Είναι βέβαια παράδοξο να πιστεύει κανείς ότι ο νεοφιλελευθερισμός και η εργασιακή αποδόμηση έχουν ιδεολογική ηγεμονία. Τα καταστροφικά αποτελέσματα αυτών ακριβώς των πολιτικών οδήγησαν στο Brexit και στην άνοδο της λαϊκιστικής και εθνικιστικής Ακροδεξιάς σ’ όλο τον αναπτυγμένο καπιταλισμό.
Οποιαδήποτε και αν είναι τα αποτελέσματα των χθεσινών αναμετρήσεων στην Αυστρία και την Ιταλία, οι ψηφοφόροι εγκαταλείπουν μαζικά τα συστημικά κόμματα και αγκαλιάζουν την εθνικιστική Ακροδεξιά. Μόνη εξαίρεση μέχρι στιγμής αποτελεί η Ελλάδα, όπου η λιτότητα, η κρίση και οι λαϊκές αντιστάσεις έφεραν τον ΣΥΡΙΖΑ στην κυβέρνηση.
Τέσσερις σημαδιακές ημερομηνίες συμβολίζουν την πρόσφατη πολιτική Ιστορία: 1989, 2008, 2011, 2016. Το 1989 με την πτώση του σοσιαλισμού ανακοινώνεται πανηγυρικά η νέα παγκόσμια τάξη, οικονομικά νεοφιλελεύθερη και πολιτικά μεταδημοκρατική.
Διακηρύσσεται η κυριαρχία των τεχνοκρατών επί της πολιτικής, η απελευθέρωση των χρηματοπιστωτικών κεφαλαίων, η απορρύθμιση της εργασίας και η σύγκλιση της Κεντροδεξιάς με την Κεντροαριστερά στο «ακραίο Κέντρο». Το είδαμε στη Βρετανία με τον Κάμερον να παίρνει το δαχτυλίδι της διαδοχής από τον Μπλερ, στη Γερμανία με την κυβέρνηση μεγάλου συνασπισμού και στην Ελλάδα με την κυβέρνηση Σαμαρά-Βενιζέλου.
Η Χίλαρι Κλίντον, που υποστηρίχτηκε από σημαντικά στελέχη του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος, αποτελούσε ακριβώς επιτομή της άποψης business as usual. Η ελληνική Δεξιά αποτελεί την εκδοχή του φτωχοπρόδρομου: αναπαραγωγή των δυναστικών ελίτ, λιγότεροι φόροι, λιγότερο κράτος, περισσότερη ανάπτυξη χωρίς να ξέρουμε από πού θα έρθει.
Είναι αυτές ακριβώς οι πολιτικές που βρίσκονται παντού σε υποχώρηση από τις κοινωνικές και εκλογικές εξεγέρσεις. Αν λοιπόν θέλει η Δεξιά να διδαχτεί από τον Τραμπ και να προσεγγίσει τα στρώματα που χτυπά η ιδεολογική της τοποθέτηση είναι υποχρεωμένη να αλλάξει στρατηγική.
Η μεγάλη οικονομική κρίση του 2008 βάζει την αρχή του τέλους της νέας τάξης και προετοιμάζει τις λαϊκές αντιδράσεις που ακολούθησαν σε δύο κύματα. Το πρώτο, το 2011, έχει στοιχεία εξέγερσης. Ξεκινάει με την «αραβική ανοιξη» και τις αντιστάσεις και καταλήψεις στην Ισπανία και την Ελλάδα που μεταφέρονται στην Αμερική με το Occupy Wall Street και ύστερα εξαπλώνονται σ’ όλο τον κόσμο.
Εν τούτοις, η έλλειψη ισχυρών και αξιόπιστων πολιτικών κομμάτων που θα μπορούσαν να περάσουν τη λαϊκή εξέγερση στο πολιτικό και θεσμικό χώρο οδηγεί στην ήττα των κινημάτων με εξαίρεση την Ελλάδα και την Πορτογαλία. Το δεύτερο κύμα λαϊκής εξέγερσης εμφανίζεται το 2016. Αλλά ελλείψει αριστερής εναλλακτικής, οδεύει στον ακροδεξιό εθνικισμό και λαϊκισμό.
Ο κ. Μητσοτάκης έχει δίκιο όμως σε κάτι. Η ανάλυση του φαινομένου Φάρατζ, Τραμπ και Γκρίλο είναι επίκαιρη και απαραίτητη. Είναι δουλειά της Αριστεράς να χρησιμοποιήσει την πολιτική φιλοσοφία για να οργανώσει τη στρατηγική της. Ας δούμε λοιπόν τα μαθήματα που μπορούμε να πάρουμε από την εκλογική επιτυχία του ακροδεξιού λαϊκισμού.
Στο πολιτικό επίπεδο η αντιπαράθεση δεν έχει πια τα κλασικά ταξικά και ιδεολογικά χαρακτηριστικά, αλλά παίρνει τη μορφή αντιπαράθεσης μεταξύ λαού και ελίτ. Το δεύτερο είναι ότι οι ακροδεξιοί μπόρεσαν να μιλήσουν στα συναισθήματα του κόσμου.
