Δραματικό μέρος αυτού του φορτίου καταλαμβάνουν οι καταστροφές που υπέστησαν τα περισσότερα χωριά από τις δυνάμεις κατοχής την περίοδο 1941-44.

Με πρόσφατη απόφασή του το Δημοτικό Συμβούλιο Ζαγορίου ζητάει να αναγνωριστούν ακόμα 11 χωριά του ως μαρτυρικά και να προστεθούν στα 12 που έχουν αναγνωριστεί στο παρελθόν με δύο υπουργικές αποφάσεις και ισάριθμα Προεδρικά Διατάγματα.

Ηδη το αίτημα, μέσω της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Ηπείρου-Δυτ. Μακεδονίας, στις 14 Νοεμβρίου διαβιβάστηκε προς το αρμόδιο υπουργείο Εσωτερικών.

Εκτός από τη συμβολική σημασία που έχει ο χαρακτηρισμός ενός χωριού ως «μαρτυρικό», αυτό που δείχνει η κατάθεση ενός τέτοιου αιτήματος στις μέρες μας δεν είναι παρά η ανάγκη διατήρησης της μνήμης και το αδικαίωτο που νιώθουν ακόμα οι κάτοικοι των χωριών που υπέστησαν φοβερές καταστροφές από τον γερμανικό στρατό.

Οποια άποψη κι αν έχει κάποιος για τις πολεμικές αποζημιώσεις και τις γερμανικές οφειλές, αρκεί να βρεθεί σε ένα μνημόσυνο, που γίνεται κάθε χρόνο σε κάποιο χωριό, για να νιώσει ότι η μνήμη όσων χάθηκαν στην Κατοχή αποτελεί μέρος της προσωπικής και συλλογικής συνείδησης σήμερα.

«Δίκαιο αίτημα»

Οπως σημειώνει στην «Εφ.Συν.» ο δήμαρχος Ζαγορίου, Βασίλης Σπύρου:

«Το αίτημα του δημοτικού συμβουλίου είναι δίκαιο, στηριγμένο σε στοιχεία που δεν μπορούν να αμφισβητηθούν. Εκτός των 12 Μαρτυρικών χωριών του δήμου και στα προτεινόμενα 11 προς αναγνώριση εκτελέστηκαν πολλοί κάτοικοι, σπίτια πυρπολήθηκαν και χωριά έχασαν τον αρχιτεκτονικό τους χαρακτήρα.

»Τα θύματα και οι καταστροφές της ναζιστικής θηριωδίας στο Ζαγόρι έχουν καταγραφεί από πολλούς συγγραφείς. Η πλέον αξιόπιστη είναι η καταγραφή που έγινε από την αρμόδια επιτροπή, η οποία συστάθηκε από το υπουργικό συμβούλιο, με το αριθ. 25841/31-5-1945 έγγραφο του υπουργού Παιδείας προς το Γενικό Επιτελείο Στρατού.

»Ως εκ τούτου, οφείλει η πολιτεία, μέσω της αρμόδιας επιτροπής στο υπουργείο Εσωτερικών, να αποδεχθεί το αίτημά μας».

Οι παλιές αποφάσεις αναγνώρισης αφορούν τους Ασπράγγελους, το Μεσοβούνι, την Ελάτη, τον Μανασσή και την Καλουτά στο Κεντρικό Ζαγόρι και το Γρεβενίτι, το Φλαμπουράρι, τη Δόλιανη, το Μακρίνο, το Τρίστενο, το Ελατοχώρι και το Καβαλάρι στο Ανατολικό Ζαγόρι.

Ενώ το νέο αίτημα αφορά ακόμη 11 τοπικές κοινότητες του ενιαίου δήμου: τον Καστανώνα, το Δεμάτι, την Πέτρα, τη Λεπτοκαρυά, τις Καρυές, τον Ανθρακίτη, τη Βωβούσα, τη Λάιστα, το Ηλιοχώρι, το Βρυσοχώρι και τους Φραγκάδες.

Η καταγραφή των καταστροφών στα χωριά του Ζαγορίου από την επιτροπή του 1945 δημοσιεύτηκε και είναι προσβάσιμη στο βιβλίο «Εκθεσις των γενομένων ζημιών εν γένει Ηπείρου από της κηρύξεως του ελληνο-ιταλικού πολέμου (28-10-40) μέχρι της τελικής απελευθερώσεώς της Οκτώβριος 1944» (Βιβλιοθήκη Ηπειρωτικής Εταιρείας Αθηνών, αριθ. 58, Αθήνα 1987).

Για την «περιφέρεια Ζαγορίου», περιγράφονται καταστροφές σε 25 χωριά -περιλαμβάνονται και οι Λιγκιάδες, που σήμερα δεν υπάγονται στο Ζαγόρι- και είναι χαρακτηριστικές πέρα από τις ανθρώπινες απώλειες από τις εκτελέσεις οι μεγάλες ζημιές στα σπίτια των χωριών (καταγράφονται 1.706 κατεστραμμένες οικίες σε σύνολο 2.146).

Ανυπολόγιστη είναι και η απώλεια του ιδιαίτερου αρχιτεκτονικού χαρακτήρα των χωριών, σπουδαία δείγματα του οποίου διατηρούνται ακόμα και σήμερα προκαλώντας τον θαυμασμό των επισκεπτών.

Για την πολιτεία, το αίτημα του Ζαγορίου είναι ακόμα μία υπόμνηση ότι η Ιστορία δεν τελειώνει ποτέ και ότι μένουν να γίνουν πολλά ακόμα ώστε να ολοκληρωθεί η εικόνα για όσα έγιναν την περίοδο 1941-1944 στον τόπο μας.