Έχει υπολογιστεί ότι σχεδόν 750 εκατομμύρια γυναίκες δεν επωφελούνται από κάποια θεσμοθετημένη διάταξη για το δικαίωμα στην άδεια μητρότητας, ενώ μόνο 330 εκατομμύρια εργαζόμενες λαμβάνουν κάποιου είδους επίδομα για τη γέννηση παιδιού (ποσοστό μόλις 28,2%) λόγω καταστρατήγησης της νομοθεσίας, έλλειψης ενημέρωσης, έμφυλων διακρίσεων ή κοινωνικού αποκλεισμού

Στη μνήμη μιας μαζικής εκδήλωσης διαμαρτυρίας, που έγινε στη Νέα Υόρκη το 1857 από εργάτριες κλωστοϋφαντουργίας που ζητούσαν καλύτερες συνθήκες εργασίας, η 8η Μαρτίου έχει θεσπιστεί ως η Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας. Από τότε έχουν περάσει 160 χρόνια και ο τομέας της εργασίας έχει αλλάξει πολύ τόσο για τις γυναίκες όσο και για τους άνδρες. Ωστόσο, το «άλλο μισό του ουρανού» εξακολουθεί να υφίσταται διακρίσεις και να δέχεται τα πλέον ισχυρά πλήγματα στα δικαιώματά του.

Οι αριθμοί είναι αμείλικτοι. Την εικοσαετία 1995-2015 παρατηρήθηκε αισθητή μείωση του γυναικείου εργατικού δυναμικού διεθνώς: από το 52,4% μειώθηκε στο 49,6%, όταν το αντίστοιχο ποσοστό για τους άνδρες δεν είναι τόσο απογοητευτικό, αφού από το 79,9% το 1995 έπεσε στο 76,1% το 2015, σύμφωνα με Έκθεση της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (ΔΟΕ).

Οι ευκαιρίες συμμετοχής των γυναικών στην αγορά εργασίας είναι κατά 27 ποσοστιαίες μονάδες λιγότερες σε σύγκριση με τους άνδρες. Παράλληλα το 52,1% των γυναικών και το 51,2% των ανδρών στην αγορά εργασίας εμπίπτουν στο καθεστώς της μισθωτής εργασίας, χωρίς αυτό να συνεπάγεται ποιοτικότερη απασχόληση, δεδομένου ότι περίπου το 40% των αμειβόμενων γυναικών δεν συνεισφέρουν στην κοινωνική προστασία.

Μισθολογικό χάσμα ανάμεσα στα φύλα

Ενώ οι γυναίκες αποτελούν λιγότερο από το 40% του εργατικού δυναμικού με καθεστώς πλήρους απασχόλησης, στη μερική απασχόληση το αντίστοιχο ποσοστό εκτοξεύεται στο 57%, όπως μεταφέρει η Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων επικαλούμενη στοιχεία της Έκθεσης της ΔΟΕ. Το μισθολογικό χάσμα λόγω φύλου υπολογίζεται παγκοσμίως στο 23%, το οποίο μεταφράζεται σε 77% λιγότερες απολαβές για τις γυναίκες σε σχέση με αυτές των ανδρών εργαζομένων.

Έχει υπολογιστεί ότι σχεδόν 750 εκατομμύρια γυναίκες δεν επωφελούνται από κάποια θεσμοθετημένη διάταξη για το δικαίωμα στην άδεια μητρότητας, ενώ μόνο 330 εκατομμύρια εργαζόμενες λαμβάνουν κάποιου είδους επίδομα για τη γέννηση παιδιού (ποσοστό μόλις 28,2%) λόγω καταστρατήγησης της νομοθεσίας, έλλειψης ενημέρωσης, έμφυλων διακρίσεων ή κοινωνικού αποκλεισμού.

Πώς αποτυπώνονται τα παραπάνω στοιχεία στην ελληνική εργασιακή πραγματικότητα; Πέντε γυναίκες μιλούν στην «Αυγή» της Κυριακής και μεταφέρουν τις εμπειρίες τους.

