ΜΕΤΑΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΗΣ ΥΠΟΥΡΓΟΣ φιλοξενεί συνάδελφο από γειτονικό κράτος στη θερινή κατοικία του. «Πώς είναι δυνατόν να έχεις τέτοιο πολυτελές σπίτι;» ρωτά. «Βλέπεις τη γέφυρα εκεί κάτω; 10% μίζα», λέει ο νοικοκύρης περήφανα. Αργότερα, ο φιλοξενούμενος ανταποδίδει την πρόσκληση στο δικό του σπίτι που είναι πολύ πιο πολυτελές. «Μα πώς και έχεις τέτοιο σπίτι;» ρωτάει ο ένας.

«Εμαθα από σένα. Βλέπεις τη γέφυρα στην άκρη του δρόμου; 100% μίζα» απαντάει ο άλλος. Αυτό το συνηθισμένο κεντροευρωπαϊκό ανέκδοτο αντιπροσωπεύει μια γενικότερη αλήθεια. Ζούμε σε μια περίοδο γενικευμένης διαφθοράς. Ο καγκελάριος Κολ, δημοφιλής ηγέτης της Γερμανίας, παραδέχτηκε το 1999 ότι είχε βάλει «μαύρα χρήματα» (Schwarzgeldaffäre) σε μυστικούς κομματικούς λογαριασμούς, ενώ ο γνωστός μας Σόιμπλε παραδέχτηκε ότι είχε δεχτεί δώρα σε μετρητά από τον επιχειρηματία Καρλχάιντς Σράιμπερ, που εκδόθηκε από τον Καναδά και καταδικάστηκε σε φυλάκιση.

Ο Κολ αναγκάστηκε να παραιτηθεί από επίτιμος προέδρος του CDU, ο Σόιμπλε από πρόεδρος του κόμματος και της κοινοβουλευτικής του ομάδας. Η Μέρκελ κατήγγειλε τον μέχρι τότε προστάτη της τον Κολ και εξελέγη αρχηγός του κόμματος αντί του Σόιμπλε, που έγινε υπουργός Οικονομικών. Η Ελλάδα πλήρωσε ακριβά το γερμανικό σκάνδαλο.

Οπως τα κόμματα φθίνουν, χάνουν μέλη και τείνουν να ελέγχονται από μικρές επαγγελματικές ομάδες. Μόνο 4% όσων ψηφίζουν στη Δυτική Ευρώπη είναι κομματικά μέλη. Δεν υπάρχουν πια μέλη και ακτιβιστές που βοηθούν το κόμμα εθελοντικά ή «τρέχουν» τις προεκλογικές εκστρατείες, με λίγες εξαιρέσεις. Τα παιδιά του κομματικού σωλήνα δεν ασχολούνται με τις καθημερινές ανάγκες, ενώ οι δημοσιοσχεσίτες, διαφημιστές και σύμβουλοι έχουν υψηλές οικονομικές απαιτήσεις.

TA KOMMATA έχουν γίνει χώροι υψηλής έντασης κεφαλαίου, όχι ανθρώπων. Πρέπει επομένως να αυξήσουν τα έσοδά τους και ο προσφορότερος τρόπος είναι η πώληση πολιτικής επιρροής και προστασίας. Ο πρώην πρόεδρος της Γαλλίας Ζακ Σιράκ καταδικάστηκε τo 2011 σε δύο χρόνια φυλάκιση για κατάχρηση δημόσιων πόρων που έκανε για να χρηματοδοτήσει το συντηρητικό κόμμα. Ο Σαρκοζί, άλλος πρώην πρόεδρος, αντιμετωπίζει σοβαρές καταγγελίες για παράνομη χρηματοδότηση της προεκλογικής εκστρατείας του το 2012 και για πώληση εκδουλεύσεων.

Η Ιταλία βέβαια θεωρείται «μάνα» της πολιτικής διαφθοράς. Ο Σοσιαλιστής πρωθυπουργός Μπετίνο Κράξι καταδικάστηκε για δωροδοκία και πέθανε εξόριστος στη Μάλτα. Ο φίλος του, Σίλβιο Μπερλουσκόνι, έχει καταδικαστεί για όλων των ειδών τα αδικήματα, παρότι η Βουλή έχει περάσει 18 νόμους από το 1994 για να προστατευτεί από διώξεις.

