(Παιδιά στο 7ο Δημοτικό Σχολείο Ασπροπύργου, 22/6/2016 - φωτογραφία: Άγγελος Καλοδούκας, Left.gr)
«Το 1996, πριν 21 χρόνια ως νέος Ρομά, μικροπωλητής κι εγώ, τελούσα το... έγκλημα, σε βαθμό κακουργήματος, της παραβίασης των πνευματικών δικαιωμάτων πουλώντας κασέτες και cd. Ευτυχώς, ποτέ δε με συνέλαβαν, ποτέ δεν οδηγήθηκα σε αστυνομικό τμήμα. Φυσικά, οι υπερβολικά αυστηρές διατάξεις ισχύουν ακόμα και σήμερα. Η μεταπώληση προϊόντων χωρίς άδεια, το να πουλάει για παράδειγμα κάποιος ξηρούς καρπούς ή σκόρδα χωρίς άδεια άσκησης επαγγέλματος είναι βαρύτερο έγκλημα, ως προς το πλαίσιο των ποινών που επιβάλλονται, από την κλοπή!».
Κάπως έτσι περιγράφει την κατάσταση που βιώνουν χιλιάδες Ρομά (και μη Ρομά) ο Λ. Κωνσταντινίδης, δικηγόρος και επιστημονικός συνεργάτης της νεοσυσταθείσας Ειδικής Γραμματείας για την κοινωνική ένταξη των Ρομά του υπουργείου Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης (με το νόμο 4430 του 2016). Το παραδοσιακό αυτό επάγγελμα των Ρομά, η μεταπώληση προϊόντων, δεν μπορεί να επιβιώσει καθώς, εξαιτίας των σύγχρονων εξελίξεων και των πρόσφατων συνθηκών της οικονομικής κρίσης, οι Ρομά δυσκολεύονται να το ασκήσουν.
Αυτός είναι και ένας από τους κυριότερους μύθους για τους Ρομά, «ότι δεν εργάζονται και δεν θέλουν να εργαστούν», τονίζει ο Χ. Ασημόπουλος, αναπλ. Καθηγητής Κοινωνικής Εργασίας στο ΤΕΙ Αθήνας και υπεύθυνος του Πιλοτικού Γραφείου Στήριξης Ρομά & Ευάλωτων Κοινωνικών Ομάδων που έχει συστήσει η Περιφερειακή Ενότητα Δυτικής Αττικής στην Ελευσίνα:
«Η αλήθεια είναι ότι οι Ρομά θέλουν να εργαστούν αλλά εξαιτίας των διακρίσεων και των προκαταλήψεων αποκλείονται» ενώ, όπως προαναφέραμε, «οι παραδοσιακοί τομείς εργασίας τους έχουν καταργηθεί. Την ίδια στιγμή, η χαμηλή τους εκπαίδευση αποτελεί απαγορευτικό παράγοντα ενώ ο ρατσισμός, οι διακρίσεις, σε σχέση και με τον αναλφαβητισμό τους, τους θέτει σε κινδύνους εκμετάλλευσης».
(Ρομά στον καταυλισμό του Σαρανταπόταμου στην Ελευσίνα)
«Οι Ρομά δεν θέλουν να πάνε σχολείο»!
Ο Χ. Ασημόπουλος συμμετείχε μαζί με εκπροσώπους άλλων φορέων, σε ημερίδα της Περιφερειακής Ενότητας Δυτικής Αττικής, στα τέλη Φεβρουαρίου.
