to top
  • βρείτε μας στο Twitter
  • βρείτε μας στο Facebook
  • βρείτε μας στο YouTube
  • στείλτε μας email
  • εγγραφείτε στο RSS feed
  • international version

Πώς το αδύνατο γίνεται δυνατό

Το νέο βιβλίο του Κώστα Δουζίνα «Από την έδρα στα έδρανα – Εργα και ημέρες μιας αριστερής κυβέρνησης», θα εκδοθεί στα μέσα Ιουνίου από τις εκδόσεις Νήσος


Χάσαμε. Πενθούμε. Γράφει ο Φρόιντ στο δοκίμιο «Πένθος και Μελαγχολία» ότι η απώλεια του αγαπημένου αντικειμένου, ανθρώπου, ιδέας ή αγώνα, οδηγεί σε μια έντονη και σύντομη περίοδο πένθους στη διάρκεια της οποίας υπάρχει σχεδόν πλήρης ταύτιση με αυτό που χάθηκε. Οταν τελειώσει το πένθος ανοίγονται δύο δρόμοι.

Αποκόλληση από το αντικείμενο του πένθους και επιστροφή στην κανονικότητα ή μόνιμη εσωτερίκευσή του που οδηγεί στη μελαγχολία. Ο Βάλτερ Μπένγιαμιν ονομάζει «αριστερή μελαγχολία» την προσκόλληση του επαναστάτη σε παλιά δόγματα που έχουν αποτύχει. Αυτό οδηγεί σε παθητικοποίηση και αδράνεια, εγκατάλειψη της προσπάθειας να αλλάξουμε τον κόσμο.

Χάσαμε λοιπόν. Ας απολογηθούμε στους συμπολίτες μας για τα λάθη, τις ψευδαισθήσεις, τις αποτυχίες. Ολοι οι αριστεροί, όσοι συμμετείχαμε στο μοναδικό αυτό εγχείρημα, έχουμε ευθύνη. Δεν έχουμε όλοι την ίδια πολιτική ευθύνη, για την οποία ο απολογισμός θα γίνει αργότερα, με νηφαλιότητα, ύστερα από στοχασμό και αναστοχασμό.

Ολοι μοιραζόμαστε όμως την ηθική ευθύνη, της ελπίδας που δώσαμε και για πολλούς ματαιώθηκε, των προσδοκιών που δεν αφουγκραστήκαμε, των ανθρώπων που αφήσαμε. Για την Αριστερά, η προσπάθεια, οι νίκες και οι ήττες είναι συλλογικές. Προσπαθήσαμε. Πετύχαμε πολλά, αποτύχαμε σε άλλα. Θα προσπαθήσουμε ξανά, θα πετύχουμε περισσότερα, θα αποτύχουμε καλύτερα. Η αποτυχία και η επιτυχία δεν μετριούνται μόνο σε ψήφους, αλλά σε συγκεκριμένα αποτελέσματα για τους αποκλεισμένους, τους εργαζόμενους, τους πολλούς.

Η συναισθηματική φόρτιση, η απογοήτευση, η αγωνία για το μέλλον κυριαρχούν την περίοδο του πένθους. Η απώλεια και οι αιτίες της σε τριγυρίζουν, δεν μπορείς να ησυχάσεις ή να κοιμηθείς. Αλλά η αγανάκτηση και ο θυμός μπορούν να μετατραπούν από αρνητικά σε θετικά συναισθήματα. Από τον Σπινόζα μέχρι τον Χέσελ, η αγανάκτηση αντιμετωπίστηκε ως μια βαθύτατα ηθική αντίδραση στην αδικία και την απώλεια.

Οταν η ίδια μας η ύπαρξη εξεγείρεται, βρίσκουμε τη δύναμη να δράσουμε. Οταν η ανοχή των ανθρώπων απέναντι σε άδικες απώλειες φτάσει σε κάποια όρια, η αγανάκτηση γίνεται το πρώτο βήμα προς την οργή. Η οργή είναι ίσως το πιο πολιτικό συναίσθημα όταν απευθύνεται στα λάθη του συστήματος και όχι των ατόμων. Οταν το κοινό συναίσθημα μεταφράζεται σε συλλογικό αγώνα για την υπεράσπιση του τρόπου ζωής μας ή για τη δημιουργία ενός νέου, βασισμένου στις αρχές της ισότητας και της δημοκρατίας, τότε γίνεται πολιτικά επιτελεστικό.

Μετά την απώλεια έρχεται ο δεύτερος συμβολικός θάνατος, η κηδεία, η αναστολή του πένθους. Από χθες Κυριακή, με τις επαναληπτικές εκλογές, μια νέα αποφασιστικότητα άρχισε να αχνοφαίνεται. Η απογοήτευση και η οργή άρχισαν να μεταμορφώνονται σε ανθεκτικότητα, αντοχή, ένταξη στον αγώνα, συγκρατημένη αισιοδοξία. Συναισθήματα που φτιάχνουν κοινότητες, πολιτικά συναισθήματα που αλλάζουν τον κόσμο.

