Outsourcing στη γλώσσα των μάνατζερ, «δουλεμπορικά» στη συνείδηση των χιλιάδων εργαζόμενων και όσων από συνδικαλιστική ή επιστημονική σκοπιά έχουν ασχοληθεί με το ζήτημα τα τελευταία 25 περίπου χρόνια: Ο λόγος για τις εργολαβικές (ή τις δήθεν εργολαβικές) εταιρείες που αποτελούν όχημα για την εξαέρωση των εργασιακών δικαιωμάτων σε ολόκληρους κλάδους (τράπεζες, super market, συγκοινωνίες κ.α.) του ιδιωτικού τομέα.

Την ίδια στιγμή, τέτοιου είδους εταιρείες, πέρα από τον κόπο των εργαζόμενων, οι οποίοι είναι... «υπηρέτες δύο αφεντάδων» (της εργολαβικής εταιρείας και της επιχείρησης που έχει αναθέσει ένα έργο στην πρώτη), απομυζούν δημόσιο πλούτο αυξάνοντας το κόστος υπηρεσιών, καθώς αναλαμβάνουν «έργα» σε δημόσιους οργανισμούς. Αυτό υπαγορεύει  η νεοφιλελεύθερη λογική του «λιγότερου κράτους» η οποία, επί της ουσίας, εμπορευματοποιεί / παραχωρεί ολόκληρα πεδία στο ιδιωτικό κεφάλαιο ανοίγοντας τις πόρτες για τη δημιουργία νέων πελατειακών δικτύων.  

Πολλές από τις υπηρεσίες αυτές θα κόστιζαν πολύ λιγότερο αν διεκπεραιώνονταν απευθείας από εργαζόμενους στις δημόσιες υπηρεσίες. Αυτό πιστοποιείται με εμφατικό τρόπο και σε  περιπτώσεις όπως του νοσοκομείου «Ευαγγελισμός», το οποίο θα εξοικονομεί  πάνω από 1.000.000 ευρώ σε ετήσια βάση, μετά την πρόσφατη υπογραφή ατομικών συμβάσεων με τους 280 εργαζόμενους/ες στον τομέα της καθαριότητας. 

Τα παραδείγματα μπορούν να γεμίσουν πολλές ακόμα παραγράφους (θα επανέλθουμε), ενώ οι  συνθήκες για τους εργαζόμενους είναι σαφώς καλύτερες στις περιπτώσεις κατά τις οποίες οι εργολάβοι βγαίνουν εκτός παιχνιδιού. 

Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι, στον «Ευαγγελισμό», ο μηνιαίος μισθός για παρεχόμενη εργασία 6 ωρών ανέρχεται στο μικτό ποσό των 954,07 ευρώ και για εργασία 8 ωρών στο μικτό ποσό των 1.272,10 ευρώ (συμπεριλαμβανομένου του ανθυγιεινού επιδόματος και του επιδόματος 2 ανηλίκων τέκνων). 

Γι’ αυτό και είναι λυσσαλέες οι αντιδράσεις των εργολάβων απέναντι σε κάθε προσπάθεια περιορισμού του «θεσμού» αυτού στο δημόσιο τομέα. 

Το Left.gr επιχειρεί να ανοίξει τον φάκελο «εργολαβικές εταιρείες» καταγράφοντας τόσο την ασυδοσία που επικρατεί στον χώρο αυτό όσο και τις προσπάθειες, θεσμικές και κινηματικές, για να μπει τάξη στη ζούγκλα που έχει φτάσει να κατατρώει ακόμα και λειτουργίες που βρίσκονται στον πυρήνα κλάδων όπως οι τράπεζες (παρέχοντας σχετικές υπηρεσίες) και δεν περιορίζεται στους «συνηθισμένους» τομείς όπως η καθαριότητα, η σίτιση και η φύλαξη (υπηρεσίες security). 

Στον παρόντα φάκελο, εισαγωγή για τον οποίο αποτελεί το κείμενο αυτό, θα συγκεντρώνουμε ρεπορτάζ, συνεντεύξεις και καταγγελίες για αυθαιρεσίες εργολαβικών εταιρειών, διεκδικήσεις εργολαβικών και «ενοικιαζόμενων» εργαζομένων αλλά και θετικές ειδήσεις για περιπτώσεις δημόσιων φορέων που κατάφεραν, αξιοποιώντας το νέο νομοθετικό πλαίσιο, να «εκδιώξουν» τους εργολάβους. 

Για αρχή, θα κάνουμε μία σύντομη ιστορική αναδρομή καθώς και μία καταγραφή του νομικού πλαισίου το οποίο αντικατοπτρίζει την διακηρυγμένη πρόθεση της σημερινής κυβέρνησης να περιορίσει το φαινόμενο των εργολαβιών στο δημόσιο τομέα. Επίσης, θα επιχειρήσουμε να αναδείξουμε τις μεθόδους παράκαμψης της ισχύουσας νομοθεσίας καθώς και τις συνέπειες της εξάπλωσης του φαινομένου των «εργολαβιών» στα εργασιακά δικαιώματα. Το δημοσίευμα και ο φάκελος θα ανανεώνονται και θα τροποποιούνται ανάλογα και με τις εξελίξεις και σε νομοθετικό επίπεδο.

Η «νέα γενιά κρατικοδίαιτων επιχειρηματιών»

Βέβαια, αξίζει να θυμίσουμε ότι η... σκανδαλώδης σχέση των εταιρειών αυτών με το δημόσιο κρατάει από πολύ παλιά: η εκχώρηση των υπηρεσιών καθαριότητας σε εργολάβους συστηματοποιήθηκε από την κυβέρνηση Μητσοτάκη, την περίοδο 1990-1993, αρχικά με τον περιορισμό το κόστος της εργολαβίας να μην ξεπερνά τη μισθολογική δαπάνη που θα απαιτούνταν για το μόνιμο προσωπικό.