Τα βασικά ζητήματα που απασχολούν τους πληθυσμούς Ρομά στην ευρύτερη (και όχι μόνο) περιοχή, είναι, όπως ανέφερε κατά τη διάρκεια της ομιλίας του, τα εξής: Η διαβίωση της μεγάλης πλειονότητας σε καταλύματα πρόχειρης κατασκευής, που αποτελούν εμπόδιο για αξιοπρεπή διαβίωσή και κοινωνική ένταξη. Το χαμηλό, κάτω από τα όρια της φτώχειας, εισόδημα και η αποκοπή των Ρομά από τις ολοένα επιταχυνόμενες εξελίξεις στην αγορά εργασίας. Το μεγάλο ποσοστό (ειδικά σε μεγαλύτερες ηλικίες) αναλφάβητων και η μεγάλη σχολική διαρροή. Τέλος, η εμφάνιση στους περισσότερους Ρομά επιβαρυμένης υγείας, μικρού προσδόκιμου ορίου ζωής (8-10 χρόνια μικρότερο από αυτό των μη Ρομά) και υψηλών ποσοστών παιδικής θνησιμότητας.
Ένας ακόμα μεγάλος μύθος που στερεοτυπικά ακούς ακόμα και από προοδευτικών αντιλήψεων κατοίκους της Δυτικής Αττικής που ζουν κοντά σε Ρομα, είναι ότι δεν θέλουν να πάνε σχολείο ή στέλνουν τα παιδιά τους στο σχολείο μόνο «για τα επιδόματα».
Όπως αναφέρει ο Χ. Ασημόπουλος, «το 68% των Ρομά θεωρεί ότι το σχολείο βοηθά στην απαλλαγή των παιδιών από τη φτώχεια και την πρόοδο, αλλά ότι η φοίτηση είναι προβληματική. Τα προβλήματα, όπως προκύπτει από την έρευνα σε όλες τις περιοχές της χώρας όπου κατοικούν Ρομά, αφορούν τόσο στην μαθησιακή διαδικασία όσο και στην διακριτική συμπεριφορά σε βάρος των μαθητών Ρομά την ίδια ώρα που παρατηρείται εχθρική στάση μέρους των τοπικών κοινωνιών, φαινόμενα ρατσισμού, έμμεσοι ή άμεσοι διοικητικοί και θεσμικοί τρόποι περιθωριοποίησης στην τάξη. Τέλος, πολλές φορές, είναι αποτρεπτικές για την εκπαίδευση οι άθλιες συνθήκες ζωής των Ρομά».
(Νέα Ζωή Ασπροπύργου)
Διαμεσολαβητές: Γέφυρα ανάμεσα σε δύο κόσμους
Τέτοιες συνθήκες συναντάει κάποιος στη Νέα Ζωή Ασπροπύργου όπου η ατμόσφαιρα γίνεται αποπνιχτική σχεδόν κάθε βράδυ από τους καπνούς. Ρομά καίνε καλώδια, λάστιχα και άλλα αντικείμενα για να αποσπάσουν και να πουλήσουν τον χαλκό και άλλα υλικά προκειμένου να βγάλουν ένα μεροκάματο. Ο Βαλάντης, ένας από τους λίγους που ζουν σε σπίτι και όχι σε αυτοσχέδιο παράπηγμα, μιλάει στο Left.gr για την προσπάθεια απεγκλωβισμού από το κοινωνικό περιθώριο:
«Ελπίζω να καταφέρουμε με την οικογένειά μου να φύγουμε από αυτό το μέρος. Εγώ τελείωσα το δημοτικό και δουλεύω για να μπορώ να πληρώνω το ενοίκιο. Και εγώ αλλά και η γυναίκα μου είμαστε και διαμεσολαβητές (σ.σ.: βλέπε λίγο παρακάτω). Το λέω σε όλους εδώ στον καταυλισμό: Σταθερή δουλειά και εκπαίδευση για τα παιδιά, αυτός είναι ο μόνος δρόμος για να αλλάξει κάτι για εμάς. Αν υπήρχε ένα εργοστάσιο εδώ που να ανακύκλωνε τα υλικά αυτά, το έχω πει σε όλους τους αρμόδιους, κανείς δεν θα έκαιγε καλώδια και λάστιχα δίπλα στο σπίτι του».
