Από τη Σκωτία το περιμέναμε, αλλά μας ήρθε λιγάκι ανατολικότερα και πολύ νοτιότερα, στην βορειοανατολική άκρη της Ισπανίας, στην Καταλονία.
Εννοώ το κίνημα ανεξαρτησίας στην Καταλονία, το δημοψήφισμα που κηρύχτηκε για την 1η Οκτωβρίου και τις εξελίξεις που απότομα κλιμακώθηκαν ύστερα από τα κατασταλτικά μέτρα που πήρε η δεξιά κυβέρνηση της Ισπανίας, με επέμβαση της Γκουάρντια Θιβίλ (Guardia Civil) και συλλήψεις Καταλανών αιρετών αρχόντων.
Η Καταλονία δεν είναι μεγάλη σε έκταση -πιάνει μόλις 32000 τ.χλμ. δηλαδή ελάχιστα περισσότερο από το Βέλγιο. Έχει πληθυσμό 7,5 εκατομμύρια, λιγότερα από το ιδιαιτέρως πυκνοκατοικημένο Βέλγιο αλλά περισσότερα π.χ. από τη Φινλανδία, και είναι η πιο εύπορη περιφέρεια της Ισπανίας -είναι μάλιστα η πόρτα της Ισπανίας προς την υπόλοιπη Ευρώπη, αφού το περισσότερο εξαγωγικό εμπόριο περνάει από τους δρόμους της. Διαιρείται σε τέσσερις επαρχίες, αλλά οι άλλες πόλεις της ωχριούν, σε μέγεθος και σε αίγλη, μπροστά στην πρωτεύουσα, τη Βαρκελώνη, μια από τις ομορφότερες πόλεις στην Ευρώπη και στον κόσμο.
Στον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο του 1936-39 η Καταλονία και η Βαρκελώνη ήταν το προπύργιο των Δημοκρατικών και οι τελευταίες απελπισμένες μάχες δόθηκαν εκεί. Στα χρόνια της δικτατορίας του Φράνκο, η καταπίεση ήταν διπλή για την Καταλονία. Η καταλανική γλώσσα διαφέρει αρκετά από τα ισπανικά (τα καστιλιάνικα) και έχει να παρουσιάσει αξιόλογη λογοτεχνία από παλιά.
Μπορεί να βρίσκονται στην άλλη άκρη της Μεσογείου, αλλά πριν από 700 χρόνια είχαμε Καταλανούς και στα μέρη μας. Ο Ανδρόνικος Παλαιολόγος, αυτοκράτορας του Βυζαντίου, κάλεσε το 1302 τους μισθοφόρους της Καταλανικής Εταιρίας, με αρχηγό τους τον Ρογήρο ντε Φλορ για να τον βοηθήσουν στον πόλεμο με τους Τούρκους.
Ὡς ηὗραν ὅτι ἤλθασιν ἐτότε οἱ Κατελᾶνοι,
ὅπου τοὺς ὠνομάζασι Μεγάλη Συντροφίαν,
λέει το χρονικό του Μορέως, ενω αλλού θα δείτε να αναφέρονται ως Μεγάλη Κομπανία (Στα καταλανικά, Companyia Catalana d’Orient δηλ. Καταλανική Εταιρία της Ανατολής).
Οι Καταλανοί ήταν καλοί πολεμιστές αλλά ακριβοί: πέτυχαν νίκες εναντίον των Τούρκων αλλά δεν τα βρήκαν με τον Ανδρόνικο στα οικονομικά. Τελικά ο Ανδρόνικος έβαλε άλλους μισθοφόρους και σκότωσαν τον Ρογήρο. Σε εκδίκηση, οι άλλοι Καταλανοί λεηλάτησαν τη Θράκη, τη Μακεδονία και το Αγιονόρος -οι καλόγεροι τους το κράτησαν μανιάτικο, κι όταν στις αρχές του αιώνα μας ένας Καταλανός καλλιτέχνης θέλησε να επισκεφτεί το Αγιονόρος δεν έγινε δεκτός διότι ήταν Καταλανός. Μερικά χρόνια αργότερα, η καταλανική κυβέρνηση ζήτησε συγγνώμη και συμβολικά χρηματοδότησε ένα έργο στη μονή Βατοπεδίου.
