Άμπαλος είναι αυτός που δεν ξέρει μπάλα, ο άσχετος με το ποδόσφαιρο. Στην πράξη βέβαια χρησιμοποιείται υποτιμητικά κυρίως για επαγγελματία ποδοσφαιριστή ή έστω για κάποιον που ασχολείται με το άθλημα, όχι για έναν εντελώς αμέτοχο. Κατ’ επέκταση, άμπαλος είναι ο ανίδεος με κατι, ο ατζαμής, ο ανεπίδεκτος μαθήσεως.

Τα μεζεδάκια, δηλαδή το σαββατιάτικο πολυσυλλεκτικό μας άρθρο, δεν μπορούν να είναι άμπαλα με την πρώτη έννοια και ελπίζουν να μην είναι με τη δεύτερη. Ωστόσο, επειδή μετά τα γεγονότα της Τούμπας την περασμένη βδομάδα τούτο το σαββατοκύριακο δεν θα γίνουν αγώνες για το πρωτάθλημα, νομίζω πως ο τίτλος που έβαλα δικαιολογείται -αν μη τι άλλο, τις δυο-τρεις προηγούμενες Κυριακές, που είχαμε φορτισμένη ατμόσφαιρα στα γήπεδα για να το πω επιεικώς, τα ποδοσφαιρικά σχόλια διοχετεύτηκαν στην πλειοψηφία τους στο αντίστοιχο σαββατιάτικο άρθρο -αύριο υποθέτω πως δεν θα γίνει κάτι τέτοιο, αφού αγώνες θα γίνουν μόνο για τις κατώτερες κατηγορίες και δεν νομίζω να έχουμε κάποιον αντίκτυπο ακόμα κι αν υποτεθεί ότι ακυρωθεί κανονικό γκολ του Κισσαμιακού.

Αρχικά είχα σκεφτεί να βάλω τίτλο «κατοχυρωμένα μεζεδάκια», επειδή στα διάφορα ρεπορτάζ για το ματς της Θεσσαλονίκης ειπώθηκε πολλές φορές αλλά και γράφτηκε ότι «ο διαιτητής τελικά κατοχύρωσε το γκολ» ή ότι «το γκολ κατοχυρώθηκε» (εδώ και τα δύο).

Βέβαια, εδώ υπάρχει μπέρδεμα. Το γκολ δεν κατοχυρώνεται αλλά κατακυρώνεται. Μοιάζουν πολύ ηχητικά οι δυο λέξεις, κι ας είναι διαφορετικά τα δεύτερα συνθετικά τους, ενώ παρεμφερής είναι και η σημασία τους, οπότε δεν είναι παράξενο το λαθάκι. Άλλωστε ένα γκολ που κατακυρώνεται κατοχυρώνει συχνά τη νίκη μιας ομάδας, αρκεί να μη μπει ο πρόεδρός της στο γήπεδο με το κουμπούρι στην κωλότσεπη.

* Από τις πολλές έξυπνες ατάκες και τα διάφορα μιμίδια που πλημμύρισαν τη μπλογκόσφαιρα μετά το επεισόδιο της περασμένης Κυριακής, ξεχωρίζω το μιμίδιο αριστερά, με τον «καπετάνιο» Βαρδινογιαννη που υπήρξε ο πρώτος διδάξας της γηπεδικής κουμπουροφορίας.

* Κι ένα μαργαριτάρι γλωσσικό, σε ρεπορτάζ για τη σαββιδιάδα.

Σύμφωνα με το ρεπορτάζ, «Ένα γκολ του ΠΑΟΚ στο ‘90, που ακυρώθηκε, είσοδος του Ιβάν Σαββίδη στον αγωνιστικό χώρο, φέρων, όπως δείχνουν οι φωτογραφίες, όπλο στην μέση του και αποχώρηση της ΑΕΚ στα αποδυτήρια, είναι το πλαίσιο μέσα στο οποίο επικράτησε για μια ακόμη φορά το χάος στο ελληνικό ποδόσφαιρο, αυτή τη φορά στο ντέρμπι των δικεφάλων στην Τούμπα.»

Οπότε, ανακύπτει αυτόματα το ερώτημα: Η είσοδος του φέρων για ποιανού συμφέρον έγινε;

* Ένα άλλο μπέρδεμα που ακούστηκε πολύ τη βδομάδα που μας πέρασε έχει να κάνει με το όνομα της πόλης όπου κρατούνται οι δύο στρατιωτικοί.