Το ΠΑΣΟΚ (Ν. 2646/98) εκχώρησε και τη φύλαξη σε ιδιώτες με τις ίδιες προϋποθέσεις.

Όπως εξηγεί στο Left.gr νομικός με μεγάλη εμπειρία σε υποθέσεις εργολαβικών εταιρειών, την περίοδο πριν τους Ολυμπιακούς Αγώνες, με πρωτεργάτη τον Κώστα Λαλιώτη, παγιώθηκε το πλαίσιο και δημιουργήθηκε μία νέα γενιά κρατικοδίαιτων επιχειρηματιών.

Η φιλελευθεροποίηση του πλαισίου έγινε με πρόσχημα τις ανάγκες καθαρισμού και φύλαξης των Ολυμπιακών έργων.

Παράλληλα, μέσω τις ανάθεσης τέτοιων έργων σε εργολαβικές εταιρείες, εξασφαλιζόταν η «υπακοή» των εργαζομένων, οι οποίοι εκ των πραγμάτων στερούνταν δικαιωμάτων και δυνατότητας διεκδικήσεων. 

Όπως λέει ο ίδιος νομικός στο Left.gr, το προσωπικό των εταιρειών αυτών σπάνια συνδικαλίζεται ή διεκδικεί («μόνο μετά την απόλυση βλέπουμε εργαζόμενους να προσφεύγουν στο σωματείο τους, αν φυσικά υπάρχει τέτοιο») ενώ είναι σύνηθες φαινόμενο οι εργαζόμενοι/ες στην καθαριότητα να πετιούνται στο δρόμο όταν συμπληρώνουν δύο τριετίες, γιατί είναι «ακριβοί/ές». 

Στη συνέχεια, μπαίνουν στη «μαύρη λίστα» των εταιρειών αυτών και αδυνατούν να βρουν δουλειά στον ίδιο κλάδο, δεδομένου ότι οι εργοδότες φοβούνται ότι αν τους προσλάβουν με χαμηλότερο μισθό θα υποστούν τη βάσανο τις δικαστικής διεκδίκησης από πλευράς των εργαζομένων που θα απαιτήσουν, μέσω αγωγής, τη διαφορά. 

Σε αυτό το κλίμα, οι κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ (Ν. 2889/2001, Ν. 3204/2003) και η Ν.Δ. (Ν. 3329/2005) κατάργησαν το πλαφόν του κόστους και επέτρεψαν την εκχώρηση της καθαριότητας, της φύλαξης και άλλων τομέων σε ιδιωτικά συνεργεία, «ανεξάρτητα από το ύψος της αμοιβής του αναδόχου και της ύπαρξης κενών οργανικών θέσεων των οικείων κλάδων ή ειδικοτήτων».

Μετά τους Ολυμπιακούς του 2004 ήρθη η μοναδική δικλείδα των διαγωνισμών, ότι έπρεπε να είναι αξιολογικοί (δηλαδή να “παίρνει τη δουλειά” εταιρεία με αποδεδειγμένη προϋπηρεσία στον κλάδο) και έγιναν απλά μειοδοτικοί. 

Η παγίωση της ασυδοσίας και η επίθεση στην Κ. Κούνεβα

Με τον τρόπο αυτό, άνοιξε η πόρτα για όλα όσα ακολούθησαν: αχυράνθρωποι υπεργολάβοι λειτουργούν ως «καμικάζι» για να κάνουν τη βρώμικη δουλειά. 

Όπως τονίζει η ίδια πηγή στο Left.gr, όταν εγκαταλείφθηκε η αξιολόγηση,  η οποία είχε πάει πολύ καλά στου Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004, «άνοιξε ο δρόμος για τους υπεργολάβους - "αυτοφωράκηδες", ώστε να μένει εκτός κάδρου ο εργολάβος – μειοδότης. Αυτό ήταν πολιτική επιλογή η οποία ουδέποτε εξηγήθηκε, παγιώθηκε αθόρυβα και οδήγησε στη έκρηξη της παραβατικότητας. Αν, δε, κινδύνευε κάποιος από τους "τυχάρπαστους" υπεργολάβους, απλά άλλαζε "κοστούμι", δημιουργώντας μία νέα Ε.Π.Ε ή Ι.Κ.Ε. μεταξύ των ιδίων προσώπων που αποτελούσαν την εταιρεία του υπεργολάβου (!)».

Χαρακτηριστικό παράδειγμα, η «τυχάρπαστη» εταιρεία που ανέλαβε τον καθαρισμό του αεροδρομίου, το οποίο, όταν ξεσηκώθηκαν οι εργαζόμενες εναντίον του εργοδότη, κινδύνευσε να αφεθεί στην τύχη του, με αποτέλεσμα να γίνει απευθείας ανάθεση του καθαρισμού σε «σοβαρή εταιρεία», με προϋπηρεσία σε «μεγάλα» έργα καθαριότητας. 

Ακόμα πιο τρανταχτό παράδειγμα, η ΟΙΚΟΜΕΤ, εταιρεία που έγινε γνωστή καθώς σε αυτήν εργαζόταν η Κ. Κούνεβα όταν δέχθηκε τη δολοφονική επίθεση με βιτριόλι, τον Δεκέμβριο του 2008. Η εταιρεία αυτή δεν υπήρχε προηγουμένως και το πρώτο έργο που πήρε ήταν ο καθαρισμός ΗΣΑΠ για τον οποίο δήλωσε δυναμικό πάνω από 600 καθαρίστριες. 