Δυστυχώς ασκεί ακόμη την κακοήθη επιρροή του στην πολιτική της Ιταλίας. Υπάρχουν βέβαια και οι άπληστοι πολιτικοί. Το 2009 αποκαλύφθηκε ότι Βρετανοί βουλευτές παρουσίαζαν ως δαπάνες έξοδα που δεν επιτρέπονταν από τη βουλευτική δεοντολογία. Περιελάμβαναν λογαριασμούς από σουπερμάρκετ και καθαριστήρια, δώρα για συζύγους, σπίτι για πάπιες σε λιμνούλα εξοχικού ή παράνομες επιδοτήσεις ενοικίου.

Ο Συντηρητικός Νιλ Χάμιλτον και η γυναίκα του έμειναν μία βδομάδα δωρεάν στο «Ritz» του Παρισιού όπου έφαγαν και ήπιαν τα ακριβότερα εδέσματα καλεσμένοι του ιδιοκτήτη Αλ Φαγιέντ. Στη μετέπειτα δίκη, αποκαλύφθηκε ότι ο βουλευτής έπαιρνε μετρητά σε φακελάκια από τον Αλ Φαγιέντ, ενώ η Mobil τον πλήρωσε για να προωθήσει νομοθετική τροπολογία που γλίτωσε εκατομμύρια για την εταιρεία.

Ο δε Αλ Φαγιέντ πλήρωσε 20.000 λίρες σε συντηρητικό υπουργό για να υποβάλει κοινοβουλευτικές ερωτήσεις υπέρ των συμφερόντων του. Οι βουλευτές τιμωρήθηκαν. Η σπάνια τιμωρία της υπερφίαλης εξώνησης αποτελεί τον φόρο που πληρώνει η ηλιθιότητα στην απληστία.

Ο ΧΕΓΚΕΛ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΕ ότι υπάρχουν δύο είδη διαφθοράς. Η «κανονική» αναφέρεται στις καταχρήσεις ενός καλά οργανωμένου κοινωνικού συστήματος, κάτι αναπόφευκτο θα λέγαμε, σε μια οικονομία του κέρδους. Η «γενική» διαφθορά δείχνει ένα σύστημα διαβρωμένο συθέμελα. Στην πρώτη, οι πολιτικοί χρησιμοποιούν την εξουσία για να αποκομίσουν ιδιωτικό όφελος, όπως οι Βρετανοί βουλευτές.

Στη γενική, η πολιτική εξουσία και η οικονομική ελίτ συνδέονται με στενή σχέση. Για τον Χέγκελ, η Καθολική Εκκλησία την περίοδο της Μεταρρύθμισης ήταν παράδειγμα γενικής διαφθοράς. Η Εκκλησία πίστευε ότι αντιπροσωπεύει το «υπερβατικό» στοιχείο της ζωής και ότι οι θεσμοί και οι τελετές της ενσωματώνουν μια απόλυτη πνευματικότητα, ενώ ήταν απλώς υλικές και επιφανειακές εκδηλώσεις μιας οικονομικο-πολιτικής εξουσίας. Κάτι ανάλογο συνέβη και με την καπιταλιστική κοινωνία.

Ο καπιταλισμός επέφερε μια επιφανειακή διαφοροποίηση της οικονομίας από την πολιτική που οδήγησε στη σχετική αυτονομία της κρατικής λειτουργίας και διάφορες άλλες θεσμικές εγγυήσεις για την αποπροσωποποίηση της πολιτικής εξουσίας. Οι πολιτικοί, για παράδειγμα, υποχρεώνονται συνήθως να διακόπτουν τις επιχειρηματικές τους δραστηριότητες όταν εκλέγονται και απαγορεύεται να προωθούν τα προσωπικά τους συμφέροντα με νόμους ή κυβερνητικές αποφάσεις. Οι διάφοροι νόμοι προστασίας του Μπερλουσκόνι αποτελούν κραυγαλέα καταπάτηση της αρχής αυτής.

Αλλά η παγκόσμια κατακραυγή δεν οδήγησε στην αποβολή του. Αντίθετα, βρισκόμαστε στην εποχή του γενικευμένου μπερλουσκονισμού. Η γενική διαφθορά έχει γίνει δομικό χαρακτηριστικό του νεοφιλελευθερισμού. Με την επίφαση της απελευθέρωσης της οικονομίας από το κράτος, η σύνδεση πολιτικής και εξουσίας γίνεται οργανική.