Ακούμε συχνά, αλλά και διαβάζουμε κάποτε, για Ανδριανούπολη -για παράδειγμα, εδώ στον τίτλο αν και στο κείμενο υπάρχει το σωστό, Αδριανούπολη. Μπορεί να είναι συχνότερο σήμερα το όνομα Ανδριανός-Ανδριανή, αλλά η πόλη ονομάστηκε έτσι προς τιμή του Ρωμαίου αυτοκράτορα Αδριανού, που απ’ αυτόν έχει ονομαστεί, ανάμεσα στ’ άλλα, ένα από τα γνωστότερα μνημεία των Αθηνών, η πύλη του Αδριανού, που κι αυτήν θα τη δειτε ποτε-πότε να αναφέρεται «Πύλη του Ανδριανού«.

Να πούμε βέβαια ότι το κανονικό όνομα της πόλης είναι Edirne, Εντιρνε (αγνοώ πού τονίζεται). Κι αυτό απ’ την Αδριανούπολη προέρχεται, αλλά όσοι αγανακτούν θεωρώντας προκλητικό να λέει ενας Τούρκος την Κομοτηνή Γκιουμουλτζίνα, ας σκεφτούν πως το ίδιο κάνουμε κι εμείς όταν λέμε για Αδριανούπολη. Αλλά για τα εξώνυμα θα πούμε άλλη φορά.

* Τα άχρηστα εισαγωγικά της εβδομάδας, σε άρθρο για το Αφρίν, με τίτλο:

Ανθρωπιστική «καταστροφή» στην Αφρίν που ασφυκτιά από την τουρκική επίθεση.

Τι νόημα έχουν τάχα τα εισαγωγικά; Δεν είναι κανονική καταστροφή μήπως; Μεταφορικά χρησιμοποιείται η λέξη; Σε λίγο θα καταντήσουμε να μη δίνουμε σημασία όταν βλέπουμε εισαγωγικά, αν είναι να μπαινουν για διακοσμητικούς λόγους.

* Με ρωτάει ένας φίλος αν υπάρχει λέξη «προθυμότητα» και στέλνει μαζί λινκ προς ένα ενδιαφέρον άρθρο, όπου μια εκπαιδευτικός, συντονίστρια του δικτύου για τη σχολική διαμεσολάβηση, εξηγεί περί τίνος πρόκειται.

Στην ερώτηση «πόσο πρόθυμοι ειναι οι καθηγητες και μαθητές» σε σχεση με το προγραμμα, η συντονίστρια απαντάει:

Από προσωπικούς υπολογισμούς και έρευνες που έχω κάνει ως συντονίστρια του δικτύου για τη σχολική διαμεσολάβηση, περίπου 40 σχολεία συμμετέχουν στο πρόγραμμα. Εδώ στην Αθήνα υπολογίζω πως είναι τα σχολεία που το εφαρμόζουν είναι 15 για φέτος. Όσον αφορά στην προθυμότητα, οι εκπαιδευτικοί δεν είναι ενημερωμένοι και αυτό είναι το ένα μειονέκτημα.

Εγώ θα έλεγα «προθυμία». Ίσως η συντονίστρια δεν έβρισκε εκείνη τη στιγμή τη λέξη, ίσως θέλησε να κάνει κάπως λογιότερο τον όρο. Η προθυμότητα βγάζει σχετικά λίγες (αλλά όχι ελάχιστες) γκουγκλιές, ενώ δεν υπάρχει σε κανένα από τα λεξικά που κοίταξα. Στο TLG βρίσκω την αρχαία αντίστοιχη λέξη μία μόνο φορά, σε μια επιστολή του Φραγκίσκου Φιλέλφου, περι το 1465: «τῶν λόγων μεγαλοπρεπείᾳ ἐχρήσατο καὶ προθυμότητι» και μερικές ακόμα φορές σε παλιά βιβλία.

Οπότε, η λέξη υπάρχει μεν αλλά είναι σπάνια. Διαφέρει από την προθυμία; Εικάζω πως όχι. Χρειάζεται; Όχι. Θα τη διόρθωνα αν την έβρισκα σε μη λογοτεχνικό κειμενο που επιμελούμαι; Ίσως, αν έκρινα πως μπορούσε να μπερδέψει τον αναγνώστη, να τον κάνει να υποθέσει πως είναι κάτι άλλο από την προθυμία.

* Και καθώς άνοιξα τα λεξικά, θυμήθηκα πως οι παλιότεροι δεν λεγανε «προθυμοποιούμαι» αλλά «προθυμούμαι» (υπήρχε και το «προθυμοποιούμαι» αλλά σήμαινε, στα αρχαια, «κάνω κάποιον πρόθυμο», δηλ. τον ενθαρρύνω). Κάπου είχα δει εναν καβγά φιλολόγων για το «προθυμείται» / «προθυμοποιείται». Μπορεί και σε πενήντα χρονια η προθυμότητα να έχει καθιερωθεί, αλλά δεν το θεωρώ πιθανό.