Στην πραγματικότητα, όπως λέει στο Left.gr η ίδια πηγή, το κέρδος για αυτές τις εταιρείες, οι οποίες δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι πρέπει να καταθέσουν καλύτερη προσφορά από τις ανταγωνίστριές τους στο μειοδοτικό διαγωνισμό, προκύπτει μέσα από την πρόσληψη παραπάνω καθαριστριών «από το παράθυρο».

Για παράδειγμα, αν για τον καθαρισμό ενός κτιρίου απαιτούνται 100 καθαρίστριες, ο εργολάβος δηλώνει ότι θα απασχολήσει άλλες τόσες ώστε, υποτίθεται, να μπορούν να παίρνουν και ρεπό. Έτσι, έχει δηλώσει και πληρώνεται για διπλάσιο αριθμό εργαζομένων, τον οποίο στην πραγματικότητα απασχολεί σε άλλες “δουλειές” του και πάει λέγοντας. 

Με αφορμή τη δολοφονική επίθεση εναντίον της Κ. Κούνεβα και υπό την πίεση ενός μεγάλου κινήματος αλληλεγγύης, η τότε κυβέρνηση αναγκάστηκε να πάρει κάποια μέτρα: ο νόμος 3863 του 2010 (άρθρ. 68) υποχρέωνε τους εργολάβους για τη συμμετοχή σε διαγωνισμούς του Δημοσίου να περιλάβουν στις προσφορές τους τον αριθμό των εργαζόμενων στο έργο, τις ημέρες και ώρες εργασίας, το ύψος της μισθολογικής δαπάνης, με βάση τη Συλλογική Σύμβαση Εργασίας, το ύψος των ασφαλιστικών εισφορών, τα τετραγωνικά μέτρα ανά άτομο, το εργολαβικό κέρδος.

Παράλληλα προβλεπόταν η τήρηση Μητρώου Παραβατών στο Σώμα Επιθεώρησης Εργασίας (Σ.ΕΠ.Ε.) για καταχώριση των παραβάσεων και των πράξεων επιβολής προστίμου.

Διαπιστώνοντας παραβάσεις οι αναθέτουσες αρχές, δηλαδή οι διοικήσεις των φορέων και υπηρεσιών που χρησιμοποιούσαν εργολαβίες, μπορούσαν να κηρύξουν τους εργολάβους έκπτωτους καταγγέλλοντας τη σύμβαση και να καταβάλουν οι ίδιες (οι αρχές) τις αποδοχές και ασφαλιστικές εισφορές των εργαζομένων.

Οι νομοθετικές πρωτοβουλίες μετά το 2015

Η παρούσα κυβέρνηση προσπάθησε να βάλει μια τάξη στη ζούγκλα των εργολαβιών, με τη νομοθέτηση διατάξεων αρχικά των υπουργείων Εργασίας και Υγείας (Ν. 4325/15, Ν. 4368 και Ν. 4369/16) που προέβλεπαν τη σύναψη ατομικών συμβάσεων έργου με τους εργαζόμενους που ήδη απασχολούνταν στα εργολαβικά συνεργεία.

Ακολούθησε η ψήφιση του νόμου 4430/2016, που προέβλεπε ατομικές συμβάσεις εργασίας ορισμένου χρόνου, 24μηνης διάρκειας μέσω ΑΣΕΠ (με μοριοδότηση των ήδη απασχολούμενων), εφόσον δεν επαρκεί το υπάρχον προσωπικό τους και συντρέχουν «απρόβλεπτες ή επείγουσες» περιστάσεις, και μάλιστα με καλύτερους όρους και αποδοχές.

Το νέο πλαίσιο εφαρμόζεται σε φορείς του υπουργείου Υγείας, πολλές από τις ανακοινώσεις των οποίων έχουμε δημοσιεύσει και στο Left.gr. Ήδη, όπως ανέφερε τον Μάρτιο του 2018 ο αναπληρωτής υπουργός Υγείας, Παύλος Πολάκης, από το βήμα της Βουλής, οι εργολάβοι φύλαξης, σίτισης και καθαριότητας έχουν αποχωρήσει από περίπου 70 νοσοκομεία σε σύνολο περίπου 130 νοσοκομείων σε ολόκληρη τη χώρα. 

Η προσπάθεια αυτή δεν έμεινε αναπάντητη: Οι εργολάβοι άσκησαν προσφυγές στα δικαστήρια -μέχρι το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο έφτασε η υπόθεση- και κατάφεραν να «παγώσουν» το νέο καθεστώς.

Εν αναμονή της απόφασης του ΣτΕ, η υπόθεση εκκρεμεί στο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ενωσης (ΔΕΕ) που θα αποφανθεί σε 3 προδικαστικά ερωτήματα του ΣτΕ για τη συμβατότητα του νέου νόμου με το εθνικό και το δίκαιο της Ε.Ε. Όπου προχώρησαν οι ατομικές συμβάσεις, είχαμε την άρνηση του Ελεγκτικού Συνεδρίου να εγκρίνει τις δαπάνες πληρωμής, άρνηση που είχε ως συνέπεια να μένουν για μήνες απλήρωτοι οι εργαζόμενοι.

Από τα «παράδοξα» του τελευταίου διαστήματος ξεχωρίζει και μία τρανταχτή αντίφαση στη δικονομική κρίση: Ενώ στην περίπτωση του νοσοκομείου «Σωτηρία» ο δικαστής αποφάσισε ότι είναι προς το συμφέρον του Δημοσίου και των εργαζόμενων οι προσλήψεις με ατομικές συμβάσεις εργασίας, λίγες ημέρες μετά,  άλλο δικαστήριο δικαίωσε τον εργολάβο του νοσοκομείου «Γεννηματάς», καθώς αποφάνθηκε ότι με την υπογραφή ατομικών συμβάσεων με το νοσοκομείο υπονομεύεται το κέρδος του εργολάβου...

