Στις 8 Μαΐου 2018 ο Ντόναλντ Τραμπ ανακοίνωνε την απόσυρση των ΗΠΑ από την διεθνή συμφωνία του 2015 (JCPOA) για το πυρηνικό πρόγραμμα της Τεχεράνης.
Ακριβώς έναν χρόνο μετά, ήταν η σειρά του Ιράν να ανακοινώσει τις απαντητικές του κινήσεις – σε ένα τοπίο στο οποίο οι εντάσεις στην ευρύτερη περιοχή του Περσικού Κόλπου δείχνουν να κλιμακώνονται επικίνδυνα.
Ήδη η σκηνοθεσία από αμερικανικής πλευράς υπήρξε θεαματική: το βράδυ της Κυριακής ο σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας των ΗΠΑ Τζον Μπόλτον ανακοίνωσε την αποστολή του αμερικανικού αεροπλανοφόρου Abraham Lincoln στον Περσικό Κόλπο, καθώς και στρατηγικών βομβαρδιστικών αεροσκαφών σε γειτονικές χώρες, ενώ την Τρίτη ο επικεφαλής του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, Μάικλ Πομπέο ακύρωσε αιφνιδιαστικά, επικαλούμενος "πιεστικά ζητήματα”, την μετάβασή του στο Βερολίνο, για να πραγματοποιήσει, όπως αποδείχθηκε ολιγόωρη επίσκεψη-έκπληξη στο Ιράκ.
Και στις δύο περιπτώσεις, έγινε λόγος για πληροφορίες περί επικείμενης επιθετικής ενέργειας του Ιράν (ή περιφερειακών συνεργατών του, όπως η Χεζμπολλάχ του Λιβάνου και οι Χούθι της Υεμένης), εναντίον αμερικανικών ή συμμαχικών στόχων στην περιοχή – εξού και η προληπτική επίδειξη αποφασιστικότητας από πλευράς της Ουάσιγκτον.
Για την πηγή αυτών των πληροφοριών δεν υπάρχουν πολλές απορίες: η πρόσφατη μετάβαση του επικεφαλής των ισραηλινών μυστικών υπηρεσιών στις ΗΠΑ εξηγεί πολλά.
Η Τεχεράνη δεν έδειξε να εντυπωσιάζεται και χαρακτήρισε τα πολεμικά παίγνια ως "ψυχολογικό πόλεμο”. Ο δε αμερικανοτραφής υπουργός Εξωτερικών του Ιράν Μοχάμαντ Τζαβάντ Ζαρίφ προσέφερε ήδη από τα τέλη Απριλίου, σε συνέντευξή του στο Fox News την δική του αναλυτική εκδοχή για το παιχνίδι που παίζεται.
Όπως υποστήριξε, ο Ντόναλντ Τραμπ δεν ενδιαφέρεται για μια πολεμική αναμέτρηση στον Περσικό Κόλπο. Εξελέγη καταγγέλλοντας τις στρατιωτικές περιπέτειες, κόστους 7 τρισ. δολαρίων, που απλώς κατάφεραν να αποσταθεροποιήσουν έτι περαιτέρω τη Μέση Ανατολή και τώρα είναι απορροφημένος από την προσπάθεια επανεκλογής του. Υπάρχει όμως, πάντα κατά τον Ζαρίφ, μία "B-team”, η οποία επιχειρεί να τον εξωθήσει σε πόλεμο. Πρόκειται για τον Μπόλτον, τον Ισραηλινό πρωθυπουργό Μπίμπι Νετανιάχου, τον Σαουδάραβα διάδοχο Μοχάμαντ Μπιν Σαλμάν και τον μέντορά του Μοχάμαντ Μπιν Ζάγιεντ, διάδοχο των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων.
Σε κάθε περίπτωση, όπως επισημαίνουν αναλυτές, η αποστολή στον Περσικό Κόλπο του Abraham Lincoln (του ίδιου αεροπλανοφόρου επί του οποίου ο Τζορτζ Μπους ο νεώτερος ανακοίνωσε πανηγυρικά το 2003 τον τερματισμό των επιχειρήσεων στο Ιράκ), ήταν προ πολλού προγραμματισμένη, ενώ οι επαφές του αμερικανικού στρατού με τους Ιρανούς Φρουρούς της Επανάστασης για την απρόσκοπτη θαλάσσια κυκλοφορία στα Στενά του Ορμούζ συνεχίζονται, παρά την κήρυξή τους από την Ουάσιγκτον ως τρομοκρατικής οργάνωσης. Όμως, σύμφωνα με τον Ζαρίφ, ο κίνδυνος "ατυχήματος” (ή όπως υπονοεί, προβοκάτσιας) είναι μεγάλος.
Είναι αληθές ότι ο Μπόλτον αδημονεί για επιδείξεις "μυώδους” πολιτικής που θα επιβεβαιώνουν την αμερικανική "εξαίρεση”, είτε πρόκειται για την Βόρειο Κορέα, όπου υπονόμευσε την προοπτική συμφωνίας Κιμ-Τραμπ, είτε για τη Βενεζουέλα είτε για τον Ιράν – περνώντας ταχέως από μέτωπο σε μέτωπο, χωρίς έως τώρα την καταγραφή κάποιας επιτυχίας.