Οι γραμμές της σύγκρουσης

Το εκλογικό πρόγραμμα του ΣΥΡΙΖΑ θα βάλει προτεραιότητες και στόχους. Αλλά ποιο είναι το μακροπρόθεσμο σχέδιο, ποιες οι αρχές και τα κριτήρια με τα οποία θα αξιολογούμε την επιτυχία και τις αποτυχίες; Μια κοινοτοπία της προηγούμενης περιόδου έλεγε ότι είναι καλό να έχουμε θεωρίες και όνειρα, αλλά βασική δουλειά της κυβέρνησης είναι η βελτίωση της καθημερινότητας. Πολύ σωστό. Τώρα υπάρχει ο αντίθετος κίνδυνος όμως: να αφοσιωθούμε αποκλειστικά σε λεπτομερή προγράμματα, χωρίς τον συνεκτικό ιστό ενός μακρόπνοου και συνολικού οράματος, ενός ορίζοντα προς τον οποίο μια αριστερή κυβέρνηση πρέπει να προχωράει. Ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά του αριστερού οράματος;

1. Το νέο πολιτικό υποκείμενο. Η Αριστερά συντονίζεται με τις αλλαγές στην κοινωνική αναπαραγωγή, τη μείωση της εργατικής τάξης με την παγκοσμιοποίηση, το πέρασμα στη μεταφορντική κοινωνία της άυλης εργασίας. Εκφράζει τα νέα κοινωνικά στρώματα, τους άνεργους, τους νέους, τους φοιτητές, το πρεκαριάτο, τις κοινωνικά αποκλεισμένες μειονότητες που συμπληρώνουν το μεγάλο εργαζόμενο πλήθος. Αλλά η σύνδεση των νέων με το συλλογικό και το πολιτικό υποκείμενο δεν είναι απλώς θέμα παιδείας και ιδεολογικής απομυθοποίησης.

Οι ασυνείδητες και φαντασιακές επενδύσεις που κινητοποιεί ο καπιταλισμός, ο βιοπολιτικός έλεγχος που οδηγεί σε ατομοκεντρικές συμπεριφορές βάζουν την ψυχαναλυτική θεωρία στο κέντρο πολιτικής. Η Αριστερά απευθύνεται και στο μυαλό και στην καρδιά, συνδυάζει τα οικονομικά συμφέροντα με τις συναισθηματικές επενδύσεις, τις ανάγκες και προσδοκίες του παραγωγικού κορμού. Το μεγάλο διακύβευμα είναι να συνδυάσουμε τη γενική πορεία προς την κοινωνική απελευθέρωση με τον επικαθορισμό της υποκειμενικής ταυτότητας των ενεργών πολιτών. Πρέπει όλα –ιδέες, στρατηγική, τακτική– να τα ξαναεξετάσουμε και να αρχίσουμε από την αρχή.

2. Οι καθολικές αξίες του αριστερού ορίζοντα: ισότητα και δημοκρατία. Οι μειώσεις των ανισοτήτων, η επέκταση και εμβάθυνση του κοινωνικού κράτους, η ενδυνάμωση των συλλογικοτήτων αποτελούν τα άμεσα και μετρήσιμα αποτελέσματα αλλά και τον τρόπο με τον οποίο η κοινωνία αρχίζει να μπολιάζεται με τις ιδέες της νέας Αριστεράς. Δεύτερο, δημοκρατία. Αλλά όχι η αναιμική δημοκρατία που έχει γίνει ο καλύτερος σύντροφος του αρπακτικού καπιταλισμού. Η δημοκρατία ως τρόπος ζωής επεκτείνεται από την κεντρική πολιτική σκηνή στην οικονομική, κοινωνική και προσωπική καθημερινότητα.

3. Η νέα Αριστερά εκφράζει τρία είδη πολιτικού ανταγωνισμού και τις ανάλογες στρατηγικές: τον ταξικό, τον κινηματικό και τον λαϊκό. Αρχικά η ταξική πολιτική πήρε αμυντική μορφή με την προστασία των φτωχότερων τμημάτων του πληθυσμού. Στη μεταμνημονιακή εποχή, η απαραίτητη ταξική μεροληψία γίνεται θετική και επιθετική μεγαλώνοντας τον χώρο αναφοράς της στους μικρομεσαίους, τη μικρή επιχειρηματικότητα, τους νέους επαγγελματίες. Αρχίζει σταδιακά η αναδιανομή του πλούτου με συνεχείς και κλιμακούμενες μεταφορές πόρων από το κεφάλαιο στην εργασία, με βελτιώσεις του βιοτικού επιπέδου των εργαζομένων και με πρωτοβουλίες για την επανεκκίνηση του κοινωνικού κράτους.