Εξαιτίας αυτής της νομικής αβεβαιότητας, πολλές διοικήσεις φορέων του Δημοσίου εξακολουθούν να διατηρούν τις εργολαβίες, δεδομένου ότι δεν θεσμοθετείται υποχρεωτικότητα για την εκδίωξη των εργολάβων αλλά προαιρετικότητα: σύμφωνα με το νόμο, οι φορείς το Δημοσίου «δύνανται να συνάπτουν ατομικές συμβάσεις εργασίας ιδιωτικού δικαίου ορισμένου χρόνου». Αξίζει μάλιστα να σημειωθεί ότι, με βάση το ευρωπαϊκό πλαίσιο, η ανάθεση εργασιών του δημοσίου σε εταιρείες outsourcing θεωρείται παράγοντας διαφάνειας και μείωσης του κόστους... 

Παράλληλα, στον ιδιωτικό τομέα, μέσω του outsourcing, επιτυγχάνεται ένας από τους στόχους της ευελιξίας των σχέσεων της εργασίας, που είναι η μείωση του εργατικού κόστους και η παράκαμψη των νομικών συνεπειών, που επιφέρει ο χαρακτηρισμός ως εργοδότη. 

Οι εταιρείες που κάνουν χρήση των δανειζόμενων εργαζομένων, μειώνουν το κόστος υπαγωγής στους κανόνες εργατικού δικαίου. Επιπλέον, παρουσιάζουν πλασματικά καλύτερους δείκτες ευρωστίας της επιχείρησής, όπως το μισθολογικό κόστος ή  ο δείκτης head count (= κέρδη / αριθμός προσωπικού) αφού το κόστος των αμοιβών τους προστίθενται στα γενικά έξοδα και όχι στα έξοδα μισθοδοσίας και  το προσωπικό αυτό δεν προσμετράται ως προσωπικό της επιχείρησης.  

Από την άλλη πλευρά, οι εργολαβικές εταιρείες αποκομίζουν κέρδος παραχωρώντας απλά την εργασία μισθωτών σε τρίτους, χωρίς να παράγουν έργο και χωρίς να καταβάλουν κατά κανόνα ιδιαίτερες δαπάνες. Πρόκειται για τον απόλυτο ορισμό της παρασιτικής οικονομίας.

Χαρακτηριστικό είναι ότι, όπως λέει ο ίδιος νομικός στο Left.gr, πολλές από αυτές τις εταιρείες δεν έχουν παρά έναν μικρό χώρο με μία τηλεφωνική γραμμή, απόδειξη ότι είναι εργολαβικές μόνο κατ’ όνομα αφού, επί της ουσίας, όλη την ευθύνη για την αρμοδιότητα και τις συνθήκες εργασίας του προσωπικού τους έχει για όλο το χρονικό διάστημα (και συνήθως, είναι πολύ μεγαλύτερο από αυτό που ο νόμος ορίζει ως «προσωρινή απασχόληση») η εταιρεία (τράπεζα κ.λπ.) που έχει «νοικιάσει» τους εργαζόμενους αυτούς. 

Μην ξεχνάμε επίσης ότι, η μη πληρωμή των ασφαλιστικών εισφορών από αφερέγγυους εργολάβους (καθόλου σπάνιο φαινόμενο) έχει άμεσες και εξαιρετικά οδυνηρές συνέπειες για τα ασφαλιστικά ταμεία. 

Ο περίεργος δυϊσμός και οι (ανεξέλεγκτες) εικονικές εργολαβίες

Αναλύοντας λίγο παραπάνω την προαναφερθείσα συνθήκη, θυμίζουμε ότι η παραδοσιακή- τυπική μορφή της σύμβασης εργασίας, προϋποθέτει δύο αντισυμβαλλόμενα μέρη, τον εργαζόμενο και τον εργοδότη. Ο εργαζόμενος παρέχει την εργασία του στον εργοδότη (με μαρξιστικούς όρους, «πουλάει την εργασιακή του δύναμη») και λαμβάνει μισθό ως αντιπαροχή (ενώ ο εργοδότης καρπώνεται την «υπεραξία»). Στον εργοδότη ανήκει αποκλειστικά το «διευθυντικό δικαίωμα», δηλαδή το δικαίωμα ορισμού του τόπου, του χρόνου και του τρόπου της παροχής της εργασίας. 

Με την σταδιακή εξάπλωση της ευελιξίας των εργασιακών σχέσεων, ευελιξία η οποία έχει γενικευτεί στα χρόνια της νεοφιλελεύθερης επέλασης εναντίον των εργασιακών δικαιωμάτων, εμφανίζεται όλο και πιο συχνά το φαινόμενο της παρεμβολής τρίτων στη σχέση εργασίας, που έφτασε και στη μορφή της τριμερούς σύμβασης, ειδικότερες μορφές της οποίας είναι ο γνήσιος και ο μη γνήσιος ή κατ’ επάγγελμα δανεισμός εργαζομένων.

Θεμελιώδες χαρακτηριστικό και στις δύο περιπτώσεις, είναι ο «δυισμός» στο πρόσωπο του εργοδότη, δηλαδή ότι, όπως αναφέραμε και στην αρχή του κειμένου, ο εργαζόμενος προσλαμβάνεται και αμείβεται από έναν εργοδότη, τον άμεσο, αλλά παρέχει προσωρινά την εργασία του σε έναν άλλον, τον έμμεσο εργοδότη.

Γνήσιος δανεισμός υπάρχει, όπως εξηγεί η ίδια πηγή στο Left.gr, όταν ο εργαζόμενος, ενώ παρέχει κανονικά την εργασία του στον άμεσο εργοδότη, παραχωρείται (με τη συναίνεση του, ρητή ή σιωπηρή) για ένα ορισμένο χρονικό διάστημα στον έμμεσο εργοδότη, ωστόσο πρόκειται να επιστρέψει στον άμεσο εργοδότη και να συνεχίσει να παρέχει σε αυτόν την εργασία του. 