Ύστερα κατηφόρισαν πιο κάτω, όπου τους προσέλαβε στην υπηρεσία του ο δούκας των Αθηνών Γκοτιέ ντε Μπριέν. Και πάλι, φάνηκαν αποτελεσματικοί και απώθησαν τους εχθρούς του δουκάτου αλλά τσακώθηκαν με τον δούκα στην πληρωμή. Η διατύπωσή μου είναι μάλλον επιεικής: δεν τσακώθηκαν απλώς αλλά σκότωσαν τον δούκα και πήραν στα χέρια τους το δουκάτο των Αθηνών και ίδρυσαν και το δουκάτο των Νέων Πατρών (πρόκειται για την Υπάτη, που γνώρισε μεγάλες πιένες εκείνη την περίοδο, γι’ αυτό και την Πάτρα την είπανε Παλιά Πάτρα) που τα κυβέρνησαν από το 1311 ως το 1388, ως υποτελείς του στέμματος της Αραγώνας (γι’ αυτό και ο Φελίπε της Ισπανίας είναι μεταξύ άλλων Δούκας των Αθηνών και των Νέων Πατρών, Duque de Atenas y Neopatria).
Μ’ αυτά και μ’ αυτά, οι Κατελάνοι, όπως τους είπε ο λαός, έβγαλαν κακό όνομα -άλλωστε πολεμιστές ήταν, μισθοφόροι, άνθρωποι του σπαθιού. Σε ένα δημοτικό, η κοπέλα εξορκίζει τον αγαπημενο της να μην την απαρνηθεί, και τον καταριέται
σε τούρκικα σπαθιά σε δω, σε Κατελάνου χέρια
τα κριάτα σου να κόφτουσι με δίστομα μαχαίρια.
Τη φήμη αυτή την ξαναζωντάνεψε το 1979 ο Πάνος Θεοδωρίδης με το τραγούδι «Οι Κατελάνοι», από τον (επιδεικτικά ευρωφοβικό αλλά πολύ καλό) δίσκο «Σεργιάνι στον κόσμο» του Μαρκόπουλου, με τον Νταλάρα:
Μας έμεινε επίσης και το επίθετο Κατελάνος -και ίσως για να τιμήσουν τη μνήμη των μεσαιωνικών μαχαιροβγαλτών, διαβόητοι είχαν γίνει τις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες οι νταήδες αδελφοί Κατελάνοι στη νυχτερινή πιάτσα της Αθήνας.
Αυτά, τότε.
Τώρα, το κοινοβούλιο της Καταλονίας προκήρυξε δημοψήφισμα για την 1η Οκτωβρίου. Το δημοψήφισμα είναι πολύ προβληματικό νομικά: καταρχάς είναι αντισυνταγματικό με βάση το Σύνταγμα της Ισπανίας (που έχει εγκριθεί και στην Καταλονία με δημοψήφισμα και με πλειοψηφία 95%), η απόφαση να προκηρυχθεί πάρθηκε μονομερώς και με μποϊκοτάζ από την αντιπολίτευση, δεν συμμετέχουν ορισμένες σημαντικές πόλεις όπου οι δήμαρχοι ανήκουν στο Σοσιαλιστικο Κόμμα, και, το χειρότερο, ο σχετικός νόμος προβλέπει ότι για την ανεξαρτησία αρκεί να ψηφιστεί το Ναι, χωρίς να υπάρχει κάποιο κατώφλι συμμετοχής.
