Λίγο πριν τις εκλογές του 2012, το περιοδικό των πλουσίων Forbes δημοσίευσε άρθρο κάποιου Bill Frezza με τίτλο «Δώστε στην Ελλάδα αυτό που της αξίζει: τον κομμουνισμό». Ο πλανήτης χρειάζεται ένα σύγχρονο παράδειγμα του κομμουνισμού εν δράσει και δεν υπάρχει καλύτερος υποψήφιος από την Ελλάδα: «Πετάξτε τους από την Ε.Ε., κόψτε την ροή των τζάμπα ευρώ και μετά καθίστε αναπαυτικά και απολαύστε για μια γενιά την καταστροφή». Αν και προκαλεί απορία πού βρήκε ο κ. Frezza τα «τζάμπα ευρώ», αυτή πρέπει να είναι μια από τις πρώτες εμφανίσεις της ιδέας της «αριστερής παρένθεσης».
Ο Κώστας Δουζίνας κατά την εκδήλωση της περασμένης Τετάρτης στον Πειραιά για την Οκτωβριανή Επανάσταση απάντησε στον εν λόγω κύριο: «Της Ελλάδας, λοιπόν, της αξίζει ο κομμουνισμός! Όχι βέβαια ο κομμουνισμός του πάλαι πότε "υπαρκτού". Ούτε είναι βέβαια καθολικός ο κομμουνισμός ενός κόμματος με συγκεντρωτισμό για τα μέλη και δημοκρατία για τους ηγέτες”. “Θα απαντήσω λοιπόν στον κ. Frezza παραφράζοντας τον Γκράουτσο Μαρξ: "Γιατί μας κατηγορείς για κομμουνισμό, αφού είμαστε κομμουνιστές;"», ανέφερε χαρακτηριστικά ο Κ. Δουζίνας.
Τι έχει να πει όμως σήμερα η ιδέα του κομμουνισμού και ποια είναι η κληρονομιά της Οκτωβριανής Επανάστασης, γεγονός κατά το οποίο οι κομμουνιστικές ιδέες έγιναν, για πρώτη φορά σε τέτοια κλίμακα και με τέτοιο αντίκτυπο, κτήμα των μαζών;
Ο Νίκος Φίλης, σταχυολόγησε τα βασικά συμπεράσματα για μία «επέτειο που διαρκεί»:
Η σημασία της Οκτωβριανής Επανάστασης δεν έγκειται μόνο στο γεγονός της κατάλυσης του τσαρικού καθεστώτος. Έγκειται σε δύο πράγματα: αφενός στον τρόπο που οραματίστηκε ένα νέο κόσμο, ριζικά διαφορετικό από τον προηγούμενο και αφετέρου στο γεγονός ότι στο επίκεντρο του κόσμου αυτού ήταν ο συνδυασμός του εκδημοκρατισμού και του εκσυγχρονισμού, του ανθρώπου και της μηχανής, με επίκεντρο τον άνθρωπο. Η ρωσική πρωτοπορία στην τέχνη είναι αποκαλυπτική τόσο για το συνδυασμό των δύο στόχων όσο και για τις ελπίδες και τις προσδοκίες που δημιούργησε. Το Πέτρογκραντ στις παραμονές της Επανάστασης είχε εξελιχθεί σε παγκόσμιο κέντρο των διεργασιών και των ρευμάτων που αφορούσαν όλες τις μορφές της Τέχνης.
Ο εκδημοκρατισμός: ήταν μια προσπάθεια που αφορούσε όλες τις όψεις της κοινωνικής ζωής. Αργή και πολλές φορές δύσκολη διαδικασία, που συχνά βρισκόταν αντιμέτωπη με την εγκατεστημένη στον κρατικό μηχανισμό εξουσία του παλαιού καθεστώτος. Τα συμβούλια των εργατών, για παράδειγμα, αποτέλεσαν το νέο όργανο αυτοδιαχείρισης των εργοστασίων. Συγκλονιστική αλλαγή που δεν ήξεραν πώς να διαχειριστούν ούτε και όσοι υποστήριζαν την επανάσταση, όντας ωστόσο πιο μετριοπαθείς – πόσο μάλλον όσοι με τον έναν ή τον άλλον τρόπο αποτελούσαν μέρος τους προηγούμενης κατάστασης. Παρόμοιες αλλαγές συνέβησαν σε όλους τους τομείς της οικονομικής και κοινωνικής ζωής. Ξεχωριστή αναφορά θα πρέπει να κάνουμε στην αναβάθμιση της θέσης των γυναικών. Για πρώτη φορά στο πλαίσιο της επανάστασης οι γυναίκες αντιμετωπίστηκαν ισότιμα με τους άνδρες. Όχι μόνο αποκτούν πλήρη πολιτικά δικαιώματα, αλλά θεσπίζεται με νόμο η ισότητα της αμοιβής για την ίδια εργασία. Ο ίδιος ο Λένιν το 1919 είχε πει ότι «Μέσα σε δύο χρόνια σε μια χώρα από τις πιο καθυστερημένες της Ευρώπης η εξουσία των Σοβιέτ έκανε για την χειραφέτηση των γυναικών πολύ περισσότερα από όσα έκαναν σε 130 χρόνια όλες οι φωτισμένες Δημοκρατίες του κόσμου». Η αναγνώριση μάλιστα του ανθρώπου ως πολίτη, χωρίς όρους και προϋποθέσεις, ήταν η διαδικασία μέσα από την οποία ενσωματώθηκαν κοινωνικές ομάδες αποκλεισμένες ως τότε από οποιαδήποτε πολιτική διεργασία και σφυρηλατήθηκε η ενότητα της ΕΣΣΔ.