Ο μη γνήσιος δανεισμός υφίσταται όταν, από την αρχή, τα δύο μέρη συνάπτουν τη σύμβαση με σκοπό την παροχή της εργασίας στον τρίτο (ή στους τρίτους), έμμεσο εργοδότη και όχι στον άμεσο. Ονομάζεται και κατ’ επιχείρηση ή κατ’ επάγγελμα δανεισμός ακριβώς γιατί ο άμεσος εργοδότης είναι επιχείρηση, με αντικείμενο εργασιών ακριβώς την παραχώρηση μισθωτών σε τρίτους. Επομένως, στον μη γνήσιο δανεισμό, η επιχείρηση προσωρινής απασχόλησης είναι ο συμβατικός εργοδότης του εργαζόμενου και όχι ο έμμεσος.

Η σχέση λοιπόν αυτή περιλαμβάνει τρία πρόσωπα, τον εργαζόμενο, την εργολαβική εταιρεία (εν προκειμένω Εταιρεία Προσωρινής Απασχόλησης – Ε.Π.Α.) που προσλαμβάνει και στη συνέχεια παραχωρεί τον μισθωτό και τον έμμεσο εργοδότη (ή αλλιώς χρήστρια επιχείρηση, όπως για παράδειγμα μία τράπεζα), ο οποίος απασχολεί τον μισθωτό, χωρίς να τον προσλάβει, καταβάλλοντας αντιπαροχή όχι σε αυτόν αλλά στην εργολαβική εταιρεία.

Με τον θεσμό αυτό, θα πει κάποιος, θα έπρεπε να εξυπηρετούνται αποκλειστικά πρόσκαιρες ανάγκες που μπορεί να προκύψουν στη λειτουργία των επιχειρήσεων, είτε λόγω του είδους της δραστηριότητας τους (π.χ. εποχικές επιχειρήσεις), είτε λόγω αναγκών που μπορούν να προκύψουν από διάφορες άδειες του τακτικού προσωπικού, είτε τέλος λόγω αναγκών σε καταρτισμένο προσωπικό που μπορούν να τους παρέχουν με μεγαλύτερη ευκολία οι εταιρείες outsourcing. 

Στην πράξη, ωστόσο, ο θεσμός έχει εξαπλωθεί ανεξέλεγκτα και χρησιμοποιείται κατά κόρον για την κάλυψη όχι πρόσκαιρων, αλλά πάγιων αναγκών των έμμεσων εργοδοτών, όπως οι τράπεζες, προκειμένου να υποκαταστήσουν την μόνιμη απασχόληση προσωπικού, με τη φθηνότερη προσωρινή.

Προχωρώντας ένα σκαλί παραπάνω στην εργοδοτική αυθαιρεσία, παρατηρούμε, τελικά, την επικράτηση των εικονικών εργολαβιών, όπως αναλύει στο Left.gr η ίδια πηγή. Στην πράξη δηλαδή, οι μεγάλοι όμιλοι εργολαβικών εταιρειών, έχουν δημιουργήσει, παράλληλα με τις προαναφερθείσες Ε.Π.Α. και άλλες, τύποις εργολαβικές εταιρείες παροχής υπηρεσιών,οι οποίες συνάπτουν συμβάσεις έργου με άλλες εταιρείες (βλέπε τράπεζες ή εταιρείες κινητής τηλεφωνίας), χωρίς, ωστόσο, να έχουν την απαραίτητη τεχνογνωσία, να επιβλέπουν το έργο αυτό ή να θέτουν χρονοδιάγραμμα για την παράδοσή του (εξ’ ου και κάνουμε λόγο για εικονικές εργολαβίες). 

Οι (εικονικές) εργολαβίες προτιμώνται λόγω του νομικού κενού. Ενώ, δηλαδή, στις δύο περιπτώσεις δανεισμού υπάρχει νομοθετικό πλαίσιο, το οποίο επιβάλλει ακόμα και τη μισθολογική εξίσωση ενός εργαζόμενου «δανεικού» εργαζόμενου με τον εργαζόμενο της επιχείρησης η οποία χρησιμοποιεί τις υπηρεσίες του δανειζόμενου προσωπικού, στην περίπτωση των εικονικών εργολαβιών, το νομοθετικό πλαίσιο είναι ασαφές (εν προκειμένω, οι διατάξεις των άρθρων 681 κ.ε. του Αστικού Κώδικα), με αποτέλεσμα να ευνοεί την επιλογή του καθεστώτος αυτού από την πλευρά της εργοδοσίας.

Αυτός είναι και ο λόγος που οι «εργολαβικές» των ομίλων αυτών απασχολούν πολύ μεγαλύτερο αριθμό εργαζομένων από τις Ε.Π.Α.

Για παράδειγμα, ο όμιλος ICAP έχει την Ε.Π.Α. «ICAP EMPLOYMENT SOLUTIONS» και ταυτόχρονα την «εργολαβική» «ICAP OUTSOURCING SOLUTIONS». Σύμφωνα με πληροφορίες, η δεύτερη απασχολεί περίπου τον δεκαπλάσιο αριθμό εργαζομένων, πάνω από 1.700, ενώ η πρώτη μόλις 180 περίπου εργαζόμενους!

Αντίστοιχα, ενώ η Ε.Π.Α.του ομίλου «Mellon Technologies» απασχολεί μόλις 200 (περίπου) εργαζόμενους, η «εργολαβική» του ίδιου ομίλου απασχολεί πάνω από 1.400 υπαλλήλους.

Από την πλευρά του, ο όμιλος Adecco έχει την Ε.Π.Α. «Adecco» αλλά και την «ATLAS», ενώ ο όμιλος Manpower Group έχει την Ε.Π.Α. «Manpower» και την «Manpower Solutions».