* Μια φίλη μου στέλνει την εξής εικόνα, που άλλωστε είναι παρμένη από το λήμμα «Νέα Υόρκη» της ελληνικής Βικιπαίδειας, επισημαίνοντας τις Κατακρημνίσεις, που το θεωρεί μαργαριτάρι. Είναι βέβαια απόδοση του αγγλ. precipitations.

Ωστόσο, αν και φυσικά μας παραξενεύει όταν το βλέπουμε, έχω την εντύπωση (κι αν κάνω λάθος διορθωστε με) ότι στη μετεωρολογικήν ορολογία ο επίσημος όρος είναι «Κατακρημνίσεις» ή «Ατμοσφαιρικές κατακρημνίσεις» και όχι «Βροχοπτώσεις».

Κατά συνέπεια, παρακαλούνται οι μετεωρολόγοι του ιστολογίου να γνωματεύσουν. Εγώ δεν το βλέπω για μαργαριτάρι.

* Μια έκφραση που τη μπερδεύουμε (επειδή τάχα δεν ανήκει στη μητρική μας γλώσσα;) είναι η «μέχρι πρότινος». Μερικοί  τη συνδέουν παρετυμολογικά με το «πρώτος» και τη γράφουν έτσι -αν και στο συγκεκριμένο που επισήμανα ίσως να έπαιξε ρολο και ο κορέκτορας. Σε άρθρο για την αποπομπή δημοσιογράφου από σταθμό, διαβάζω:

Σύμφωνα με δημοσιεύματα, το μέχρι πρωτινός υψηλόβαθμο στέλεχος του σταθμού είχε πολλές συγκρούσεις και εντάσεις, τόσο με την διοίκηση των Χατζηνικολάου – Κουρή, όσο και με το στελεχικό δυναμικό του.

Λέξη «πρωτινός» υπάρχει, στη λογοτεχνική πιο πολύ γλώσσα, αλλά είναι επίθετο (τα φτερά τα πρωτινά σου τα μεγάλα…).

Το «πρότινος» είναι απολιθωματάκι, οπότε ή το χρησιμοποιούμε έτσι ή λέμε «μέχρι πρόσφατα».

* Σήμερα δεν πολιτικολογούμε, οπότε δεν θα σχολιάσω αναλυτικά τις αποκαλύψεις για αμειβόμενη σχέση του Γιάννη Στουρνάρα με τη Νοβάρτις. Ασφαλώς η συνεργασία αυτή το 2011 ήταν νόμιμη, αν και δεν μπορώ να μην απορήσω για το γεγονός ότι τις προάλλες στη Βουλή ο κ. Στουρνάρας δεν ανέφερε καθόλου αυτή τη συνεργασία.

Ωστόσο, από γλωσσικής απόψεως έχω να παρατηρήσω ότι, αν κρινουμε το κειμενο της σύμβασης με πρίσμα μπαμπινιωτικό, πρέπει να συμπεράνουμε ότι ο κ. Στουρνάρας δεν διετέλεσε σύμβουλος της εταιρείας.

Όπως βλεπετε στο απόσπασμα από τα έγγραφα που αποκάλυψε η εφημερίδα Ντοκουμέντο, το λέει καθαρά: «Σαν Συμβουλος ο κύριος Ιωάννης Στουρνάρας θα προσφέρει τις παρακάτω υπηρεσίες…». Οι οπαδοί της λεπτής διάκρισης δεν κουράζονται να λένε ότι το «σαν σύμβουλος» διαφέρει τάχα από το «ως σύμβουλος» αφού το δεύτερο μόνο δηλώνει την ιδιότητα ενώ το πρώτο δηλώνει ομοιότητα. Με μπαμπινιωτική ερμηνεία λοιπόν, ο κ. Στ. δεν υπήρξε ποτέ σύμβουλος της Νοβάρτις, αλλά ό,τι έκανε το έκανε «σαν να ήταν» σύμβουλος. Οπερ έδει δείξαι.

* Σε επιστημονικό άρθρο για τον αρχαιοπτέρυγα πρόσεξα να εναλλάσσονται κλιτοί και άκλιτοι τύποι:

Ο αρχαιοπτέρυξ είναι το αρχαιότερο και πιο πρωτόγονο γένος πτηνών που γνωρίζουμε αν και τα τελευταία χρόνια έχουν εντοπιστεί απολιθώματα κάποιων όντων που φαίνεται ότι είχαν ικανότητα να πετούν και ήταν αρχαιότερα του αρχαιοπτέρυγα.