Ο Βαλάντης δουλεύει στην ανακύκλωση μέσω μιας ΜΚΟ που ασχολείται με την κοινωνική ενσωμάτωση, διά της απασχόλησης, ατόμων που βιώνουν τον κοινωνικό αποκλεισμό. Επίσης, είναι διαμεσολαβητής, έχοντας θεσμοθετημένα τον ρόλο της ενημέρωσης σε καταυλισμούς Ρομά για εμβολιασμούς, εκπαίδευση και γενικότερα δικαιώματα πρόσβασης των Ρομά σε προγράμματα κοινωνικής στήριξης. Ο θεσμός του διαμεσολαβητή υπάρχει χρόνια και το Πιλοτικό Γραφείο στην Ελευσίνα «αξιοποιεί» τον Βαλάντη ώστε να έχει πρόσβαση σε καταυλισμούς της ευρύτερης περιοχής, όπως αυτός που βρίσκεται εκτός σχεδίου της πόλης του Ασπροπύργου.
Ο Βαλάντης, όπως όλοι οι διαμεσολαβητές, μοιάζει να αποτελεί τη γέφυρα ανάμεσα στους δύο κόσμους, μια γέφυρα που μπορεί, με την κατάλληλη ενίσχυση από την Πολιτεία και την κοινωνία, να μειώσει το χάσμα του κοινωνικού αποκλεισμού.
«Πολλές φορές οι Ρομά είναι καχύποπτοι απέναντι στις υπηρεσίες του Κράτους και των Δήμων. Εμένα όμως με εμπιστεύονται και με ακούν. Όλοι θέλουν το καλύτερο για τα παιδιά τους και όλοι θα ήθελαν μια κανονική δουλειά για να ζήσουν. Το μεγάλο πρόβλημα των Ρομά του Ασπροπύργου είναι τα σκουπίδια αλλά ευτυχώς η Περιφέρεια καθάρισε πρόσφατα κάποιο κομμάτι της Νέας Ζωής από τα μπάζα», τονίζει ο Βαλάντης που αυτήν την εβδομάδα θα συμμετάσχει σε ενημέρωση των Ρομά για τους εμβολιασμούς των παιδιών.
(ο αντιπερειφερειάρχης Δυτικής Αττικής, Γ. Βασιλείου σε μία από τις περιοδείες σε περιοχές όπου κατοικούν Ρομά στον Ασπρόπυργο. Παρακάτω, φωτογραφία από την πρόσφατη επιχείρηση καθαρισμού της συγκεκριμένης περιοχής)
«Η απασχόληση, εισιτήριο εξόδου από το γκέτο»
Το Left.gr βρέθηκε τον Ιούνιο του 2016 στο δημοτικό από το οποίο αποφοίτησε ο Βαλάντης, μέσα στο «γκέτο» της Νέας Ζωής Ασπροπύργου. Το πάγιο αίτημα για σχολικό λεωφορείο ικανοποιήθηκε αλλά δεν φτάνει σε όλα τα σπίτια: «Κάθε πρωί παίρνω στην καρότσα και τα υπόλοιπα παιδιά της γειτονιάς και τα πάω στο σχολείο γιατί το σχολικό δεν έρχεται μέχρι εδώ» μας λέει με χαμόγελο.
«Τα συστατικά για βγει κάποιος από το γκέτο είναι: Εκπαίδευση, θεσμοθετημένη απασχόληση, στήριξη της Πολιτείας με τη βοήθεια των διαμεσολαβητών», τονίζει στο LEFT.gr o Σ. Νικολάου, συντονιστής της Αστικής Μη Κερδοσκοπικής Εταιρείας, «Αντίρροπον» η οποία σε συνεργασία με άλλους φορείς «τρέχει» ένα πρόγραμμα για την ενσωμάτωση ομάδων που υφίστανται κοινωνικό αποκλεισμό, μεταξύ των οποίων και οι Ρομά της Δυτικής Αττικής.
Σε αυτήν εργάζεται ο Βαλάντης 3 τουλάχιστον φορές την εβδομάδα. «Η εξωστρέφεια είναι η μόνη οδός ώστε οι Ρομά να βγουν στην κοινωνία ως άτομα με κατοχυρωμένα δικαιώματα, τα οποία γνωρίζουν και διεκδικούν, αλλά και δεδομένες υποχρεώσεις, τις οποίες μπορούν να τηρούν ως φορολογούμενοι πολίτες, αλλάζοντας την στερεοτυπική εικόνα που έχουν πολλοί άνθρωποι για τους Ρομά», επισημαίνει ο Σ. Νικολάου.