Αξίζει να σημειωθεί ότι οι εταιρείες Ε.Π.Α. είναι περίπου 15 και είναι καταγεγραμμένες στο αντίστοιχο μητρώο του Υπουργείου Εργασίας. Από την άλλη, οι εταιρείες που δραστηριοποιούνται ως εικονικοί εργολάβοι υπολογίζονται σε μερικές δεκάδες, χωρίς να είναι καταχωρημένες σε μητρώο. 

Είναι χαρακτηριστικό ότι η ίδια «εργολαβική» εταιρεία αναλαμβάνει ταυτόχρονα έργα σε τράπεζες, ασφαλιστικές εταιρείες, εταιρείες κινητής τηλεφωνίας, φαρμακευτικές εταιρείες, εταιρείες καλλυντικών κ.α. και μάλιστα καλύπτει ταυτόχρονα υπηρεσίες σε διαφορετικούς τομείς όπως:

• Πληροφορική, 

• Τραπεζικές εργασίες: Δάνεια, Κάρτες, Καταθέσεις, κλπ.

• Διεκπεραίωση εργασιών ασφαλιστικής εταιρείας, Ζημιές αυτοκινήτων, ασφάλιση υγείας, ζωής, κλπ. 

• Φύλαξης

• Λογιστηρίου

• Τηλεφωνικής Εξυπηρέτηση

• Έργο Collection, συλλογής ληξιπρόθεσμων οφειλών κόκκινων δανείων.

• Γραμματειακή υποστήριξη, κ.α.

Αυτό επιβεβαιώνει την ανυπαρξία τεχνογνωσίας, από την πλευρά της εταιρείας, κάτι που σημαίνει, στην ουσία, τον δανεισμό εργαζομένων, χωρίς όμως ο δανεισμός αυτός να υπάγεται στη σχετική νομοθεσία (αφού «ντύνεται» με το μανδύα της εργολαβίας). 

Αυτό που λαμβάνει χώρα στην πραγματικότητα, είναι κατ’ επάγγελμα δανεισμός εργαζομένων χωρίς όμως την υποχρέωση να τηρούνται οι δύο βασικές υποχρεώσεις που απορρέουν από τον νόμο (ν. 4052/2012) του κατ’ επάγγελμα δανεισμού, δηλαδή: 

- η ίση αμοιβή του δανειζόμενου προσωπικού με το τακτικό προσωπικό και 

- η υποχρέωση πρόσληψης του εργαζομένου από τον έμμεσο εργοδότη μετά από χρονικό διάστημα 36 μηνών. 

Η ανάγκη «ευελιξίας», για να χρησιμοποιήσουμε την αγαπημένη λέξη των οπαδών της εργασιακής απορρύθμισης, έχει μετατρέψει σε καθεστώς την άνιση μεταχείριση των «εργολαβικών» εργαζόμενων σε σχέση με τους εργαζόμενους που απασχολεί ο έμμεσος εργοδότης (για παράδειγμα μία μεγάλη τράπεζα) σαν μόνιμο προσωπικό.  

Για τους εργαζόμενους των δήθεν εργολάβων δεν υπάρχουν επίσημα ποσοτικά στοιχεία κάτι που αποδεικνύει ότι ο κλάδος των εταιρειών παροχής υπηρεσιών, οι οποίες στη πραγματικότητα παρέχουν εργαζόμενους σε άλλες εταιρείες, δεν αποτελεί αναγνωρισμένο κλάδο της οικονομίας. 

Υπολογίζεται ότι, για παράδειγμα, περίπου το 10% των εργαζομένων στον Χρηματοπιστωτικό Τομέα απασχολούνται με αυτό το καθεστώς, δηλαδή περίπου 5.000 εργαζόμενοι. Το φαινόμενο φυσικά έχει εξαπλωθεί σε όλους τους κλάδους της οικονομίας (π.χ. Ενέργεια, Τουρισμός) και δεν έχει ομοιόμορφη κατανομή μεταξύ των κλάδων ούτε μεταξύ των επιχειρήσεων του ίδιου κλάδου.

Εικονικές εργολαβίες και ανεργία: Το πρόσχημα και η πραγματικότητα

Το καθεστώς των εικονικών εργολαβιών παρουσιάζεται πολλές φορές ως μέτρο κατά της ανεργίας.  Είναι όμως έτσι; Επειδή δεν υπάρχουν στοιχεία για την Ελλάδα, καταφεύγουμε στη μελέτη της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (ILO) με τίτλο «Non Standard Employment around the World, Understanding challenges, shaping prospects» (2016). 

Σύμφωνα με την παραπάνω μελέτη και ειδικά για το διάστημα της οικονομικής κρίσης, οι επιχειρήσεις, βλέποντας μείωση στη ζήτηση και περιορισμό στην πίστωση, επέλεξαν έναν από τους δύο τρόπους για να μειώσουν το κόστος του ανθρώπινου δυναμικού:

1. Αναδιοργάνωση της εργασίας, μείωση ωρών ή μοίρασμα θέσεων εργασίας για να αποφευχθούν οι απολύσεις

2. Μείωση των θέσεων εργασίας, με τους εργαζόμενους με συμβάσεις ορισμένου χρόνου και τους εργαζόμενους μέσω Ε.Π.Α. [και εικονικών εργολάβων] να είναι οι πρώτοι που απολύονται. 

Όταν ξαναρχίζουν οι προσλήψεις, οι επιχειρήσεις έχουν ήδη συνηθίσει στις προσωρινές προσλήψεις και στην εργασία μέσω Ε.Π.Α. και εικονικών εργολάβων, με αποτέλεσμα να υπάρξει μία συνολική μετατόπιση της δομής της αγοράς εργασίας.