Δανάη Τ., σερβιτόρα:

Έχουν παραδεχθεί την αρρώστια τους

«Οι άνδρες παρενοχλούν, παραβιάζουν, επιτίθενται, γδύνουν με τα μάτια. Και δεν είναι εκείνοι που πρέπει να περιοριστούν, αλλά εγώ. (...) Δεν δίνω δεκάρα για το τι περιμένουν από εμένα. Στον καθρέφτη μου, κάθε μέρα, θα βλέπω αυτό που θέλω εγώ. Κι όσο εκείνοι θα το παίζουν θηρευτές, εγώ θα είμαι ο Τουίτι

Το μπαρ μπορεί να γίνει πεδίο πολέμου για μια γυναίκα, ειδικά αν εργάζεται σε αυτό. Κάνω αυτή τη δουλειά εδώ και 11 χρόνια. Κάθε βράδυ, άνδρες επιλέγουν να μην βλέπουν μια εργαζόμενη στο πρόσωπό μου, αλλά κάποια που οφείλει να ανέχεται τις πιο εξευτελιστικές συμπεριφορές. Δεν είμαι η Δανάη, είμαι το «μωρό», η «κούκλα» ή ακόμη χειρότερα πράγματα. Δεν είμαι ιδιαίτερα όμορφη γυναίκα, με βλέπεις, είμαι ένα φυσιολογικό κορίτσι. Ένα κορίτσι όμως που «εξυπηρετεί» και συνεπώς, στο μυαλό τους, οφείλει να «υπηρετεί». Τι να υπηρετεί; Τους άνδρες φυσικά.

Δεν τους αρκεί να είσαι ευγενική, να τους πηγαίνεις το ποτό τους, να γεμίζεις τα ποτήρια τους με νερό. Όχι, δεν είναι αρκετό, πρέπει να είσαι δουλικό. Λένε ότι ο σερβιτόρος δεν έχει ένα αφεντικό, αλλά τόσα, όσοι και οι πελάτες μέσ’ στο μαγαζί. Κι αυτό το διεκδικούν στην πράξη πολλά αγόρια και πολλοί άνδρες και κάθε φορά φαντάζομαι πώς θα φέρονται στις γυναίκες τους, τις υπαλλήλους τους, τι εικόνα έχουν για τον δικό τους εαυτό, πόσο καταφανώς στερημένοι άνθρωποι είναι.

Την πρώτη φορά που βίωσα σοβαρή παρενόχληση στη δουλειά, γύρισα στο σπίτι και το είπα στον πατέρα μου. Εξοργίστηκε με τον θύτη, αλλά στο βλέμμα του καταλάβαινα ότι τον είχα ενοχλήσει κι εγώ. Όταν του ζήτησα τον λόγο, ντράπηκε, αλλά μου το είπε: «Βρε κορίτσι μου, φοράς κι αυτά τα κολλητά, οι άντρες είναι αλήτες, δεν τους ξέρεις; Γιατί δεν προσέχεις λίγο κι εσύ;».

Τότε απελπίστηκα. Είμαι γυναίκα, σερβιτόρα κι έχω γίνει μπαλάκι ανάμεσα στο αφεντικό και τους πελάτες, που θέλουν να αφαιρώ ρούχα από πάνω μου, και στον πατέρα μου, που πιστεύει ότι μπορώ να φορέσω και κανένα ρουχαλάκι παραπάνω. Έτσι, για να προσέχω. Η συνισταμένη; Όλοι έχουν παραδεχθεί ότι το «είδος» τους είναι άρρωστο. Οι άνδρες παρενοχλούν, παραβιάζουν, επιτίθενται, γδύνουν με τα μάτια. Και δεν είναι εκείνοι που πρέπει να περιοριστούν, αλλά εγώ. Για να μην προκαλώ τα άβουλα κτήνη που είναι ανυπεράσπιστα μπροστά στις ορμές τους και το ένστικτο για τη διαιώνιση του είδους τους.

Όλα αυτά είναι γελοιότητες. Ξέρετε τι λέω εγώ; Δεν δίνω δεκάρα για το τι περιμένουν από εμένα. Στον καθρέφτη μου, κάθε μέρα, θα βλέπω αυτό που θέλω εγώ. Κι όσο εκείνοι θα το παίζουν θηρευτές, εγώ θα είμαι ο Τουίτι.

