to top
  • βρείτε μας στο Twitter
  • βρείτε μας στο Facebook
  • βρείτε μας στο YouTube
  • στείλτε μας email
  • εγγραφείτε στο RSS feed
  • international version

Η τελευταία ευκαιρία της Ευρώπης;

Η Ευρωπαϊκή Ενωση γιόρτασε, το 2017, τα εξήντα της χρόνια. Αλλά τα γενέθλια επισκιάστηκαν από ένα διαζύγιο, μια κηδεία και τη δημόσια εμφάνιση ενός παραβατικού παιδιού. Το διαζύγιο είναι το Brexit. Αντί για τη διεύρυνση προς τα Δυτικά Βαλκάνια, άρχισε το ξήλωμα. Το εγκληματικό παιδί, η ρατσιστική ξενοφοβική Ακροδεξιά μεγάλωσε, βγήκε από το περιθώριό της στο πίσω μέρος του σπιτιού και απειλεί τους συγγενείς.


Αρχισε παράλληλα η κηδεία της συνεχούς κίνησης προς την πολιτική ενοποίηση, που εκφράστηκε με τη «μεταφορά του ποδηλάτη»: αν η Ευρώπη σταματήσει να κινείται, θα πέσει από το ποδήλατο. Οπως είπαν ο Σόιμπλε και η Μέρκελ, η Ενωση πρέπει να κατεβεί από το ποδήλατο για να σωθεί. Η οικογένεια έγινε προβληματική, δυσλειτουργική, το μέλλον της είναι αβέβαιο.

Η Ενωση ζει μια «συντακτική στιγμή», αυτές τις σπάνιες ιστορικές συγκυρίες όπου ένα κράτος ή ένας υπερκρατικός οργανισμός είτε επαναθεμελιώνεται είτε οδηγείται στον μαρασμό και την παρακμή. Η Αριστερά ήταν η πρώτη που υποστήριξε ότι χρειάζεται επανασύσταση μιας άλλης Ευρώπης και έχει βάλει σωστά τον κίνδυνο της ανόδου της Ακροδεξιάς και του φασισμού στην κορυφή της εκστρατείας για τις ευρωεκλογές. Αλλά φοβάμαι ότι έχουμε υποβαθμίσει τη θεσμική μας φαντασία σε μια στιγμή που μόνο η Αριστερά μπορεί να σκεφτεί έξω από τις προκατασκευασμένες λύσεις.

Στη δεκαετία του ’80, η ενοποίηση έγινε το raison d’etre των Βρυξελλών. Αλλά καθώς η σύγκλιση άρχισε να διεισδύει σε κεντρικά πεδία της κοινωνικής οργάνωσης, όπως τα κοινωνικά και τα ατομικά δικαιώματα, συνάντησε αντιστάσεις. Η παραπέρα σύγκλιση δυσκόλεψε και μπορούσε να γίνει μόνο με αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου. Το φιάσκο του ευρωπαϊκού Συντάγματος, με τις συνεχείς αποτυχίες στα δημοψηφίσματα, έκανε σαφές ότι οι Ευρωπαίοι πολίτες θα αντιστέκονταν σε περαιτέρω ενέργειες προς την κατεύθυνση της ολοκλήρωσης.

Η Οικονομική και Νομισματική Ενωση ήταν εν μέρει η απάντηση, εφόσον διαχώριζε καταστατικά τη διαδικασία της ολοκλήρωσης από τη βούληση των λαών. Η ΟΝΕ παρουσιάστηκε αρχικά ως τεχνοκρατική άσκηση, αλλά σύντομα μεταμορφώθηκε σιωπηρά σε δημοσιονομική ένωση και άρχισε να ασκεί πιέσεις προς μία ομοσπονδιακή οντότητα, χωρίς την πολιτική. Η κρίση του 2008 αποτέλεσε καταστροφική αποτυχία της οικονομικής διακυβέρνησης και της πολιτικής ενοποίησης.

Αν η σύγκλιση μέσω της πολιτικής, του δίκαιου και της οικονομίας απέτυχε, τελική διέξοδος ήταν η ωμή επιβολή των μνημονίων. Ο δημοσιονομικός ζουρλομανδύας και η εσωτερική υποτίμηση απέβλεπαν να κάνουν τον Νότο ωχρή απομίμηση του εξαγωγικού μοντέλου του Βορρά. Πρόκειται για ένα πείραμα κοινωνικής μηχανικής και σκληρής βιοπολιτικής αναδιάρθρωσης ολόκληρων πληθυσμών. Οπως είπε ο Γιούργκεν Χαμπέρμας, η νομισματική ένωση εξελίχθηκε σε έναν μεταδημοκρατικό «εκτελεστικό φεντεραλισμό».