Το παρακάτω διάγραμμα φανερώνει για την Ισπανία ότι οι εργαζόμενοι με συμβάσεις ορισμένου χρόνου κατέχουν το μεγαλύτερο ποσοστό στις απολύσεις. 

Η ίδια τάση παρουσιάστηκε και στις ΗΠΑ. Από τα στατιστικά στοιχεία προκύπτει ότι κατά την ύφεση του 2001, ενώ οι εργαζόμενοι μέσω πρακτορείων αποτελούσαν μόνο το 2,5% του συνόλου των εργαζομένων, την ίδια στιγμή το 26% των απολύσεων  είχε ως θύματα αυτούς τους εργαζόμενους.

Επομένως, η απασχόληση μέσω εργολάβων (πρακτορείων) ή/και με σύμβαση ορισμένου χρόνου (αρκετά συχνή στις «εργολαβίες») διευκολύνει το πέρασμα του εργαζόμενου στην ανεργία. 

Οι συνέπειες για τους εργαζόμενους και την κοινωνία

Όπως αναφέραμε προηγουμένως, βασική αφορμή στη χώρα μας για να πέσει το βλέμμα ορισμένων ΜΜΕ στους αόρατους εργαζόμενους που ουσιαστικά «νοικιάζονται» από τις εργολαβικές εταιρείες σε άλλους εργοδότες, προκειμένου οι τελευταίοι να γλιτώνουν από απαιτήσεις, κόστος, δικαιώματα και επιπτώσεις σε περίπτωση αυθαιρεσίας, ήταν η περίπτωση της Κωνσταντίνας Κούνεβα. 

Ωστόσο, πέρα από το ακραίο και ανατριχιαστικό αυτό συμβάν, οφείλουμε να υπενθυμίζουμε τις μόνιμες συνέπειες για τα δικαιώματα και την εργασιακή πορεία των  εργαζομένων που βιώνουν για μικρότερο ή μεγαλύτερο χρονικό διάστημα το καθεστώς αυτό:

• Διακρίσεις και ανισότητες αμοιβών: οι εργαζόμενοι μέσω εργολάβου έχουν απολαβές μικρότερες του τακτικού προσωπικού. Επειδή στις οικονομικές απολαβές αθροίζονται όλες οι παροχές σε είδος και χρήμα, (δώρα, κατασκηνώσεις, άδειες αιμοδοσίας) αλλά και η μισθολογική εξέλιξη λόγω υπηρεσιακής εξέλιξης, οι διαφορές μπορεί να είναι της τάξης του 100% ή ακόμα και του 200%. 

• Απουσία υπηρεσιακής εξέλιξης με συνέπειες στις οικονομικές απολαβές και στη γενικότερη επαγγελματική πορεία του εργαζόμενου.

• Φαινόμενα ανάρμοστης και χυδαίας συμπεριφοράς σε βάρος των εργαζόμενων, πολλά από τα οποία καταγγέλλει συχνά ο Σύλλογος Δανειζομένου Προσωπικού Τομέα.

• Καταχρηστικές απολύσεις εργαζόμενων με πολύ καλή κατάρτιση.

• Δεν υπάρχει μέριμνα για τα θέματα της μητρότητας, η οποία βρίσκεται υπό διωγμό. Ουσιαστικά απαγορεύεται ο μητρικός θηλασμός, αφού οι μητέρες δεν τολμούν να κάνουν χρήση της ειδικής άδειας μητρότητας (6μηνο ΟΑΕΔ) ή αναγκάζονται να μην κάνουν χρήση του μειωμένου ωραρίου, Η παραπάνω πρακτική έχει, πέραν όλων των άλλων, γενικότερο οικονομικό αντίκτυπο αφού τα γάλατα πρώτης βρεφικής ηλικίας εισάγονται. 

• Άνθιση των πελατειακών σχέσεων αφού φαίνεται ότι αυτές είναι ο μόνος τρόπος για τον εργαζόμενο για να κρατήσει τη δουλειά του από την οποία εξαρτάται άμεσα η επιβίωσή του. Επίσης, είναι ο μόνος τρόπος για να ικανοποιήσει ένας εργαζόμενος αυτής της κατηγορίας ακόμα και το πιο μικρό, το πλέον δίκαιο και θεμιτό αίτημά του π.χ. χορήγηση άδειας, μετάθεση κ.λπ.

• Ομηρία των εργαζομένων αυτής της κατηγορίας που σε ορισμένες περιπτώσεις και χρονικές περιόδους (παραμονές εκλογών) παίρνουν την μορφή ανοιχτού εκβιασμού. 

• Φακέλωμα: οι εταιρείες «εργολάβοι» δημιουργούν τεράστιες βάσεις δεδομένων με προσωπικά δεδομένα, με τα βιογραφικά των υπαλλήλων στις οποίες προφανώς καταγράφουν και την όποια συνδικαλιστική δράση τους. Με τα στοιχεία αυτά εκφοβίζουν ότι «δεν θα ξαναβρείς πουθενά δουλειά, αν …». Σε μεγάλο βαθμό είναι ήδη σε θέση να το κάνουν. 

• Παρεμπόδιση συνδικαλιστικής ελευθερίας.

Τι ισχύει σε άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Αν και στις χώρες της Ευρωπαϊκής ένωσης απαντώνται τα φαινόμενα και της προσωρινής απασχόλησης και της εργολαβίας, ωστόσο, όπως αναφέρουν πηγές από τον συνδικαλιστικό χώρο, στις περιπτώσεις εργολαβίας υπάρχει πραγματική και όχι εικονική ανάληψη του έργου. Στις περιπτώσεις αυτές υπάρχουν διατάξεις που αφορούν τη μεταβίβαση έργου και διαδοχή κ.α. Και σε αυτές τις περιπτώσεις υπάρχουν διατάξεις προστασίας των εργαζομένων, όπως για παράδειγμα στη Γαλλία. 

