Μια από τις πλέον σημαντικές κουβέντες που πρέπει να γίνει στον χώρο της δημοσιογραφίας- φυσικά μεταξύ των δημοσιογράφων και όχι των υπεύθυνων τύπου επιχειρηματικών ομίλων- είναι αυτό των πηγών χρηματοδότησης ενός μέσου. Με αφορμή την υπόθεση του ΚΕΕΛΠΝΟ και το κρατικό χρήμα που μοιραζόταν αφειδώς μέχρι το 2015 σε ενημερωτικά μαγαζιά, είναι αναγκαίο να επαναπροσδιοριστούν οι τρόποι που θα εξασφαλίζουν την οικονομική βιωσιμότητα των δημοσιογραφικών μέσων. Δεν είναι οικονομικό ζήτημα, είναι πρωτίστως ζήτημα ενημέρωσης συνεπώς και δημοκρατίας.
Μια αρχή στη δημοσιογραφία είναι ότι συνήθως τα συμφέροντα του μέσου, ταυτίζονται με τα συμφέροντα του ιδιοκτήτη του. Ένα μέσο που εξασφαλίζει την ύπαρξη του με κρατικό χρήμα είναι απίθανο να ασκήσει έλεγχο κατά της κυβέρνησης που του το μοιράζει. Αντίστοιχα ένα μέσο που ζει με χρηματοδότηση μεγάλων ιδιωτικών επιχειρήσεων είναι απίθανο να ελέγξει τη νομιμότητα των δραστηριοτήτων τους και τις σχέσεις τους με το πολιτικό σύστημα. Εν τέλει η γραμμή του μέσου εξαρτάται και καθορίζεται αποκλειστικά από τις πηγές χρηματοδότησης του και τα συμφέροντα που το διατηρούν ζωντανό και βιώσιμο.
Δεν ανακάλυψα και την Αμερική με όσα προανέφερα. Ο κόσμος γνωρίζει πως ένα σάιτ που πήρε 200.000 ευρώ για διαφημιστική προβολή από το ΚΕΕΛΠΝΟ την περίοδο της συγκυβέρνησης ΝΔ-ΠΑΣΟΚ και ξαφνικά είδε τη στρόφιγγα του κρατικού χρήματος να κλείνει επί ΣΥΡΙΖΑ είναι δεδομένο πως θα στήσει στον τοίχο τον Τσίπρα, τον Τσακαλώτο και όλα τα κυβερνητικά στελέχη. Κάπως έτσι θα εφεύρει και τις προμήθειες του Κατρούγκαλου και τα ρουσφέτια Σπίρτζη Παππά ζητώντας μετά μονόστηλες συγγνώμες καταχωνιασμένες στις τελευταίες σελίδες. Κάπως έτσι πιθανόν να ξεχάσει να αναφέρει όλους αυτούς τους εργολάβους που αποτελούσαν τον εθνικό κορμό και πέρασαν επιτέλους από το ταμείο του κράτους για να δώσουν, έπειτα από χρόνια ολόκληρα που το επισκέπτονταν αποκλειστικά για να πάρουν.
Πέρα όμως από το κρατικό χρήμα είναι και τα κονδύλια από τους μεγάλους επιχειρηματικούς ομίλους. Κάπως έτσι πάλι τα ενημερωτικά μαγαζιά ξεχνάνε να γράψουν για την περιβαλλοντική καταστροφή στις Σκουριές Χαλκιδικής αλλά μας βομβαρδίζουν καθημερινά με την ανάγκη να υπάρξουν επενδύσεις και θέσεις εργασίας υμνώντας την Eldorado και τους ευεργέτες Καναδούς.
Δεν είναι όμως μόνο ζήτημα συμφερόντων του ιδιοκτήτη συγκεκριμένα. Ακόμα κι αν την επόμενη μέρα ο ιδιοκτήτης έφευγε και παρέδιδε το μαγαζί στους εργαζόμενους για να το αυτοδιαχειριστούν, η πολιτική του μέσου θα συνέχιζε να έχει άμεση εξάρτηση από την πηγή της χρηματοδότησης. Είναι ζήτημα επιβίωσης των εργαζομένων. Μπορείς να αρνηθείς πολλές προσφορές από εταιρίες για να τις διαφημίσεις αλλά σε τελική ανάλυση, μπορείς να αρνηθείς μόνο τόσες όσες δεν θέτουν σε κίνδυνο ότι ο μισθός σου θα υπάρχει στα ταμεία του μαγαζιού στο τέλος κάθε μήνα.
