Ο συριακός εμφύλιος διανύει τον πέμπτο χρόνο από την έναρξη των συγκρούσεων που έφεραν αντιμέτωπους από τη μια το καθεστώς και τους συμμάχους του και από την άλλη τις αντικαθεστωτικές δυνάμεις. Η σύγκρουση έχει ξεπεράσει το πλαίσιο ενός τυπικού εμφυλίου πολέμου καθώς η παρέμβαση και στήριξη του ξένου παράγοντα τόσο προς το καθεστώς Άσαντ όσο και προς τους αντικαθεστωτικούς είναι αδιαμφισβήτητη. Στη δε πλευρά του αντικαθεστωτικού μπλοκ παρατηρείται μια σαφής ηγεμονία των ισλαμικών οργανώσεων, διαφόρων αποκλίσεων. Σύμφωνα με στοιχεία τού Institute for the Study of War, οι διαφόρων αποκλίσεων συριακές ισλαμικές ομάδες διέθεταν στις τάξεις τους πάνω από το 50% των μαχητών του αντικαθεστωτικού μπλοκ, χωρίς να υπολογίζονται οι επανδρωμένες από μη Σύρους ισλαμικές οργανώσεις που έχουν στις τάξεις τους το 20% των ανδρών των αντικαθεστωτικών.i Γιατί όμως είναι τόσο μεγάλη η απήχηση των Ισλαμιστών στο εσωτερικό της συριακής αντιπολίτευσης; Το ερώτημα αυτό θα προσπαθήσουμε να απαντήσουμε στο κείμενο αυτό.
ΤΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΑΣΑΝΤ ΚΑΙ Η ΕΛΛΕΙΨΗ ΑΝΤΙΠΟΛΙΤΕΥΣΗΣ
Καταρχάς το καθεστώς Άσαντ δεν επέτρεψε ποτέ τη δημιουργία μιας ουσιαστικής αντιπολίτευσης στο εσωτερικό της χώρας. Τα εκτός Μπάαθ κόμματα που συμμετείχαν στη Βουλή μετά το 1976, στο πλαίσιο της συμμαχίας του Εθνικού Προοδευτικού Μετώπου, δεν αμφισβήτησαν ποτέ την ηγεμονική θέση του Μπάαθ στο πολιτικό σύστημα ούτε τις βασικές πολιτικές επιλογές του.ii Ουσιαστικά συμμετείχαν στο πολιτικό παιχνίδι έχοντας δεχτεί τους όρους του καθεστώτος. Από εκεί και πέρα η μουχαμπάρατ, η μυστική αστυνομία, έλεγχε ασφυκτικά τον κοινωνικό ιστό και οποιαδήποτε προσπάθεια συγκρότησης αντιπολιτευτικών ομάδων καταστελλόταν εν τη γενέσει. Μετά τον θάνατο του Χαφέζ Αλ Άσαντ, ο γιος του Μπασάρ έδειξε μια διάθεση εκσυγχρονισμού, χαλαρώνοντας τον έλεγχο πάνω στην κοινωνία των πολιτών. Γρήγορα ένας μεγάλος αριθμός από άτυπα φόρουμ ξεπήδησε, στα οποία οι συμμετέχοντες συζητούσαν για τις αλλαγές που χρειαζόταν η χώρα. Αποτέλεσμα αυτών των ζυμώσεων ήταν η υποβολή δυο υπομνημάτων προς την κυβέρνηση με τα οποία πρότειναν την άρση της κατάστασης έκτακτης ανάγκης, τη διασφάλιση της ελευθερίας της έκφρασης και την εφαρμογή του πολυκομματισμού. Το καθεστώς όμως διέκοψε βίαια αυτή τη διαδικασία, πιθανότατα επειδή οι πολιτικές ζυμώσεις ανέδειξαν αιτήματα που πήγαιναν πολύ πέρα από το πλαίσιο μεταρρύθμισης που το ίδιο μπορούσε να επιτρέψει. Διανοούμενοι που συμμετείχαν στο κίνημα συνελήφθησαν, οργανώσεις έκλεισαν και η ελευθερία του λόγου τέθηκε ξανά υπό περιορισμό.iii Μέσα σε αυτό το πλαίσιο ήταν αναμενόμενη η έλλειψη τόσο οργανωτικών δομών όσο και εμπειρίας και ηγεσίας όταν ξέσπασαν οι διαδηλώσεις την άνοιξη του 2011.
