Το σημερινό άρθρο είναι επανάληψη, επειδή δεν προλάβαινα να γράψω καινούργιο αλλά και επειδή το παλιό άρθρο, που δημοσιεύτηκε ακριβώς πριν από δέκα χρόνια, αξίζει και επανάληψη και συμπλήρωση και επικαιροποίηση. Εδώ έχω ενσωματώσει κάποια σχόλια της αρχικής δημοσίευσης και έχω αλλάξει μερικά πράγματα.

Τον όρο «αυτοφαυλισμός» μόλις τον έπλασα, αφορμή παίρνοντας από το ξένο ethnophaulism, που κι αυτό είναι λέξη ελάχιστα διαδεδομένη, πάντως υπάρχει στον τίτλο ενός βιβλίου που έχω, ενός είδους λεξικού των αρνητικών χαρακτηρισμών του ενός λαού προς τον άλλο.

Το θέμα των εθνοφαυλισμών είναι τεράστιο και δεν αποκλείεται να το θίξουμε στο μέλλον, δεν είδα όμως να έχουν καταγραφεί πουθενά τα όσα υποτιμητικά λέμε εμείς για εμάς τους ίδιους. Κάνω λοιπόν εδώ μια πρώτη καταγραφή και καλώ σε μπρέιν στόρμιν (καταιγισμό ιδεών αν προτιμάτε) την ομήγυρη ώστε να προστεθούν κι άλλα στοιχεία στον κατάλογο. Μαζεύουμε υποτιμητικούς όρους που λέμε εμείς για εμάς: για τους Έλληνες και το ελληνικό κράτος ή για ορισμένους Έλληνες.

Προσοχή, κάνουμε καταγραφή, δεν βάζουμε μόνο όρους που βρίσκουμε εύστοχους ή που συμφωνούμε μαζί τους. Και η καταγραφή δεν σημαίνει και αποδοχή.

Λοιπόν, έχουμε πρώτο-πρώτο το Ελλαδιστάν, πολύ διαδεδομένο, το ρωμέικο κρατίδιο του Δαυλού ή το ελλαδικό κρατίδιο του κ. Χρ. Γιανναρά, τους τσιφτετέλληνεςκαι τους κωλοέλληνες του Σαββόπουλου, τους ελληνέζους που λένε κάποιοι εθνικιστές (και ελλαδιστανούς από το Ελλαδιστάν παραπάνω). Πιο παλιά ο Σεφέρης είχε πει Ελλαδέξ αν θυμάμαι καλά, ενώ υπάρχει και το κλασικό Γραικύλος (το οποίο να θυμόμαστε πως ο Κικέρων αρχικά το χρησιμοποίησε για Ρωμαίους, και άλλοι για τον ίδιο, ενώ στον εικοστό αιώνα το έχουν χρησιμοποιήσει όλοι για όλους τους αντίθετους και αξίζει χωριστό άρθρο, οπότε παρακαλώ να μην πολυεπεκταθούμε στην ιστορία της λέξης αυτής).

Έχουμε το ελληναράς και το ελληνάρας, με τη λεπτή διάκριση που υποστηρίζουν αρκετοί ότι υπάρχει μεταξύ τους: δηλαδή ότι ελληνάρας είναι χαρακτηρισμός μειωτικός για τη συμπεριφορά του Νεοέλληνα (που π.χ. οδηγεί χωρίς σεβασμό στους άλλους, πετά σκουπίδια όπου του καπνίσει και δεν καταλαβαίνει Χριστό), ενώ ελληναράς είναι χαρακτηρισμός μειωτικός σε πολιτικό επίπεδο (εθνικιστής κτλ.). Οι οπαδοί της λεπτής διάκρισης λένε ότι οι περισσότεροι ελληναράδες είναι και ελληνάρες, αλλά υπάρχουν ελληνάρες που όμως δεν είναι ελληναράδες και το αντίστροφο. [Δέκα χρόνια μετά την πρώτη γραφή του άρθρου, αμφιβάλλω αν επιζεί ακόμα η διάκριση -θα ζητήσω τη γνώμη σας] Κάπου εκεί και η ελληναρία ή το ελληναριό, που αναφέρονται στην κακή συμπεριφορά και όχι στην εθνικιστική στάση.

Από παλιά υπάρχει η Ψωροκώσταινα, μειωτική ή περιπαιχτική προσωνυμία του νεοελληνικού κράτους, η οποία αναφέρεται σε χρόνιες αδυναμίες ανάπτυξής του (οικονομική φτώχεια, ανοργανωσιά, κτλ.), όπως λέει το ΛΚΝ. Σύμφωνα με μια ευρέως διαδεδομένη θεωρία, υποτίθεται πως η λέξη προήλθε από το παρατσούκλι συγκεκριμένου ιστορικού προσώπου -αλλά ενώ ο φίλος μας ο Spiridione μού έχει προσφέρει υπερεπαρκές υλικό για το σχετικό άρθρο, εγώ έχω τεμπελιασει και δεν το έχω γράψει.

Πάντως, η Ψωροκώσταινα δίνει και παραλλαγές, π.χ. το 2009 που απέδρασε ο Παλαιοκώστας κάποιοι είπαν για «Παλαιοκώσταινα» ενώ επί πρωθυπουργίας Γ. Ράλλη το Ποντίκι είχε καθιερώσει το Ψωρολακόσταινα, επειδή η σύζυγος του πρωθυπουργού ήταν εισαγωγέας των ακριβών αυτών ρούχων με τον κροκόδειλο).