Ο δεύτερος άξονας είναι ο κινηματικός και περιβαλλοντικός. Εχει τρία γνωρίσματα. Την εστίαση στις ταυτότητες αναφορικά με την αναγνώριση φύλου, εθνότητας, σεξουαλικότητας ή θρησκείας. Το δικαιωματικό με κινήματα που δραστηριοποιούνται κυρίως γύρω από τους μετανάστες και τους πρόσφυγες, τους αποκλεισμένους και περιθωριοποιημένους. Και, τέλος, ο περιβαλλοντισμός και η φιλοζωία που συνδέονται με κινήματα που διευρύνουν τον δικαιωματικό ανθρωποκεντρισμό προς την κατεύθυνση ενός οντολογικά πλούσιου ορισμού της ζωής.

Η τρίτη αντιπαράθεση της προοδευτικής λαϊκότητας γίνεται το πεδίο που συντονίζει τα υποκείμενα, ενσωματώνει τις διαφορετικές δυναμικές, συγκεντρώνει και υπερβαίνει τις εντάσεις των άλλων δύο. Αναγνωρίζει τις πολλαπλές αντιπαλότητες στο κοινωνικό σώμα και την έλλειψη κοινής ταξικής ένταξης και αριστερόστροφης ιδεολογίας. Η πολιτική παρέμβαση του αριστερού πολιτικού υποκειμένου, επομένως, δεν αντιπροσωπεύει απλώς, αλλά πρέπει να κατασκευάσει κοινωνικά και πολιτικά τη μεγαλύτερη δυνατή συμπόρευση. Πρέπει να οργανώσει τη σύγκλιση τάξεων, κλάδων και επαγγελμάτων με τα ταξικά, δικαιωματικά και λαϊκά χαρακτηριστικά.

Σε αυτή τη διαδικασία διαμορφώνεται ο προοδευτικός πόλος. Οι εσωτερικές εντάσεις μεταφέρονται στην αντιπαράθεση με τους αντιπάλους. Αντίπαλοι που επιτρέπουν την πολιτική σύγκλιση και την κοινωνική διαίρεση είναι η μονιμοποίηση της λιτότητας και της ανισοκατανομής, η κοινωνική συντήρηση και ο εθνικισμός, η διαφθορά και η διαπλοκή. Η συνταγματοποίηση του νεοφιλελευθερισμού δημιουργεί την προϋπόθεση για ταξικές συσσωματώσεις στον προοδευτικό πόλο παρά τις διαφορετικές κομματικές εντάξεις.

Ο εθνικισμός, η απαξίωση και ο αποκλεισμός των «διαφορετικών» ευνοούν συστρατεύσεις των κινημάτων, και των δικαιωματικών. Ομως, είναι η διαίρεση μεταξύ των πολλών και των λίγων, μεταξύ του δεξιού κατεστημένου και της νέας Αριστεράς που ενσωματώνει τις δύο πρώτες αντιθέσεις και επιτρέπει την καθολίκευση του λαϊκού πόλου. Στη διαδικασία αυτήν κεντρική θέση έχει ο δημοκρατικός πατριωτισμός, η αλληλεγγύη προς τις μειονότητες, η κοινωνική θρησκευτικότητα. Τα θέματα αυτά δεν έχουν μία ουσιοκρατική ερμηνεία –μάλιστα αυτή της Δεξιάς–, αλλά έχουν μεγάλη συναισθηματική επιρροή.

Το όραμα ως ορίζοντας οδηγεί στη συνεχή επίθεση στην ανισότητα, την ανακατανομή του εθνικού πλούτου, την επέκταση της δημοκρατίας και την εμβάθυνση των δικαιωμάτων. Αλλά κάθε επιμέρους πολιτική ανοίγεται σε παραπέρα βάθεμα, αλλάζοντας και τον στρατηγικό στόχο και το υποκείμενο. Για την Αριστερά το κάθε αίτημα και επιτυχία γίνονται βήμα μιας μεγάλης πορείας που μεταφέρει πόρους από το κεφάλαιο στην εργασία και ισχύ από το κράτος στους πολίτες και οδηγεί στο επόμενο βήμα, την επόμενη ρήξη σε επάλληλα κύματα ριζοσπαστικοποίησης.

Φτιάχνουμε την ιστορία μας σε συνθήκες που δεν επιλέγουμε, έλεγε ο Μαρξ. Δεν αποδεχόμαστε όμως ότι η αρνητική ισορροπία δυνάμεων θα αποφασίσει το μέλλον μας. Αν δεν υπάρχει μονοπάτι, το φτιάχνουμε καθώς το περπατάμε, γινόμαστε συγγραφείς, σκηνοθέτες και ηθοποιοί στο έργο μας. Ετσι κάνεις τα αδύνατα δυνατά.

* Ο Κώστας Δουζίνας είναι βουλευτής Α’ Πειραιά, καθηγητής του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, πρόεδρος της Διαρκούς Επιτροπής Εθνικής Αμυνας και Εξωτερικών Υποθέσεων

2024 © left.gr | στείλτε μας νεα, σχόλια ή παρατηρήσεις στο [email protected]
§ Όροι χρήσης για αναδημοσιεύσεις Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση 3.0 Μη εισαγόμενο (CC BY-NC 3.0)