Την ίδια χρονική περίοδο που καταστελλόταν οποιαδήποτε αντιπολίτευση από κοσμικούς κύκλους, το καθεστώς έδειξε διαλλακτική στάση απέναντι στο Ισλάμ. Πρόκειται για σημαντική αλλαγή τακτικής, αν αναλογιστεί κανείς την άγρια καταστολή της ισλαμικής εξέγερσης στη Χομς το 1982 και τις μετέπειτα διώξεις εναντίον των Ισλαμιστών. Η αιτία της αλλαγής αυτής είχε δυο αιτίες. Η πρώτη είχε να κάνει με τις νεοφιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις στην οικονομία που άρχισε να εφαρμόζει το καθεστώς επί Μπασάρ Αλ Άσαντ, με αποτέλεσμα την απότομη εμφάνιση κοινωνικών ανισοτήτων, κάτι που παλιότερα απαλυνόταν μέσω της κρατικής παρέμβασης. Το καθεστώς περίμενε πως το κενό αυτό θα καλυπτόταν εν μέρει από τα ισλαμικά κοινωνικά δίκτυα. Ο δεύτερος λόγος είχε να κάνει με τη περιφερειακή στρατηγική της χώρας. Το καθεστώς επέλεξε να συμμαχήσει με ισλαμικές οργανώσεις που μάχονταν τα αμερικανικά στρατεύματα στο Ιράκ καθώς και τη Χαμάς στη Γάζα. Ταυτόχρονα ανέχτηκε, αν δεν διευκόλυνε, τη διείσδυση Ισλαμιστών μαχητών στο Ιράκ μέσω της Συρίας. Τα παραπάνω δικαιώνουν την κριτική κυβερνητικού αξιωματούχου που δήλωσε ανώνυμα στο International Crisis Group το 2012: «Αναφέρουμε συνεχώς την ισλαμική ταυτότητα της αντιπολίτευσης, αυτό όμως αποτελεί σε μεγάλο βαθμό δικό μας λάθος. Το μόνο που κάναμε για δεκαετίες ήταν να καταστέλλουμε αριστερούς διανοούμενους, τη στιγμή που επιτρέπαμε την ανέγερση όλο και περισσότερων τζαμιών».iv
H ΥΠΟΔΑΥΛΙΣΗ ΤΗΣ ΜΙΣΑΛΛΟΔΟΞΙΑΣ ΑΠΟ ΤΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ
Το καθεστώς Άσαντ προέβαλλε πάντα την εικόνα ενός σταθερού κοσμικού καθεστώτος, η εναλλακτική του οποίου θα ήταν ένας ατέρμων φαύλος κύκλος σεχταριστικών συγκρούσεων. Προκειμένου να επιβιώσει πολιτικά, προσπάθησε να δώσει την τροπή αυτή στην αντιπαράθεση με τους αντιπάλους της. Καταρχάς, ένας μεγάλος αριθμός σαλαφιστών που κρατούνταν στις φυλακές απελευθερώθηκε λίγο μετά την έναρξη των διαδηλώσεων. Η κίνηση αυτή εντασσόταν στην απόφαση του Άσαντ να απελευθερώσει έναν αριθμό πολιτικών κρατουμένων ως ένδειξη καλής θέλησης προς τους διαδηλωτές. Η συντριπτική πλειοψηφία όμως των αποφυλακισθέντων ήταν ηγέτες παράνομων ισλαμικών οργανώσεων, οι οποίοι μπορούσαν να επηρεάσουν τον προσανατολισμό της κινητοποίησης εναντίον του καθεστώτος, την ίδια στιγμή που το καθεστώς συνέχιζε να συλλαμβάνει ακτιβιστές και αριστερούς.v
Εν συνεχεία το καθεστώς φαίνεται πως σχεδίασε μια σειρά από πογκρόμ εναντίον Σουνιτών. Οι ακρότητες αυτές εκτελέστηκαν όχι από τον επίσημο στρατό, αλλά από τη Σαμπίχα, μια παραστρατιωτική ομάδα που αποτελείται κυρίως από Αλαουίτες και είχε χρησιμοποιηθεί και στο παρελθόν ως δύναμη κρούσης σε επιχειρήσεις που το καθεστώς δεν ήθελε την εμπλοκή της αστυνομίας ή του στρατού. Χαρακτηριστική ήταν η περίπτωση σε Χούλα και Αλ Κουμπαίρ τον Μάιο και Ιούνιο του 2012, όταν οι άνδρες της συγκεκριμένης ομάδας εκτέλεσαν γύρω στους 100 σουνίτες στο κάθε χωριό. vi Καθώς οι άνδρες της Σαμπίχα δεν φορούσαν παραλλαγή και διακριτικά του συριακού στρατού, οι επίσημες συριακές αρχές απέδωσαν εμμέσως την ενέργεια σε πολίτες-υποστηρικτές του καθεστώτος, δείχνοντας εμμέσως πλην σαφώς τους Αλαουίτες. Με αυτό τον τρόπο ενισχύθηκε η θρησκευτική μισαλλοδοξία από πλευράς Σουνιτών προς τις μειονότητες, κάτι που προκάλεσε την επανασυσπείρωση των μειονοτήτων προς το καθεστώς και τον περιορισμό της αντιπολίτευσης στη σουνιτική κυρίως κοινότητα. Η εξέλιξη αυτή περιόρισε τη δυνατότητά των αντικαθεστωτικών να αντιπροσωπεύουν όλους τους Σύρους και ενίσχυσε την ισλαμική στροφή που εκκολαπτόταν.
ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΤΩΝ ΙΣΛΑΜΙΣΤΩΝ ΑΠΟ ΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ
Τέλος, οι ισλαμικές οργανώσεις δέχθηκαν την άμεση στήριξη ξένων χωρών, υλική και οικονομική, προκειμένου να ανατραπεί το καθεστώς Άσαντ. Καταρχάς Κατάρ και Τουρκία στήριξαν οργανώσεις που είχαν κάποια σχέση με τη Μουσουλμανική Αδελφότητα.vii Η Σαουδική Αραβία λόγω της αντιπαλότητάς της με την Αδελφότητα υποστήριξε πιο ακραίες οργανώσεις όπως το Ισλαμικό Μέτωπο (Jaish al Islam). Η διάσταση απόψεων όμως μεταξύ των χωρών του σουνιτικού μπλοκ γεφυρώθηκε. Έτσι η οργάνωση Στρατός Κατάκτησης (Jaish al Fatah) υποστηρίχθηκε τόσο από την Τουρκία όσο και από τη Σαουδική Αραβία, viiiενώ το Ισλαμικό Κράτος είχε τη στήριξη Κατάρ και Σαουδική Αραβίας, όπως φαίνεται από μέρος της αλληλογραφίας της πρώην ΥΠΕΞ των ΗΠΑ Χίλαρι Κλίντον, που διέρρευσε πρόσφατα στο Διαδίκτυο.ix Οι δε χώρες της Δύσης δεν έμειναν αμέτοχες στη σύγκρουση αυτή, με Γαλλία και Βρετανία να εξοπλίζουν διάφορες οργανώσεις με τη διαμεσολάβηση του Κατάρ και της Σαουδικής Αραβίας.x
Με την επίσημη λοιπόν αντιπολίτευση φερέφωνο ουσιαστικά του καθεστώτος και την αμφισβήτηση απαγορευμένη μέχρι και το 2011, τα κοινωνικά δίκτυα του Ισλάμ αποτελούσαν τον μόνο χώρο στην κοινωνία των πολιτών που θα μπορούσε να αφουγκραστεί τα αιτήματα της κοινωνίας. Η δε τακτική του καθεστώτος να ενισχύσει τη θρησκευτική μισαλλοδοξία για τη δική του επιβίωση και η χρηματοδότηση των ισλαμικών οργανώσεων από τις χώρες του Κόλπου και της Δύσης εξηγούν πώς οι τελευταίες έφτασαν στην ηγεμονική θέση που περιγράψαμε παραπάνω στο πλαίσιο της συριακής αντιπολίτευσης.
i Fabrice Balanche, “Status of the Syrian Rebellion: Numbers, Ideologies, and Prospects”, The Washington Institute for Near East Policy, POLICYWATCH 2727,22/11/16, http://www.washingtoninstitute.org/policy-analysis/view/status-of-the-syrian-rebellion-numbers-ideologies-and-prospects
ii Πρόκειται για τις δυο φράξιες του συριακού Κουμμουνιστικού Κόμματος, το φασιστικής απόκλισης Εθνικό Συριακό Κοινωνικό Κόμμα και κάποιες μικρότερες οργανώσεις νασσερικής απόκλισης.
iii The Damascus Spring, Carnegie Middle East Center, 1/4/12, http://carnegie-mec.org/diwan/48516?lang=en
iv “Anything But Politics: The State of Syria’s Political Opposition”, International Crisis Group, Middle East Report 146, σελ 7 υποσημείωση 24
v Raniah Salloum, “Former Prisoners Fight in Syria Insurgency”, Spiegel Online, 10/10/13, http://www.spiegel.de/international/world/former-prisoners-fight-in-syrian-insurgency-a-927158.html
vi Harriet Alexander, Ruth Sherlock, “The Shabiha: Inside Assad's death squads”, Guardian, 2/6/12, http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/middleeast/syria/9307411/The-Shabiha-Inside-Assads-death-squads.html, New 'massacre' reported in Syria's Hama province, BBC, 7/6/12, http://www.bbc.com/news/world-middle-east-18348201
vii Rania Abuzeid, “Syria’s Secular and Islamist Rebels: Who Are the Saudis and the Qataris Arming?” Time, 18/9/12, http://world.time.com/2012/09/18/syrias-secular-and-islamist-rebels-who-are-the-saudis-and-the-qataris-arming/
viii Danielle Ellison, FPI BULLETIN: SAUDI ARABIA AND THE SYRIAN CIVIL WAR, The Foreign Policy Initiative, 15/4/16, http://www.foreignpolicyi.org/files/2016-04-15-Bulletin-Saudi%20Arabia%20and%20the%20Syrian%20Civil%20War-Updated.pdf
ix https://wikileaks.org/podesta-emails/emailid/927#attachments
x Phil Greaves, Under the Disguise of The “Battle against Terrorism”: The U.S., Britain and France Support “Al Qaeda in Syria”, Global Research,14/11/15, http://www.globalresearch.ca/under-the-disguise-of-the-battle-against-terrorism-the-u-s-britain-and-france-support-al-qaeda-in-syria/5336683