Να θυμίσω ότι και το 2014 είχε γίνει δημοψήφισμα στην Καταλονία, που όμως είχε μη δεσμευτικό, συμβουλευτικό χαρακτήρα, και έβγαλε μεν 80% υπέρ της ανεξαρτησίας, αλλά με συμμετοχή γύρω στο 40% (δεν δόθηκαν επίσημα στοιχεία). Αυτές οι κινήσεις μοιάζουν περισσότερο με προσπάθειες να αποσπαστούν περισσότερα διαπραγματευτικά οφέλη.
Δυστυχώς, στην κυβέρνηση της Ισπανίας βρίσκονται οι επίγονοι του Φράνκο, που αντέδρασαν όπως θα αντιδρούσε ο Χενεραλίσιμο, στελνοντας την εθνοφυλακή να κατάσχει ψηφοδέλτια και να συλλάβει αιρετούς άρχοντες. Με τον τρόπο αυτό, ο Ραχόι φυσικά εξωθεί τους Καταλανούς να συμμετάσχουν στο δημοψήφισμα και να ψηφίσουν μαζικά Ναι (προηγουμένως οι δημοσκοπήσεις έδιναν μικρό μόνο προβάδισμα στο Ναι).
Κάποιοι φίλοι αριστεροί είναι πολύ ενθουσιώδεις υπέρ της καταλανικής ανεξαρτησίας επειδή θα κλονίσει την ΕΕ. Παραβλέπουν ότι η καταλανική αστική τάξη είναι εξίσου υπέρ της ΕΕ όσο και η ισπανική, επιθυμεί διακαώς να παραμείνει το νέο κράτος στην Ένωση ή τουλάχιστον να επανενταχθεί ει δυνατόν την επόμενη μέρα.
Προσωπικά καταδικάζω τη βίαιη, σπασμωδική και ανόητη αντίδραση της ισπανικής δεξιάς, αλλά δεν είμαι υπέρ του ουσιαστικά νόθου ανεξαρτησιακού δημοψηφίσματος που προωθεί η καταλανική δεξιά (με τη στήριξη, πρέπει να πω, σημαντικών τμημάτων της αριστεράς που επέλεξαν να πολεμήσουν κάτω από ξένες σημαίες). Δεν βλέπω τι έχει να κερδίσει ο Καταλανός μισθωτός -καταπιέζεται τάχα περισσότερο, οικονομικά και κοινωνικά, απ’ό,τι ένας Ισπανός μισθωτός;
Η αστική τάξη της Καταλονίας είναι δυνατή και σφόδρα φιλοευρωπαϊκή, και η περίπτωση έχει ομοιότητες με τις αποσχιστικές τάσεις στη Βόρεια Ιταλία (την… Παδανία που τη λένε οι ακροδεξιοί) αλλά και στη Φλαμανδία. Και στις τρεις περιοχές, στο αποσχιστικό κίνημα πρωτοστατούν συντηρητικές δυνάμεις, με βασικό έστω και υπόρρητο επιχείρημα «να μην πηγαίνουν οι φόροι μας στους τεμπέληδες (και μελαψούς) του νότου». Aυτό που διαφοροποιεί σημαντικά αλλά όχι καθοριστικά την Καταλονία από τις άλλες δύο περιπτώσεις είναι η καταπίεση στα χρόνια του Φράνκο και η συστράτευση ενός σημαντικού τμήματος της καταλανικής αριστεράς στο ανεξαρτησιακό στρατόπεδο.
Δεν είμαι αισιόδοξος και δεν βλέπω ποια θα μπορούσε να είναι η θετική λύση -με ευθύνη κυρίως της κυβέρνησης Ραχόι. Πάντως, η απόσχιση εδαφών έξω από πλαίσια νομιμότητας ανοίγει ασκούς του Αιόλου (ναι, ασκούς, τι να προφτάσει ένα τσουβαλάκι) για άλλες περιοχές, πιο κοντινές μας -κοιλάδα του Πρέσεβου, Θράκη, γιατί όχι και Κρήτη, ώσπου να φτάσουμε στην «αυτόνομη δημοκρατία του Ιβάν και της Όλγας», όπως έλεγε και εκείνη η γελοιογραφία του 1990.