«Κάθε φορά που χορηγείται ένα μέτρο θετικό για τους Ρομά, οι αιτήσεις είναι πολλαπλάσιες του προϋπολογισμού για το μέτρο αυτό, υπενθυμίζει στην προαναφερθείσα ημερίδα ο Λ. Κωνσταντινίδης, τονίζοντας ότι η Ειδική Γραμματεία, για πρώτη φορά, θα επιχειρήσει με ενιαία έκφραση και συντονισμό την επίλυση του θέματος της κοινωνικής ένταξης, χρησιμοποιώντας μεταξύ άλλων και θετικές διακρίσεις.
«Τις θετικές διακρίσεις, τις οποίες επιτρέπει και το Σύνταγμά μας (και δεν τις απαγορεύει η ΕΕ) πρέπει να τις χρησιμοποιήσουμε για τους Ρομά με την ένταση που έχει και ο κοινωνικός αποκλεισμός, δεν αρκούν αποσπασματικές δράσεις αλλά, αντίθετα, έχουμε πολιτική βούληση για μακροπρόθεσμο σχέδιο με συνολική προσέγγιση του ζητήματος».
Την ίδια στιγμή, και το Πιλοτικό Γραφείο Στήριξης, υπό την εποπτεία του ΤΕΙ Αθήνας, προχωράει στη διερεύνηση αναγκών των Ρομά, την κοινωνική υποστήριξη μέσω κατάλληλων συμβουλευτικών υπηρεσιών σε ατομικό, ομαδικό και κοινοτικό επίπεδο για τους Ρομά Ασπροπύργου, Μάνδρας, Ελευσίνας, Ζεφυρίου και Άνω Λιοσίων των οποίων ο πληθυσμός ξεπερνάει τις 20.000 σε σύνολο 160.000 κατοίκων σε όλη τη Δυτική Αττική.
Ο... ασφαλής μύθος του παραβατικού και το δηλητήριο των ΜΜΕ
Δύο ακόμα κραταιοί μύθοι είναι ότι οι Ρομά «ζουν από την κοινωνία, χωρίς να της προσφέρουν κάποιο αντάλλαγμα» και, ταυτόχρονα, «έχουν έφεση στην παραβατικότητα και την παρανομία» (σ.σ.: γι αυτό και οι μέχρι τώρα, αποσπασματικές και αναποτελεσματικές, παρεμβάσεις ήταν κυρίως αντικείμενο του... αστυνομικού δελτίου).
Όπως τονίζει ο Χ. Ασημόπουλος:
«Οι περισσότεροι Ρομά δεν έχουν πρόσβαση σε βασικές κοινωνικές και υγειονομικές παροχές και εδώ θα πρέπει να εστιάσει η παρέμβαση τόσο του Πιλοτικού Γραφείου όσο και της Ειδικής Γραμματείας. Το πρόβλημα είναι ακόμα μεγαλύτερο για ορισμένες οικογένειες, οι οποίες ξοδεύουν χρόνο σε μετακινήσεις και δυσκολεύονται πολύ να λάβουν υποστήριξη καθώς δεν έχουν μόνιμη κατοικία».
Παράλληλα, ο αναλφαβητισμός δημιουργεί πολλά εμπόδια ακόμα και στα βασικά τους δικαιώματα για κοινωνικά επιδόματα και την πρόσβασή σε προγράμματα του ΟΑΕΔ. «Τους βοηθάω πολλές φορές να γράψουν τις αιτήσεις γιατί δεν ξέρουν γράμματα. Πολλοί ίσως είχαν μία δουλειά που δεν χρειάζεται πτυχία αν είχαν μπει στον ΟΑΕΔ», σημειώνει ο Βαλάντης.