Το μοντέλο λοιπόν που θέλει τα δημοσιογραφικά μέσα να ζουν από το κρατικό και το επιχειρηματικό χρήμα έχει αποτύχει. Απέτυχε γιατί απαξίωσε τη δημοσιογραφία και τους δημοσιογράφους στην συνείδηση των πολιτών και δημιούργησε συνθήματα αγανάκτησης και οργής του τύπου "αλήτες ρουφιάνοι δημοσιογράφοι". Απέτυχε γιατί σύμφωνα με ερευνητικά ευρήματα ο κόσμος εμπιστεύεται περισσότερο για την ενημέρωση του το αχανές και αφιλτράριστο πεδίο των social media παρά ένα δημοσιογραφικό μέσο. Τα social media αντί να δημιουργήσουν έναν πεδίο ελέγχου αλλά και ταχύτερης διάδοσης των ειδήσεων έγιναν μια μηχανή παραγωγής ειδήσεων. Αλλά για να επιστρέψουμε στον αρχικό προβληματισμό. Πως και από ποιους θα χρηματοδοτούνται τα μέσα ενημέρωσης εν τέλει;
Η απάντηση είναι πολύ σύνθετη. Το κρατικό χρήμα μπορεί με έναν νόμο να διακοπεί οριστικά ή να δίνεται με αυστηρά αξιοκρατικά κριτήρια, κάτι που έγινε με τον νόμο Παππά και το μητρώο των ΜΜΕ. Η ανάγκη των μεγάλων επιχειρήσεων να διαφημιστούν ωστόσο δεν πρόκειται να σταματήσει να υφίσταται. Μπορεί όμως να υπάρξει τρόπος που να εξασφαλίζει ότι ένα δημοσιογραφικό μέσο ακόμα και αν προβάλει έναν μεγάλο επιχειρηματικό όμιλο, δεν θα εξαρτάται οικονομικά από αυτόν. Ήρθε επιτέλους η ώρα να μιλήσουμε για την χρηματοδότηση των μέσων από τους ίδιους τους αναγνώστες τους. Ένα μοντέλο που το έχουν δοκιμάσει και το δοκιμάζουν πολλά δημοσιογραφικά μέσα εντός και εκτός Ελλάδας, άλλα με μεγαλύτερη και άλλα με μικρότερη επιτυχία.
Είναι ανάγκη να αρχίσουν να λειτουργούν δημοσιογραφικά μέσα πλήρως απεξαρτημένα από συμφέροντα που εμποδίζουν την αντικειμενική και ολόπλευρη ενημέρωση. Να λειτουργήσουν μέσα που δεν θα αφήνουν ρεπορτάζ στο αρχείο έπειτα από ένα τηλέφωνο και μια εκταμίευση. Να λειτουργήσουν μέσα που θα ελέγχουν και θα αντιπολιτεύονται κάθε εξουσία. Και για να γίνει αυτό πρέπει να χρηματοδοτούνται από αυτούς που κατά κανόνα δεν συγκροτούν καμμία εξουσία (στο σημερινό κοινωνικοπολιτικό σύστημα) . Τους απλούς καθημερινούς πολίτες.
Η ενημέρωση όμως είναι αγαθό και αποτελεί προϋπόθεση δημοκρατίας. Μπορεί λοιπόν να είναι κάτι που θα κοστίζει στον πολίτη; Η απάντηση εδώ είναι σαφής. Η έλλειψη της ενημέρωσης κοστίζει πολλά περισσότερα στον πολίτη. Η δημοκρατία στον καπιταλισμό δεν είναι αυτονόητη κατάκτηση αλλά ένα συνεχές διακύβευμα δυστυχώς. Και όταν κάτι δεν λειτουργεί σωστά είναι τουλάχιστον αφελές να περιμένεις μήπως λειτουργήσει κάποια στιγμή μονάχο του. Πρέπει να το πάρεις αλλιώς...
*Ο Θάνος Νασόπουλος είναι μέλος του Κ.Σ. της Νεολαίας ΣΥΡΙΖΑ