Υπάρχουν παραλλαγές και του Ελλαδιστάν: Γραικιστάν, Γκρεκιστάν. Το Γιουνανιστάν, που είναι βέβαια η τουρκική κανονική ονομασία της χώρας, το χρησιμοποιούν κάποιοι επίτηδες. Ο όρος Μπανανία επίσης χρησιμοποιείται, αλλά βέβαια είναι λεξικογραφημένος γενικός χαρακτηρισμός για χώρα εξαρτημένη. Ο Χάρρυ Κλυνν έλεγε πως είμαστε η μοναδική αφρικανική χώρα με λευκούς κατοίκους ενώ ένας καλοπροαίρετος ιστολόγος (όχι ο Καλοπροαίρετος) είχε γράψει πως η Ελλάδα είναι το δυτικότερο -σταν. Έκανε λάθος, υπάρχει η Κροατία που λέγεται Χαρβατιστάν ή κάπως έτσι αλλά και η Ουγγαρία που λέγεται Ματζαριστάν.

Το Γραικία κάποιοι το χρησιμοποιούν επίτηδες, με μειωτική χροιά, ενώ ο Μηλιώκας είχε πει Γκρέκο μασκαρά. Το δε «ρωμέικος» (ή ρωμαίικος) έχει πάρει πιστεύω υποτιμητική χροιά εδώ και καιρό: το ρωμέικο, ως χαρακτηρισμός του κράτους, ή: ένα μυαλό κι αυτό ρωμέικο. Στο φόρουμ Λεξιλογία που είχε γίνει παλιά η συζήτηση, είχε αναφερθεί ότι «ο Κώστας Καββαθάς μιλάει για Τζουτζία -από το τζουτζές = γελωτοποιός, γελοίος άνθρωπος- ενώ χρησιμοποιεί και το ελληνούληδεςτου Χατζηστεφάνου». Πιο πρόσφατα, αρκετή διάδοση έχει το Αίλυνες, εσκεμμένη ανορθόγραφη γραφή, στραβογραψιά όπως τη λέω, που χρησιμοποιείται κυρίως από αντιεθνικιστές ειρωνικά για τους εθνικιστές (μαζί και το κλισέ για την ανορθογραφία των Χρυσαβγιτών).

Ειρωνικά χρησιμοποιείται «η χώρα της φαιδράς πορτοκαλέας» για τα σημεία και τέρατα που συμβαίνουν (ή υποτίθεται) στην Ελλάδα. Προέρχεται από γνωστό παλιό ποίημα του Άγγελου Βλάχου (περισσότερα εδώ). Για ήπιο αυτοφαυλικό κλισέ έχει χρησιμοποιηθεί ο σεφερικός στίχος «όπου και να ταξιδέψω η Ελλάδα με πληγώνει» (κάμποσοι χρυσοκάνθαροι αλλάζουν το γ του ρήματος σε ρο), ενώ παροιμιώδες έχει γίνει ή κόντεψε να γίνει το «απέραντο φρενοκομείο» που είχε πει ο θείος Καραμανλής. Πιο παλιά, η Ελένη Βλάχου είχε πει «αθλιέστατο προτεκτοράτο», ενώ ακατάβλητος ο Βάρναλης στα γεράματα είχε γράψει, για τη δικτατορική Ελλάδα, «το αρματολίκι αυτό του πολιτσμάνου».

Στο «δεν θα γίνεις Έλληνας ποτέ» των εθνικιστών, κάποιοι απαντούν έξυπνα «Έλληνες είστε και φαίνεστε». Ο Στέφανος Κασιμάτης χρησιμοποιεί τον όρο «υπαρκτός ελληνισμός» όταν περιγράφει παράλογα και στραβά της ζωής στην Ελλάδα. Αλλά αυτοφαυλιστικά λειτουργούν και οι γνωστές φράσεις-κλισέ που ακούγονται πολύ συχνά, όπως π.χ. Στην Ελλάδα δεν είμαστε; ή Έλληνες είμαστε, τι περιμένεις; ή Στην Ελλάδα βρίσκεσαι. Κάποτε λέμε και «Ελλάντα» ή «στο Ελλάντα». Από την άλλη, το υποκοριστικό «Ελλαδίτσα» συνήθως χρησιμοποιείται με συμπάθεια.

Συχνότατο κλισέ και το «Μόνο στην Ελλάδα γίνονται αυτά». Πάντως, επειδή ακούω συχνά συζητήσεις στο γαλλικό ραδιόφωνο, μπορώ να σας διαβεβαιώσω ότι η φράση «Μόνο στην πατρίδα μας γίνονται αυτά» δεν λέγεται μόνο στην Ελλάδα -τη λένε και στη Γαλλία, υποθέτω δε και σε πολλές άλλες χώρες.

Τους τοπικούς μειωτικούς χαρακτηρισμούς (χαμουτζήδες, σούρδοι, κτλ.) τους έχουμε εξετάσει σε ειδικό άρθρο. Ενδιαφέρον θα είχε να καταγράφαμε ελληνοκυπριακούς μειωτικούς χαρακτηρισμούς προς ελλαδίτες (καλαμαράδες και πουστοκαλαμαράδες) και ελληνοκυπριακούς αυτοφαυλισμούς.

Εγώ λίγο-πολύ εξάντλησα το θέμα μου. Περιμένω τη δική σας συμβολή!