Κλειώ Πεθαίνου, επιμελήτρια τέχνης

«Ο εργοδότης μου (στο εξωτερικό) με ενθάρρυνε να γραφτώ στο συνδικάτο, ώστε να έχω εκπροσώπηση ανά πάσα στιγμή, πριν καν τελειώσει η εκπαίδευσή μου. Ανήκουστα πράγματα για μετανάστη στην Ελλάδα»

Ο πρώτος μου εργοδότης στην Ελλάδα, σε μια εταιρία προώθησης βιβλίων -απλούστερα, πλασιέ- μου είχε ζητήσει απερίφραστα να φλερτάρω με τους πελάτες προκειμένου να σπρώξω τα βιβλία του. Θεώρησε ότι έπρεπε να θεωρήσω κομπλιμέντο το γεγονός ότι μου το πρότεινε.

Χρόνια μετά, είχα πάει να ζητήσω δουλειά σε ένα φροντιστήριο αγγλικών. Η διευθύντρια, γυναίκα, με άφησε άναυδη: Δεν προτιμούν γυναίκες, επειδή θα θέλουν να κάνουν οικογένεια και δεν μπορούν να αφοσιωθούν στην επιχείρηση. Ένα κομμάτι μου ήθελε να βάλει τα γέλια, γιατί έχουμε ακούσει ιστορίες που τεράστιοι ομίλου του εξωτερικού κάνουν παρεμφερείς διακρίσεις, αλλά να το ακούς από ένα φροντιστήριο αγγλικών των Αθηνών θα άγγιζε τα όρια της γελοιότητας αν δεν είχε πολύ πραγματικές συνέπειες.

Τα παραδείγματά μου είναι τετριμμένα και ούτε κατά διάνοια δεν είναι ό,τι χειρότερο μπορεί να σου συμβεί στον εργασιακό χώρο αν είσαι γυναίκα. Δεν τα είχα αξιολογήσει, μέχρι που βρέθηκα να δουλεύω στο εξωτερικό, σε εντελώς διαφορετική εργασιακή πραγματικότητα.

Την ημέρα που έβγαλα ΑΜΚΑ στην καινούργια χώρα, ο υπάλληλος του υπουργείου φρόντισε να μου δώσει όλες της πληροφορίες για τα δικαιώματά μου και να με ενημερώσει για το πού μπορώ να απευθυνθώ σε περίπτωση που έχω οποιοδήποτε πρόβλημα. Ο εργοδότης μου με ενθάρρυνε να γραφτώ στο συνδικάτο, ώστε να έχω εκπροσώπηση ανά πάσα στιγμή, πριν καν τελειώσει η εκπαίδευσή μου. Ανήκουστα πράγματα για μετανάστη στην Ελλάδα.

Προσελήφθην σε θέση με σχετική ευθύνη, οπότε σύντομα έπρεπε να συμμετάσχω στις διαδικασίες πρόσληψης άλλου προσωπικού. Οι οδηγίες ήταν σαφείς: Δεν θα γίνει καμία διάκριση με βάση φύλο, φυλή, πεποίθηση, ηλικία, προσανατολισμό. Οι υποψήφιοι κρίνονται αποκλειστικά με βάση τα συγκεκριμένα κριτήρια που έχουμε θέσει για τη θέση. Οι ερωτήσεις για τη συνέντευξη εξετάστηκαν από τρεις επιτροπές προκειμένου να είμαστε σίγουροι ότι είναι αντικειμενικές και δεν αποκλείουν έμμεσα κανέναν. Μια από τις υποψήφιες ήταν έγκυος και μας ρώτησε αν αυτό θα επηρέαζε την αίτηση της. Η απάντηση από το τμήμα προσωπικού ήταν ένα ηχηρό «όχι».

Τα πράγματα δεν είναι διαφορετικά στο πανεπιστήμιο, όπου δραστηριοποιούμαι ακαδημαϊκά παράλληλα με τη δουλειά μου. Πέραν των υποδομών για να καταγγέλλονται τυχόν έμφυλες διακρίσεις, υπάρχει πολύ μεγάλη ευαισθησία για τη λεγόμενη «ακούσια προκατάληψη» (unconscious bias), η οποία επιβάλλει διαφορετικά κριτήρια για την αξιολόγηση των ανδρών και γυναικών του ακαδημαϊκού και διδακτικού προσωπικού.