Ολα τα κυβερνώντα κόμματα σε χώρες που εντάχθηκαν σε πρόγραμμα, έχασαν τις επόμενες εκλογές, εκτός από τον ΣΥΡΙΖΑ. Η κοινωνική δικαιοσύνη εγκαταλείφθηκε σε ευρωπαϊκό επίπεδο και αφέθηκε στην εσωτερική κρατική πολιτική. Ομως, οι περιορισμοί που της επιβλήθηκαν, την κατέστησαν ανίκανη να υπηρετήσει τις αυξανόμενες ανάγκες των πολιτών. Ετσι, φούντωσε η αγανάκτηση και η ξενοφοβία. Η αποξένωση των πολιτών από την πολιτική επεκτείνεται με γοργούς ρυθμούς και τώρα απειλεί το σύνολο του ευρωπαϊκού σχεδίου. Η απάντηση των ελίτ συνίσταται στη δημιουργία ομάδων προθύμων (Βίζεγκραντ, Βαλτικές, Χανσεατικές) και σε ένα σύστημα à la carte επιλογής πολιτικών και νομικών υποχρεώσεων.

Θα γίνει στο μέλλον η Ενωση μια υπερεθνική έννομη τάξη που θα διασφαλίζει την ευημερία και την ειρήνη ή θα ασκούν την κυριαρχία τα ισχυρά εθνικά κράτη μέσω κύκλων επιρροής και διαφορετικών ταχυτήτων; Μπορεί να υπάρξει μια ευρωπαϊκή δημοκρατία ή το έθνος-κράτος παραμένει ο χώρος άσκησης δημοκρατίας και δίκαιης κοινωνικής πολιτικής; Μπορούμε να δεχτούμε ότι το υπαρξιακό μας δίλημμα είναι Μακρόν ή Σαλβίνι;

Τα δύο μοντέλα για το μέλλον της Ευρώπης

Δύο διαφορετικά μοντέλα παλεύουν να επιβάλουν τη λογική τους σήμερα. Αυτό της εμβάθυνσης και πολιτικής ενοποίησης, στον σκληρό πυρήνα του οποίου ανήκουμε, προσκρούει στα βράχια του ευρωσκεπτικισμού που το ίδιο δημιούργησε. Στο διακρατικό, οι ισχυροί παίρνουν όλες τις σημαντικές αποφάσεις, ενώ συνεχώς μειώνονται οι δικλίδες ασφαλείας για τους μικρούς. Η κρίση της ευρωζώνης και το προσφυγικό δείχνουν ότι τα ισχυρά κράτη εγκαταλείπουν εύκολα την ευρωπαϊκή κατεύθυνση και περιθωριοποιούν τα επίσημα όργανα υπέρ ενός ακραιφνούς διακυβερνητισμού.

Χρειαζόμαστε μια διαφορετική πολιτική σε μια διαφορετική Ευρώπη. Εχουμε το καθήκον να ξαναχτίσουμε την Ευρώπη από τα κάτω προς τα πάνω, ως μια κοινότητα δημοκρατικών εθνών και λαών, ενάντια στην από πάνω κατασκευή ενός μεγέθους που τα χωράει όλα. Η μάχη για την καρδιά της Ευρώπης θα πραγματοποιηθεί σε τρία μέτωπα. Πρώτα, αντιστροφή της λιτότητας και των πολιτικών που προκαλούν ύφεση.

Θα μπορούσαν να αντικατασταθούν από πολιτικές δημοσιονομικής χαλάρωσης για ανάπτυξη και μείωση της ανεργίας με ένα youth pact στο κέντρο που θα στοχεύει τη νεανική ανεργία. Στην ίδια κατεύθυνση θα ήταν η εγγύηση των τραπεζικών καταθέσεων στην ευρωζώνη και η αμοιβαιοποίηση του χρέους με την έκδοση ευρω-ομολόγων. Για όλα αυτά χρειάζονται ευρείες συμμαχίες. Αλλά είναι μάλλον απίθανο να τα δούμε σύντομα, μια και η Γερμανία απορρίπτει όλες τις προτάσεις σ’ αυτή την κατεύθυνση.