Από τη στιγμή που το κράτος άρχισε να μεταφέρει αρμοδιότητες και υπηρεσίες στους ιδιώτες, οι συναλλαγές δημόσιων λειτουργών και επιχειρηματιών, οι δωροδοκίες και το ξέπλυμα «βρόμικου» χρήματος γίνονται μόνιμα φαινόμενα. Στην προηγούμενη περίοδο, απόψεις περί του κοινού καλού και του δημόσιου συμφέροντος απέρρεαν από το habitus της κοινωνικής συμβίωσης και αποτελούσαν εργαλεία διαμεσολάβησης των κοινωνικών εντάσεων.

Αλλά η ανάδειξη της αγοράς, του ατομισμού και του προσωπικού συμφέροντος ως βασικών αρχών οικονομικής επιτυχίας και κοινωνικά αποδεκτής συμπεριφοράς υπονομεύουν αυτές τις αξίες. Η προέλασή τους συνδέεται άμεσα με την κοινωνική αναπαραγωγή του ύστερου καπιταλισμού.

Το δήθεν φιλοσοφικό τους υπόστρωμα, διάφορες ασυναρτησίες περί της εγγενώς ανταγωνιστικής ανθρώπινης φύσης που ακούσαμε από τον κ. Μητσοτάκη, δεν αντέχει την παραμικρή κριτική. Καθώς οι αξιακές θεμελιώσεις υποχωρούν, αντικαθίστανται από την ξέφρενη μεγέθυνση δύο «ουδέτερων» μηχανισμών: της αγοράς και του δίκαιου. Η «αμεροληψία» τους είναι επιφανειακή, κάτι που αποδεικνύεται από τη συνεχώς αυξανόμενη ένταση μεταξύ του νόμιμου και του ηθικού.

Ο νόμος υπηρετεί τις ανάγκες της κυρίαρχης οικονομικής αναπαραγωγής, η ηθική διατηρεί ακόμη τα θραύσματα μιας παρελθούσας κοινωνικής ευπρέπειας και εντιμότητας. Στην Ελλάδα, η άνοδος του ατομισμού ολοκληρώθηκε με τον «εκσυγχρονισμό». Στα ερείπια των συλλογικών αξιών θεμελιώθηκαν η φούσκα του χρηματιστηρίου, τα σκάνδαλα των υποβρυχίων και της Siemens, η Novartis και τα εξοπλιστικά. Η χώρα έγινε όμηρος των επιδιώξεων και του κέρδους των λίγων, με εμβληματικό τον «λαϊκό καπιταλισμό» της χρηματιστηριακής φούσκας.

Η ιδιωτικοποίηση των δημόσιων πόρων σε τιμές ευκαιρίας επιβεβαιώνει ότι τα πάντα πωλούνται και αγοράζονται, από τον ΟΤΕ και τη ΔΕΗ μέχρι την πολιτική επιρροή και φιλικά άρθρα στις εφημερίδες. Ζούμε στη «δημοκρατία της διαφθοράς» που δεν αποτελεί πια διαστροφή αλλά μόνιμο τρόπο οργάνωσης του πολιτικού συστήματος.

Ετσι, η Novartis απαιτεί να υπάρχουν εξαπλάσια κέρδη από ό,τι δίνει σε δωροδοκίες. Ετσι, οι αναθέσεις έργων, οι αδειοδοτήσεις και οι επιχορηγήσεις, οι ρυθμιστικοί και ελεγκτικοί μηχανισμοί προωθούν ατιμώρητα συγκεκριμένα επιχειρηματικά συμφέροντα εναντίον άλλων και του δημόσιου συμφέροντος. Σύνταγμα, νόμος και νομολογία έχουν δημιουργήσει τις προϋποθέσεις ενός «τέλειου» εγκλήματος. Η εξιχνίαση και τιμωρία των υπουργικών αδικημάτων είναι σχεδόν αδύνατη.

ΜΕ ΤΗ NOVARTIS ΕΧΟΥΜΕ μια μοναδική ευκαιρία να ανακόψουμε τον κατήφορο, αν η δικογραφία γυρίσει στους δικαστές, τους μόνους νομικά αρμόδιους και τεχνικά εξοπλισμένους να την εξετάσουν. Τα πρωτοπαλίκαρα της δημοκρατίας της διαφθοράς έχουν συνασπιστεί για να αποτρέψουν τον κίνδυνο. Το αποτέλεσμα θα καθορίσει το μέλλον της χώρας.

*Ο Κώστας Δουζίνας είναι βουλευτής Α’ Πειραιά, καθηγητής του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, πρόεδρος της Διαρκούς Επιτροπής Εθνικής Αμυνας και Εξωτερικών Υποθέσεων