Το μάθημα που πήρα εδώ είναι ότι ο σεξισμός, ο μισογυνισμός, οι διακρίσεις, θα σταματήσουν μόνο αν σταματήσουμε δυναμικά να τις αποδεχόμαστε. Όταν πρωτοξεκίνησα να δουλεύω, ήμουν επιφυλακτική κρίνοντας από τις προηγούμενες εμπειρίες μου.

Σε μια από της εκπαιδεύσεις ο εκπαιδευτής αναφερόταν στους προϊσταμένους αποκλειστικά στο αρσενικό. Όταν του επισημάνθηκε ότι πολλοί από μας έχουμε τέτοιες θέσεις και είμαστε θηλυκού γένους, παραδέχτηκε ότι συμβαίνει, αλλά βασικά αυτή είναι «αντρική δουλειά». Οι συνάδελφοι, άνδρες και γυναίκες, πήγαν το θέμα στον διευθυντή και η εταιρία διέκοψε αμέσως τη συνεργασία με τον συγκεκριμένο εκπαιδευτή. Κάπως έτσι καταφέραμε να προστατεύσουμε το εργασιακό μας περιβάλλον και την επαγγελματική μας αξιοπρέπεια.

Μαριαλένα Κ., δημόσιες σχέσεις:

Κάνεις τη δουλειά του αφεντικού χωρίς τον τίτλο

«Μου έχουν δοθεί όλες οι αρμοδιότητες της υπευθύνου, με αποτέλεσμα να εργάζομαι δωδεκάωρα. Ο πραγματικός υπεύθυνος διατηρεί τη θέση του, ωστόσο είναι διαρκώς απασχολημένος με άλλες δραστηριότητες. Έτσι κάνω τη δουλειά του μικρού αφεντικού, χωρίς αντίκρισμα στον μισθό μου, ούτε φυσικά στο βιογραφικό μου, μέχρι να βρεθεί ένας άνδρας να αντικαταστήσει τον απόντα, πραγματικό προϊστάμενό μου»

Είναι πραγματικά πολύ δύσκολο να είσαι γυναίκα και να κάνεις δουλειά «καριέρας». Τη δουλειά τη μαθαίνεις. Σπουδάζεις, κάνεις μεταπτυχιακό, τελειώνεις την πρακτική σου, πιάνεις τις πρώτες σου δουλειές και πραγματικά, κάποια στιγμή, η δουλειά η ίδια δεν είναι τόσο δύσκολη. Δύσκολο είναι κάτι άλλο, κάτι που μαθαίνεις από την πρώτη στιγμή που βγαίνεις από την κοιλιά της μητέρας σου και που, προσωπικά, δεν θέλω να το αλλάξω: να είσαι γυναίκα.

Αν είσαι γυναίκα σε δουλειά καριέρας, πολύ γρήγορα θα διαπιστώσεις ότι οι άνδρες συνάδελφοί σου, συνομήλικοί σου, με τα ίδια «αντικειμενικά» προσόντα, θα παίρνουν μεγαλύτερο μισθό από εσένα. Θα καταθέτεις μια ιδέα, που ξαφνικά θα αποδίδεται στα χείλη άνδρα συναδέλφου, ο οποίος θεωρεί ότι δεν εκφράζεσαι σωστά και θα την επεξηγεί κάνοντάς τη δική του. Κατά πάσα πιθανότητα θα περάσουν πολλά χρόνια για να πάρεις προαγωγή -και αυτό μόνο στην περίπτωση που δεν υπάρχει κάποιος άρρεν υποψήφιος.

