εξακόπτερο και οκτακόπτερο, ενώ κάποιοι χρησιμοποιούν τον γενικότερο όρο τηλεκατευθυνόμενο. Και οι δυο λύσεις μπορεί να βολεύουν σε κάποια συμφραζόμενα, όχι όμως σε όλα.

Οπότε, στη Λεξιλογία είχαμε καταλήξει στην απόδοση «δρόνος» που βρίσκω ότι έχει πολλά πλεονεκτήματα. Θυμίζει τον αγγλικό όρο, κι έτσι όποιος δεν έχει ακούσει τον όρο καταλαβαίνει αμέσως περί τίνος πρόκειται αν διαβάσει ότι «μυστηριώδης δρόνος πέταξε πάνω από τον Πύργο του Άιφελ». Επειδή θυμίζει τον ξένο όρο, οι μεταφραστές δεν θα μπαίνουν στον πειρασμό να αφήνουν αμετάφραστο το drone, όπως θα έκαναν αν είχαμε διαλέξει μιαν αποδοση που δεν θα είχε αναγνωρισιμότητα.

Διότι, κακά τα ψέματα, οι διάφορες περιγραφικές αποδόσεις, είτε μονολεκτικές είτε περιφραστικές, δεν έρχονται αμέσως στο μυαλό και, αν τις εξετάσουμε μία προς μία, αποδίδουν περιγραφικούς αγγλικούς όρους, με ειδικότερο, γενικότερο ή διαφορετικό σημασιολογικό εύρος. Ακόμα, επειδή η τεχνολογία βρίσκεται υπό εξέλιξη, μια περιγραφική απόδοση που σήμερα είναι ικανοποιητική, μπορεί αύριο να ακούγεται οξύμωρη.

Έχει και άλλο ένα πλεονέκτημα η απόδοση «δρόνος», ότι επειδή μοιάζει με αρχαία ή έστω λόγια λέξη μπορεί πιο εύκολα να σχηματίσει παράγωγα και σύνθετα -π.χ. ταχυδρόνος ή δρονίδιο (το dronie). Ακόμα και παιχνίδι με τη λέξη «δρόμος» μπορεί να γίνει π.χ. τα δρονολόγια.

Οι πιο συντηρητικοί ορολόγοι μας θεωρούν τον άμεσο δανεισμό έσχατη λύση αλλά η προσέγγιση αυτή είναι σε μεγάλο βαθμό ιδεολογική και έχει οδηγήσει σε κωμικοτραγικές αποδόσεις όρων που αφορούν αντικείμενα ευρείας διάδοσης (σκωληκίδια αντί για μακαρόνια). Άλλωστε και οι αρχαίοι ημών πρόγονοι άμεσο δανεισμό έκαναν όταν έπλασαν λέξεις όπως ο μάγος ή ο παράδεισος.’Όπως οι Γάλλοι, που εδώ και μερικά χρόνια έχουν πει drone (το προφέρουν διαφορετικά, ντρον), ας υιοθετήσουμε κι εμείς τον εξελληνισμένο «δρόνο».