Η πρόοδος: Η Οκτωβριανή Επανάσταση δεν υπάρχει έξω από την εποχή της. Η λατρεία της μηχανής υπερέβαινε τις διαφορές της πολιτικής ιδεολογίας. Αυτό ωστόσο δεν σημαίνει ότι ο τρόπος που οραματίστηκαν, ιδιαίτερα τα πρώτα χρόνια της Επανάστασης, τη συνύπαρξη ανθρώπου και μηχανής δεν είχε πολιτικό πρόσημο. Η τεχνογνωσία θα αποτελούσε θεωρητικά τη βάση για την πραγμάτωση μιας ουτοπίας που θα απελευθέρωνε τους ανθρώπους από τα δεσμά τους. Η μηχανή θα βοηθούσε στον εκσυγχρονισμό (κεντρικό αίτημα της Οκτωβριανής Επανάστασης) και στην πραγμάτωση των πλήρων δυνατοτήτων του ανθρώπου. Από την άλλη, πολύ γρήγορα άρχισε να διαφαίνεται ότι στην καρδιά της προσδοκώμενης ουτοπίας υπήρχε και το αντεστραμμένο της είδωλο.
Όπως τόνισε ο Θανάσης Καρτερός, ενθυμούμενος την Επανάσταση στη Ρωσία «σαν ένα ποιητικό έπος, ένα ακτινοβόλο γεγονός κατά το οποίο έγινε σύντηξη της επαναστατικής θεωρίας με την επαναστατική πράξη»: "είναι αλήθεια ότι, αν δούμε την πορεία της Επανάστασης, γνωρίζοντας και τις σκοτεινές πλευρές του σοβιετικού καθεστώτος, ακόμα και η εργατική τάξη της Δύσης κέρδισε πάρα πολλά, ίσως περισσότερα συγκριτικά με τους λαούς του τέως ανατολικού μπλοκ, από την πορεία της Οκτωβριανής Επανάστασης.
1917 - 2017: Κομμουνισμός, Κοινά και ριζοσπαστική Αριστερά
«Ο ΣΥΡΙΖΑ έχει στο dna του στοιχεία της Οκτωβριανής Επανάστασης και του ιδανικού και των ιδεών του κομμουνισμού», σχολίασε ο Θ. Καρτερός προσπαθώντας να επαναφέρει την κουβέντα στην κληρονομιά του 1917 για το σήμερα.
Όπως συμπλήρωσε ο Ν. Φίλης: «Με δεδομένες τις πολλές ψυχές του ΣΥΡΙΖΑ, η κεντρική ιστορικότητά του, μας κάνει να αισθανόμαστε, η αλήθεια είναι με δέος, ότι είμαστε τέκνα εκείνης της ιστορίας, είμαστε παιδιά του Οκτώβρη. Κι ακόμη εγγόνια του 1848 και του Κομμουνιστικού Μανιφέστου. Δεν θα είμασταν εδώ, αν δεν εμπνεόμασταν από όλα αυτά».
Τι όμως μπορεί να κρατήσει η σημερινή Αριστερά από το βαρύ φορτίο του Οκτώβρη, 100 χρόνια μετά;
Ο Κ. Δουζίνας επισήμανε: Η Αριστερά του 21ου αιώνα μπορεί επιτέλους να αφήσει πίσω της την ενδοσκόπηση, τη μετάνοια και τη μεταμέλεια που ακολούθησαν την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης. Αυτοί που συμβάδισαν μεταθανάτια με τον «υπαρκτό σοσιαλισμό» έχουν μετατραπεί σε εξαίρεση και ιστορική περιέργεια. Η επιστροφή της Ιστορίας ανανέωσε το ενδιαφέρον για τις ριζοσπαστικές ιδέες, για τη θεωρία και τη σχέση της με την πολιτική.
Και σταχυολόγησε τις απαντήσεις στα βασικά επίδικα της σημερινής συγκυρίας:
1. Η ιδέα του κομμουνισμού σήμερα αντιτίθεται στη γενικευμένη απο-πολιτικοποίηση και τη μεταφορά του κέντρου αποφάσεων σε ειδικούς και τεχνοκράτες. Ταυτόχρονα εγκαταλείπει την προηγούμενη σχεδόν αποκλειστική στόχευση στη βιομηχανική εργατική τάξη και συγκροτεί νέα πολιτικά υποκείμενα που βγαίνουν από την εμπειρία του 21ου αιώνα.