Όπως -φαντάζομαι- πολλές γυναίκες, έτσι κι εγώ, έχω δεχθεί πιέσεις από προϊσταμένους, αδιάκριτες κολακείες, σχόλια για τις ενδυματολογικές μου επιλογές, το βάψιμό μου και την αποτελεσματικότητα που θα μπορούσε να επιφέρει η θηλυκή μου υπόσταση στους άρρενες πελάτες. Ο τρόπος που το διαχειρίζομαι έχει αλλάξει με την πάροδο των ετών. Θέλω να πιστεύω πως έχω καταφέρει να θέτω όρια με σαφέστερο τρόπο και ως εκ τούτου να διατηρώ και την αξιοπρέπειά μου. Εδώ και δύο χρόνια αντιμετωπίζω κάτι άλλο, ιδιαίτερο, που φοβάμαι ότι μπορεί να αποτελεί κανόνα για τον γυναικείο εργαζόμενο πληθυσμό και θα ήθελα να σταθώ σε αυτό:

Στην εργασία μου μού έχουν δοθεί όλες οι αρμοδιότητες της υπευθύνου, με αποτέλεσμα να εργάζομαι δωδεκάωρα, ενώ μάλιστα λογοδοτώ και για την πορεία του τμήματός μου, αλλά και για τις επιδόσεις των συναδέλφων μου, τις οποίες μου ζητείται να αξιολογώ. Ο πραγματικός υπεύθυνος διατηρεί τη θέση του, ωστόσο είναι διαρκώς απασχολημένος με άλλες δραστηριότητες, άσχετες με το αντικείμενο της πραγματικής του εργασίας, συνήθως από κοινού με το αφεντικό.

Είναι ένας άνδρας, φυσικά, που έχει ξεπεράσει τα 50 και διατηρεί τον τίτλο του, ακλόνητος, ενώ εγώ, ο κατά σύμβαση τελευταίος τροχός της αμάξης, διεκπεραιώνω τις υποθέσεις του πόστου του. Έτσι κάνω τη δουλειά του μικρού αφεντικού, χωρίς αντίκρισμα στον μισθό μου, ούτε φυσικά στο βιογραφικό μου, μέχρι να βρεθεί ένας άνδρας να αντικαταστήσει τον απόντα, πραγματικό προϊστάμενό μου.

Μιλένα Κούρου, νοσηλεύτρια

Πότε γίνεσαι χειρουργός;

Δεν χρειάζεται να πω πολλά. Νομίζω αρκεί να σας πω κάτι που λέγεται από συναδέλφους στα νοσοκομεία, μία φράση συρμού: «Αν δεν γα...σεις νοσηλεύτρια, χειρουργός δεν γίνεσαι». Δεν είναι περιττό κάθε άλλο σχόλιο;

Ελένη Καρυώτη, οικιακά:

Μια δουλειά που δεν αμείφθηκε ποτέ

Δεν απολαμβάνουμε το αίσθημα ότι κάτι μας ανταποδίδεται, όχι μόνο από την Πολιτεία, αφού δεν έχουμε μισθό, αλλά και από τους συντρόφους μας, που θεωρούν ότι, όταν επιστρέφουν από τη δουλειά εκτός σπιτιού, πρέπει να είμαστε «στην τρίχα», ξεκούραστες και φρέσκιες

Βρεφοκόμος, καθαρίστρια, νοσοκόμα, μαγείρισσα. Δεν υπάρχει καμία δικαιολογία για να μην ανταμείβονται και υλικά οι γυναίκες που κάνουν όλες αυτές τις δουλειές, εμείς που απασχολούμαστε στα «οικιακά». Πάντα, όταν επρόκειτο κάποιος να μιλήσει για εμάς, το έκανε εν είδη επιδόματος, κάτι πολύ υποτιμητικό για τη δουλειά μας. Η δουλειά αμείβεται με μισθό, όχι με επιδόματα και δωράκια.

Δεν απολαμβάνουμε το αίσθημα ότι κάτι μας ανταποδίδεται, όχι μόνο από την Πολιτεία, αφού δεν έχουμε μισθό, αλλά και από τους συντρόφους μας, που θεωρούν ότι, όταν επιστρέφουν από τη δουλειά εκτός σπιτιού, πρέπει να είμαστε «στην τρίχα», ξεκούραστες και φρέσκιες.

Την υποτίμηση την υφιστάμεθα και από γυναίκες που δουλεύουν εκτός σπιτιού. Από τη μία τα ΜΜΕ λένε «είναι ιερό αυτό που κάνεις, που αφοσιώθηκες στα παιδιά σου» και από την άλλη δεν αναγνωρίζεται καθόλου αυτή η εργασία ως αυτό που πραγματικά είναι: Εργασία.