«Το χαρακτηριστικό της παραβατικότητας ορισμένων γενικεύεται στο σύνολο της ομάδας των Ρομά, ιδιαίτερα από τα ΜΜΕ, διαιωνίζοντας τα στερεότυπα. Αντίθετα, οι καταυλισμοί τους αποτελούν συχνά στόχο καταχρηστικών επιδρομών της αστυνομίας», υπογραμμίζει σχετικά με τον άλλο μύθο ο Χ. Ασημόπουλος παρατηρώντας ότι οι Ρομά στην Ελλάδα αναφέρουν το δεύτερο υψηλότερο επίπεδο θυματοποίησης με επιθέσεις και παρενοχλήσεις μεταξύ των Ρομά στην Ε.Ε.
[δύο χαρακτηριστικοί τίτλοι από ιστοσελίδες των Μεγάρων («Αιχμή») και των Άνω Λιοσίων («Φύλαρχος») αντίστοιχα καταδεικνύουν την προσέγγιση του ζητήματος από τα περισσότερα τοπικά ΜΜΕ]
Όπως μας τονίζει ο Βαλάντης: «Πολλοί δικοί μας έχουν μπει στη φυλακή χωρίς να έχουν κάνει κάτι, μόνο και μόνο επειδή αστυνομικοί τους έχουν συλλάβει και έχουν καταθέσει ψέματα εναντίον τους. Γνωστός μου είναι στον Κορυδαλλό για κλοπή που έχουν κάνει άλλοι, ανήλικοι Ρομά, τους οποίους δεν μπορούν καν να τους στείλουν στη φυλακή. Πολλοί Ρομά που δεν ξέρουν να συνεννοηθούν με την Αστυνομία ή τους δικηγόρους μπλέκουν άδικα και αφήνουν πίσω οικογένειες με παιδιά μπαίνοντας στη φυλακή. Και από εκεί βγαίνουν χειρότεροι».
«Για να σπάσουν οι παραπάνω μύθοι και να φτάσουμε στο επιθυμητό της αρμονικής συμβίωσης χρειάζεται διαπολιτισμική προσέγγιση, να ξέρουμε τι σκέφτονται αυτοί για εμάς τους μη Ρομά, τι ανάγκες και φόβους έχουν αλλά και τι εμείς σκεφτόμαστε ή και φοβόμαστε για αυτούς», καταλήγει ο Χ. Ασημόπουλος.
«Έχω πολλούς φίλους μπαλαμούς (σ.σ.: μη Ρομά), Πόντιους και άλλους, με δέχονται σπίτι τους, πάμε για καφέ, συζητάμε. Θέλω να ξέρουν ότι οι Ρομά είναι ίδιοι με αυτούς, δεν έχουμε να χωρίσουμε τίποτα»: Ο Βαλάντης θέτει το ζήτημα της διαπολιτισμικότητας με όρους καθημερινής αλληλεπίδρασης και ζητάει περισσότερη στήριξη από το Δήμο Ασπροπύργου ο οποίος, όπως τονίζει, είναι πολλές φορές αδιάφορος για τα προβλήματα των Ρομά.
Η κουβέντα, πάντως, έχει ανοίξει σε πολύ πιο ουσιαστικό επίπεδο για ένα ζήτημα που πάντα μένει στο περιθώριο της δημοσιότητας με εξαίρεση τις περιπτώσεις όπου οι δαιμόνιοι συντάκτες του αστυνομικού ρεπορτάζ έχουν σπαρταριστά στοιχεία για τη συμμορία των «Ρομά με τις Φεράρι»...
(Μία από τις «νίκες» της τελευταίας περιόδου: Λίγο πριν μπει το καλοκαίρι, η Περιφέρεια Αττικής διοργάνωσε, παρά τις αντιδράσεις τοπικών παραγόντων και ακροδεξιών-ρατσιστικών κύκλων, θεατρικές παραστάσεις στα Νεόκτιστα Ασπροπύργου και το Βλυχό Μεγάρων, δύο περιοχές όπου ζουν πολλοί Ρομά και εντοπίζονται πολλά προβλήματα)