Το πρεκαριάτο, οι άνεργοι, οι αγρότες, οι φοιτητές, οι κοινωνικά αποκλεισμένες μειονότητες, οι μετανάστες και οι πρόσφυγες έρχονται να συμπληρώσουν τους εργαζόμενους της μεταφορντικής κοινωνίας και της άυλης παραγωγής. Κεντρική σημασία αποκτά η ψυχαναλυτική θεωρία που εξηγεί την απουσία επαναστατικού υποκειμένου μέσα από τις ασυνείδητες και φαντασιακές επενδύσεις των εργαζομένων και την ιδεολογία της απόλαυσης του ύστερου καπιταλισμού.
Η έμφαση στο υποκείμενο συνδυάζει το θεωρητικό όραμα με τις καθημερινές πρακτικές εγκαταλείποντας τις αντιλήψεις περί ιδεολογίας ως ψευδούς συνείδησης.
2.Αναγνωρίζοντας τη συντριπτικά αρνητική ισορροπία δυνάμεων δεν αποδεχόμαστε ότι οι κοινωνικοί καθορισμοί θα αποφασίσουν το μέλλον μας. Αν δεν υπάρχει μονοπάτι, το φτιάχνουμε καθώς το περπατάμε ξέροντας ότι, προς το παρόν, οι κατευθύνσεις που μπορούμε να πάρουμε είναι εξαιρετικά περιορισμένες. Όπως έλεγε ο Σαρτρ, πρέπει να χτίσουμε κάτι καινούργιο με τα παλιά υλικά που μας χτίσανε, πρέπει να γίνουμε συγγραφείς, σκηνοθέτες και ηθοποιοί στο έργο μας.
Αν για τον Μαρξ ελευθερία είναι η γνώση της αναγκαιότητας, σήμερα προσθέτουμε ότι ελευθερία είναι η υπέρβαση της αναγκαιότητας. Αυτό είναι το πρόταγμα του κομμουνιστικού ορίζοντα.
3. Αλλά ποιοι είναι σήμερα οι νέοι μεγάλοι ανταγωνισμοί που δημιουργούν την ανάγκη της θεωρητικής αναθεώρησης και πολιτικής στρατηγικής; Η καπιταλιστική σχέση παραμένει κεντρική. Αλλά έχει οδηγήσει σε καινούργιες συγκρούσεις, νέα υποκείμενα και διακυβεύματα που δεν μπορούν να περιμένουν τη δευτέρα παρουσία μιας ελεύσιμης νομοτέλειας.
Η οικολογική καταστροφή, η χρήση της ιδιοκτησίας για τον περιορισμό της ελεύθερης διάδοσης των έργων του πολιτισμού που ανήκουν σ’ όλη την ανθρωπότητα, οι νέες τεχνολογίες της βιογενετικής, της γενετικής μηχανικής και της νανο-τεχονολογίας που μεταλλάζουν τη φύση δεν περιμένουν. Ούτε και οι νέες μορφές οικονομικού και πολιτικού απαρτχάιντ, οι τοίχοι που προσπαθούν να κρατήσουν μακριά από τη Δύση τα εκατομμύρια των προσφύγων και μεταναστών.
Ο νεοφιλελευθερισμός δημιουργεί νέες περιφράξεις της κοινής μας ουσίας, της γλώσσας και επικοινωνίας, της πνευματικής απόλαυσης, του γενετικού υλικού και των φυσικών πόρων. Επιστρέφοντας στην έννοια των «κοινών», ο κομμουνισμός έρχεται αντιμέτωπος με τις καπιταλιστικές ιδιωτικοποιήσεις, γυρίζει στις κοινότητες και χτίζει μια νέα κοινοπολιτεία.
4. Τέλος, ο κομμουνισμός αγωνίζεται για την ελευθερία και την ισότητα. Η ελευθερία δεν μπορεί να ανθήσει χωρίς ισότητα και η ισότητα δεν υπάρχει χωρίς ελευθερία. Αλλά ελευθερία δεν σημαίνει να αγοράζεις ή να κάνεις ό,τι θέλεις. Δεν απορρέει από την ιδιοκτησία ή την ατομική ασυδοσία. Πρέπει λοιπόν να υποστηρίξουμε πρακτικά, με μέτρα και πολιτικές, την ερμηνεία της ελευθερίας ως προσωπικής και συλλογικής αυτονομίας αντί της δυνατότητας επιλογής περιορισμένων και προαποφασισμένων καταναλωτικών αγαθών.
Αντί συμπερασμάτων, μέσα από τα λόγια του Ν. Φίλη, θυμόμαστε αυτό που είχε πει ο Β. Λένιν, έναν αιώνα περίπου πριν, κατά την ομιλία του για την 4η επέτειο της Επανάστασης: «Εμείς αρχίσαμε αυτό το έργο. Πότε ακριβώς, σε πόσο χρονικό διάστημα, οι προλετάριοι ποιανού έθνους θα αποτελειώσουν το έργο αυτό δεν είναι το ουσιαστικό ζήτημα. Το ουσιαστικό είναι ότι ο πάγος έσπασε, ότι ο δρόμος άνοιξε, ότι ο δρόμος χαράχτηκε»...