Ετσι, δεύτερον, ευθύνη της Αριστεράς είναι να επαναπολιτικοποιήσει την πολιτική για να αποτρέψει την αιχμαλωσία της από αντι-κοινωνικές ιδεολογίες. Πρέπει να φτιάξουμε ευρωπαϊκή δημόσια σφαίρα, να βοηθήσουμε την ανάπτυξη των κινημάτων αντίστασης, αλληλεγγύης και κοινωνικής οικονομίας και τον συντονισμό τους με τα κόμματα της Αριστεράς, της οικολογίας και της αριστερής σοσιαλδημοκρατίας.

Τρίτον, χρειαζόμαστε μια ριζική αλλαγή της θεσμικής αρχιτεκτονικής και ουσιαστική αναβάθμιση της δημοκρατίας. Αν η Ευρώπη έκανε σήμερα αίτηση να γίνει μέλος της Ενωσης, θα απορριπτόταν πανηγυρικά. Ολες οι αρχές του δημοκρατικού κοινοβουλευτισμού, από τον διαχωρισμό των εξουσιών ώς τη λογοδοσία και τη διαφάνεια της εκτελεστικής εξουσίας, παραβιάζονται.

Η Επιτροπή, διορισμένη από τις κυβερνήσεις, ασκεί τη νομοθετική πρωτοβουλία, ως Κοινοβούλιο, αλλά επίσης εφαρμόζει τον νόμο, όπως η εκτελεστική εξουσία. Οι αντιπρόσωποι των κυβερνήσεων, τα συμβούλια υπουργών και κορυφής νομοθετούν σε συνεργασία με τους διορισμένους από τις κυβερνήσεις επιτρόπους. Tο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει ελάχιστες εξουσίες: δεν νομοθετεί, δεν επιβάλλει φόρους και η δυνατότητα ελέγχου της εκτελεστικής εξουσίας είναι μειωμένη, όπως έδειξε το ακαταλόγιστο της τρόικας.

Διεύρυνση ανθρώπων

Η επόμενη διεύρυνση θα πρέπει να είναι διεύρυνση ανθρώπων. Οφείλουμε να ενσωματώσουμε τους πρόσφυγες και μετανάστες, ώστε να μπορέσουν να συνεισφέρουν στην ανανέωση μιας γερασμένης ηπείρου που έχει στερέψει από ιδέες. Εάν κάποιες κυβερνήσεις δεν είναι προετοιμασμένες να δώσουν υπηκοότητα, η Ε.Ε. θα μπορούσε να επεξεργαστεί την καθιέρωση μιας ειδικής ιθαγένειας Ευρωπαίου πολίτη για τους μετανάστες και τους πρόσφυγες. Θα αποτελούσε καθυστερημένη επιστροφή στις ευρωπαϊκές αξίες.

Η ευρωπαϊκή ενοποίηση δεν κατόρθωσε να εμπνεύσει τους πολίτες, όπως έκαναν ιδέες σαν το έθνος, τον σοσιαλισμό ή τα ανθρώπινα δικαιώματα. Η καθημερινή εμπειρία της συντριπτικής πλειονότητας των λαών της Ευρώπης χαρακτηρίζεται από την πολιτική, πολιτισμική και συναισθηματική πρόσδεση στο τοπικό, περιφερειακό ή εθνικό επίπεδο. Ισως ορισμένες αρμοδιότητες και πόροι πρέπει να επιστρέψουν στις πρωτεύουσες, τις περιφέρειες και τις τοπικές Αρχές.

Είναι καθήκον της Αριστεράς να μην αφήσει τους ακροδεξιούς να εκμεταλλευτούν τη δικαιολογημένη αγανάκτηση των Ευρωπαίων. Διαφορετικά θα υπνοβατήσουμε στον Μεσοπόλεμο. Οι οραματικές ιδέες αλλά και οι πρακτικές πρωτοβουλίες μπορούν να προέλθουν μόνο από την άπειρη και αναιδή Αριστερά, όταν αμφισβητεί το άτολμο ευρωπαϊκό κατεστημένο.

*Ο Κώστας Δουζίνας είναι βουλευτής Α' Πειραιά, καθηγητής του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, πρόεδρος της Διαρκούς Επιτροπής Εθνικής Αμυνας και Εξωτερικών Υποθέσεων

2024 © left.gr | στείλτε μας νεα, σχόλια ή παρατηρήσεις στο [email protected]
§ Όροι χρήσης για αναδημοσιεύσεις Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση 3.0 Μη εισαγόμενο (CC BY-NC 3.0)