Στην περίπτωση της Ισλαμικής Δημοκρατίας, πάντως, η ακολουθούμενη πολιτική μοιάζει με αυτοεκπληρούμενη προφητεία δημιουργίας ενός "κράτους-ταραξία”, με την ακύρωση κάθε κινήτρου για ενσωμάτωση του Ιράν στην διεθνή σκηνή.
Η JCPOA επέτρεπε στην Τεχεράνη να συνεχίσει τον εμπλουτισμό ουρανίου, αρκεί τα προϊόντα του να εξάγονται. Επέτρεπε επίσης την μετατροπή του σταθμού βαρέος ύδατος στο Αράκ (που θα είχε ως υποπροϊόν την παραγωγή πλουτωνίου) σε εργοστάσιο ιατρικών ραδιοϊσοτόπων υπό τη διαχείριση ρωσικής εταιρείας. Όμως οι νέες αμερικανικές κυρώσεις κατά του Ιράν δεν αφορούν μόνο τις πετρελαϊκές του εξαγωγές προς τρίτους (για τις οποίες από τις αρχές Μαΐου δεν ισχύουν πλέον εξαιρέσεις) αλλά και αυτές τις δραστηριότητες. Με άλλα λόγια, το Ιράν θα συγκεντρώνει πλέον πυρηνικό υλικό σε ποσότητα τέτοια που θα το καθιστά παραβάτη της JCPOA, δικαιολογώντας την επιβολή κυρώσεων από όλη τη διεθνή κοινότητα.
Στους ηγετικούς κύκλους της Ισλαμικής Δημοκρατίας επικρατούσε προβληματισμός για το αν η χώρα θα έπρεπε να αποσυρθεί από την JCPOA ή και από την Συνθήκη Μη Διάδοσης των Πυρηνικών Όπλων, επαναλαμβάνοντας πλήρως τις πυρηνικές δραστηριότητες, ώστε να έχει μεγαλύτερη διαπραγματευτική ισχύ σε μια επόμενη φάση επανάληψης των συνομιλιών.
Επικράτησε όμως μια περισσότερο ήπια γραμμή, με το νου στραμμένο στους "3 μεγάλους” της Ευρώπης” (Βρετανία, Γαλλία, Γερμανία) που συνυπέγραψαν την JCPOA και εξακολουθούν να την υπερασπίζονται.
Εξού και τα όσα ανακοίνωσε σήμερα Τετάρτη η Τεχεράνη, εγγράφονται στις προβλέψεις τις ίδιας της συμφωνίας, ήτοι τα άρθρα 26 και 36.
Σε επιστολή του προς τους πρεσβευτές της Γαλλίας, της Βρετανίας, της Γερμανίας, της Κίνας και της Ρωσίας, ο Ιρανός πρόεδρος Ροχανί ανακοινώνει ότι η χώρα του θα σταματήσει να εφαρμόζει περιορισμούς στα αποθέματα του βαρέος ύδατος και του εμπλουτισμένου ουρανίου, ενώ προειδοποιεί για τη λήψη πρόσθετων μέτρων "εντός 60 ημερών”.
Ήδη στις Βρυξέλλες πραγματοποιήθηκε, με τη συμμετοχή του Ιρανού υφυπουργού Εξωτερικών Αραγτσί έκτακτη συνάντηση της Κοινής Επιτροπής EU+E3, κατά τις προθέσεις του άρθρου 36, ενώ η Γαλλία διαμήνυσε μέσω πηγών του Μεγάρου των Ηλυσίων ότι τυχόν απόσυρση του Ιράν από την JCPOA θα οδηγούσε και την ευρωπαϊκή πλευρά στην επιβολή κυρώσεων.
Ο Ροχανί επιμένει ότι η σημερινή κίνηση δεν αποτελεί το "τέλος της JCPOA”. Ωστόσο ούτε ο ίδιος ούτε άλλος στο διεθνές τοπίο μπορεί να θεωρεί πλέον την Ουάσιγκτον αξιόπιστο συνομιλητή. Η Μόσχα και το Πεκίνο βγάζουν τα συμπεράσματά τους. Οι αραβικές μοναρχίες του Κόλπου, παρά τον βαθύ ανταγωνισμό τους με το Ιράν, μοιάζουν στη συγκυρία περισσότερο απορροφημένες από την ανάγκη εκκαθάρισης του εσωτερικού τους μετώπου με το δίδυμο Τουρκίας-Κατάρ και πάντως απρόθυμες για μεγάλες περιπέτειες. Οι δε Ευρωπαίοι αδυνατούν να υπερασπισθούν τα συμφέροντά τους στην ιρανική αγορά, τουλάχιστον όσο δεν δοκιμάζεται το ειδικό όχημα πληρωμών που δημιούργησαν για συνέχιση των συναλλαγών με το Ιράν κατά παράκαμψη των αμερικανικών κυρώσεων.