Ο αρχαιοπτέρυξ έζησε στην ύστερη Ιουράσια περίοδο, περίπου πριν από 150-145 εκατομμύρια χρόνια. Είχε μέγεθος παρόμοιο με της κίσσας και μπορούσε να φτάσει περίπου μισό μέτρο σε μήκος. Παρά το μικρό του μέγεθος, τα φαρδιά φτερά και την τεκμαιρόμενη ικανότητά του να πετάει ή να αιωρείται, ο αρχαιοπτέρυξ είχε περισσότερα κοινά με μικρά θηριόποδα παρά με τα σύγχρονα πτηνά. Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει διάφορες μελέτες για την ανατομία αλλά και τα χαρακτηριστικά του αρχαιοπτέρυξ όπως αυτή που αναφέρει ότι είχε μαύρο χρώμα.

Για να είμαστε δίκαιοι, δυο φορές μόνο ο τύπος είναι άκλιτος. Υπάρχει επίσης κι ένα ευπρόσδεκτο «ο αρχαιοπτέρυγας».

* Την Κυριακή γίνονται και οι εκλογές στη Ρωσία, χωρίς όμως κανένα σασπένς, αφού, σύμφωνα με τα γκάλοπ, ο Πούτιν προβλέπεται να πάρει πάνω από τα δύο τρίτα των ψήφων.

Ο φίλος που μου στέλνει το σχετικό άρθρο χαρακτηρίζει… «κυκλαδίτικο» τον τίτλο της εφημερίδας: Πούτιν θα ψηφίσουν οι δύο στους τρεις ρώσοι ψηφοφόροι.

Νομίζω ότι οι περισσότεροι θα λέγαμε: Πούτιν θα ψηφίσουν οι δύο στους τρεις Ρώσους ψηφοφόρους. Από την άλλη, αν αναδιατυπώσουμε τον τίτλο βλέπουμε τη λογική της ονομαστικής: Πούτιν θα ψηφίσουν οι δύο Ρώσοι ψηφοφόροι στους τρεις.

* Και κλείνω με κάτι κυπριακό.

Φίλος μού έστειλε ένα απόσπασμα από το κυπριακό παιχνίδι της οικογένειας Ο πιο αδύναμος κρίκος. Όπως θα δείτε γύρω στο 4. του στιγμιότυπου, ο ένας από τους δύο παίκτες, ο Κώστας, απαντάει σωστά στην ερώτηση για τον ιδρυτή του κράτους του Ισραήλ, και ο παρουσιαστής της εκπομπής του λέει: Κώστα με εκνευρίζετε τα μάλα.

(Να θυμίσω ότι στο παιχνίδι αυτό ο παρουσιαστής έχει εντολή να είναι αντιπαθητικός και απότομος απέναντι στους παίκτες. Προηγουμένως, στο 3.30 περίπου, όταν ο Κώστας είχε απαντήσει σωστά σε προηγούμενη ερώτηση, ο παρουσιαστής τον είχε ρωτήσει: Είστε τόσο εκνευριστικά ξερόλας και με τη σύζυγο;)

Δείτε όμως το στιγμιότυπο περί το 4.05:

Ο Τάσος Τρύφωνος λέει «Κώστα με εκνευρίζετε» και ο Κώστας, ίσως για να το επιβεβαιώσει, τον διορθώνει, με ύφος δασκαλίστικο μάλιστα: Μάλα, όχι τα μάλα.

Ο παρουσιαστής διαφωνεί, αλλά ο Κώστας επιμένει, και μάλιστα στο 4.12 λέει ότι «Μάλα είναι το σωστό, το λέει και ο Μπαμπινιώτης».

Μάλα είναι όπερα της Βίσση, τον κόβει ο παρουσιαστής και κλείνει τη συζήτηση.

Αντιπαθητικός ή όχι, ο κουμπάρος παρουσιαστής έχει δίκιο. Η έκφραση είναι «τα μάλα», όπως θα θυμούνται όσοι έβλεπαν το Κωνσταντίνου και Ελένης, μια και ο Περίανδρος Πώποτας τη χρησιμοποιούσε… τα μάλα.

Το «μάλα» είναι αρχαίο επίρρημα (συγκριτικός μάλλον, υπερθετικός μάλιστα). Στα αρχαία μπορεί να το χρησιμοποιούσαν σκέτο, αλλά στη σημερινή γλώσσα, είτε τη θεωρήσουμε διαφορετική από την αρχαία είτε εξέλιξή της, στέκεται μόνο έναρθρο, στην παγιωμένη φράση «τα μάλα», με τη σημασία «πάρα πολύ». Το ίδιο γράφει και το λεξικό του Μπαμπινιώτη, στο λήμμα «μάλα». Δεν έχει δίκιο λοιπόν ο Κώστας να δασκαλεύει το αντίθετο.