Επιπλέον, υπάρχουν διατάξεις που ευνοούν την ανάπτυξη συνδικαλιστικής δράσης στις περιπτώσεις εργολαβιών και αποδέχονται ως νόμιμα τα αιτήματα εργαζομένων της χρήστριας επιχείρησης σχετικά με τα δικαιώματα των εργαζομένων του εργολάβου. Επίσης, κρίνεται νόμιμη και η απεργία που ενδεχομένως γίνει για την διεκδίκηση των δικαιωμάτων αυτών (π.χ. στη Γερμανία). Οι εργοδότες είναι υποχρεωμένοι να ενημερώνουν τα Εργατικά Συμβούλια πριν την ανάθεση έργου σε εργολάβο αλλά και στην περίπτωση μεταβίβασης  της επιχείρησης ή μέρους αυτής. Ωστόσο, σύμφωνα με τις ίδιες πηγές, τα Εργατικά Συμβούλια στη Γερμανία είχαν δυσκολίες να επιβάλουν την αρχή της ίσης μεταχείρισης σε εργαζόμενους μέσω Ε.Π.Α.

Στην Ιταλία, όταν η εταιρεία του υπεργολάβου δεν έχει πραγματική οργάνωση επιχείρησης, οι εργαζόμενοί του μπορούν να απαιτήσουν να επαναπροσδιοριστούν ως εργαζόμενοι της κύριας εταιρείας. Ανάλογα με τον κλάδο, η πραγματική οργάνωση επιχείρησης μπορεί να προκύπτει από την 

1. άσκηση της διαχειριστικής εξουσίας απέναντι στους εργαζόμενους

2. από το γεγονός ότι ο υπεργολάβος αναλαμβάνει επιχειρησιακό ρίσκο

Επίσης ο νόμος προβλέπει ρητά ότι οι εργαζόμενοι μέσω εταιρείας μπορούν να ασκούν τα συνδικαλιστικά τους δικαιώματα απέναντι στην εταιρεία-μεσάζονται και στη χρήστρια επιχείρηση.

Στην Αυστρία, υπήρξε θετική έκβαση δικαστικής υπόθεσης όπου το Ανώτατο δικαστήριο προχώρησε πέρα από την ετικέτα της σύμβασης: έκρινε ότι οι εργαζόμενοι μέσω εργολάβου θα έπρεπε να θεωρηθούν εργαζόμενοι της χρήστριας επιχείρησης άρα να καλυφθούν από την επιχειρησιακή της Σύμβαση Εργασίας.

Ακόμη, είναι σημαντικό ότι σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες η συνευθύνη των εργοδοτών (χρήστριας επιχείρησης και εργολάβου) όσο αφορά τη καταβολή μισθών και ασφαλιστικών εισφορών, την υγεία και την ασφάλεια είναι θεσπισμένη.

Από την Διεθνή Οργάνωση Εργασίας (ILO) αναγνωρίζεται ότι υπάρχει μία θολή διάκριση μεταξύ Ε.Π.Α. (Temporary Agent Work - TAW) και Outsourcing (εξωτερίκευσης εργασίας). 

Η θέση της ILO είναι ότι θα πρέπει να υπάρξουν ρυθμίσεις για αλληλέγγυα δράση και συλλογική διαπραγμάτευση, ειδικά όταν εμπλέκονται περισσότερες από μία επιχειρήσεις (εργολαβίες, Ε.Π.Α.). 

Υπό αυτό το πρίσμα, κρίνονται αναγκαίες ρυθμίσεις που θα επιτρέπουν στους εργαζόμενους σε άτυπες μορφές απασχόλησης να ασκούν τα δικαιώματά τους και να απολαμβάνουν την προστασία της εφαρμογής των συλλογικών διαπραγματεύσεων. Αυτές οι πρωτοβουλίες θα πρέπει να περιλαμβάνουν προαγωγή αποτελεσματικών συστημάτων διαπραγμάτευσης και μηχανισμών που θα προσδιορίζουν τους σχετιζόμενους εργοδότη –ες για τον σκοπό της διαπραγμάτευσης σε συμφωνία με τις διεθνείς προδιαγραφές και τις ρυθμίσεις σε εθνικό επίπεδο. 

Επιπλέον, από τις ίδιες πηγές, τονίζεται ότι η σωστή κατάταξη της σχέσης εργασίας είναι ακρογωνιαίος λίθος για την ορθή εφαρμογή του εργατικού δικαίου. Σύμφωνα με τη Σύσταση 198 του ILO: o προσδιορισμός μιας σχέσης θα πρέπει να καθορίζεται από τα πραγματικά γεγονότα και όχι από το πώς τα μέρη περιγράφουν τη σχέση. 

Ειδικά για τις μεθόδους προσδιορισμού μιας εργασιακής σχέσης τα παρακάτω θεωρούνται σημαντικά κριτήρια:

α) Από πού προέρχονται οι οδηγίες για την διεκπεραίωση της εργασίας και από ποιον ασκείται ο έλεγχος της πορείας και της ολοκλήρωσης της εργασίας, β) από ποιον γίνεται η προμήθεια υλικών (αναλώσιμων κ.α.) και εργαλείων και γ) η ενσωμάτωση του εργαζόμενου μέσα στον οργανισμό της μίας ή της άλλης επιχείρησης. 

Ανοίγοντας τον φάκελο αυτό, επιδιώκουμε την ανάδειξη τέτοιων φαινομένων και ζητούμε και από τους αναγνώστες, εργαζόμενους, συνδικαλιστές, νομικούς, τη συμβολή τους στην προσπάθεια αυτή. Μείνετε συντονισμένοι/ες!