Και ο Τραμπ και ο Φάρατζ υπόσχονταν βελτίωση της καθημερινότητας, ανάκτηση της κυριαρχίας και οικονομική αναγέννηση του έθνους. Βέβαια η ανύπαρκτη ή αντιφατική οικονομική πολιτική δεν θα βοηθήσει. Τρίτη είναι η κεντρική σημασία των πολέμων πολιτισμού (culture wars). Τα αξιακά θεμέλια της Αριστεράς αλλά και του πολιτικού φιλελευθερισμού δεν είναι βέβαια αντικείμενο διαπραγμάτευσης.
Αλλά τα θέματα ταυτοτήτων και πολιτισμικών και ηθικών αξιών δεν έχουν μια «ορθή» ερμηνεία. Αποτελεί θέμα σύγκρουσης τι σημαίνει πατριωτισμός, αλληλεγγύη προς τις μειονότητες και τους μετανάστες ή κοινωνική θρησκευτικότητα. Δίνεται παγκόσμια σκληρή μάχη για το ποιος θα μπορέσει να τα ηγεμονεύσει.
Οι ακροδεξιοί λαϊκιστές έδειξαν ότι μπορούν να κερδίζουν λέγοντας ψέματα για τους πρόσφυγες, τις γυναίκες, τις μειονότητες ή τους gay. Γι’ αυτό λοιπόν δεν μπορεί να περιορίζεται η ιδεολογική παρέμβαση της Αριστεράς στην έξοδο από τα μνημόνια. Ο μεγάλος αγώνας για αξίες μπορεί να δημιουργήσει νέες κοινωνικές και πολιτικές συμμαχίες.
Η πολιτική φιλοσοφία του Ερνέστο Λακλάου μάς επιτρέπει να καταλάβουμε τη στρατηγική του λαϊκισμού. Τα πολιτικά υποκείμενα δεν δημιουργούνται στις σχέσεις παραγωγής ή στην οικονομία και δεν έχουν «αντικειμενικά» συμφέροντα.
Το κοινωνικό πεδίο είναι ανοιχτό, διατρέχεται από διαφορές, εντάσεις και συγκρούσεις μεταξύ τάξεων, επαγγελμάτων και ιδεολογιών: δημόσιοι και ιδιωτικοί υπάλληλοι, εργαζόμενοι και άνεργοι, υψηλόμισθοι και φτωχοί, Ελληνες και μετανάστες. Η πολιτική και όχι η οικονομία συναρμολογεί τις κοινωνικές σχέσεις και τις κοινωνικές ταυτότητες με τις ηγεμονικές της παρεμβάσεις.
Αυτές επιδιώκουν την έστω προσωρινή εξασθένηση των πολλαπλών εντάσεων και συγκρούσεων και τη σύγκλιση των μερών στον «λαϊκό» πόλο. Η ηγεμονική πολιτική βρίσκει μια κεντρική γραμμή διαίρεσης με τις ελίτ που να μπορεί να ουδετεροποιεί την ποικιλομορφία των λαϊκών εντάσεων και συγκρούσεων.
Ο πολιτικός «λαός» δημιουργείται τη στιγμή της διαίρεσης. Τα μέρη του αποδέχονται ότι η διαχωριστική γραμμή με τους απέναντι είναι πιο σημαντική από τα τοπικά και κλαδικά τους συμφέροντα. Ετσι ένα σύνολο αιτημάτων και πολύμορφων αγώνων συγκλίνουν μέσω του διαχωρισμού από τις ελίτ και της υποστήριξης αξιών.
Αυτό συνέβη με τις αντιστάσεις και τις καταλήψεις των πλατειών από μια μεγάλη λαϊκή συμπαράταξη ενάντια στο σαθρό κατεστημένο. Αυτό συνέβη και με το «Οχι» στο δημοψήφισμα.
Ποια θα μπορούσε να είναι σήμερα η γραμμή διαίρεσης και σύγκλισης του λαϊκού πόλου; Η καταστροφή των μνημονίων και της λιτότητας αποτελεί πρώτη γραμμή άμυνας. Αλλά οι πολιτικές κοινωνικής σωτηρίας και παραγωγικής ανασυγκρότησης πρέπει να συμπληρωθούν με την επίθεση στην κατάχρηση εξουσίας από τα παρασιτικά και διαπλεκόμενα συμφέροντα.
Αυτός είναι ο λόγος που η προσπάθεια αδειοδότησης των καναλιών αλλά και η εξεταστική επιτροπή για τα δάνεια των κομμάτων και των ΜΜΕ έχουν τόση σημασία. Γύρω από το αίτημα της απαλλαγής της δημόσιας ζωής από τους «νταβατζήδες» και της υπεράσπισης της κοινωνικής ηθικής θα ενωθούν πολλά κομμάτια του λαού ανεξάρτητα από τις επιμέρους ιδεολογίες και πολιτικές τους ταυτότητες.
Διχοτομείται έτσι ηγεμονικά το κοινωνικό σώμα με μια γραμμή που απευθύνεται σε όλους τους πολίτες και αντιπαραθέτει αυτούς που κερδίζουν από την διαφθορά και τη διαπλοκή με τα θύματα της πολύμορφης εξουσίας, δηλαδή τη μεγάλη πλειοψηφία. Η διαίρεση είναι πολιτική και ηθική. Αυτή είναι η απάντηση της Αριστεράς στον ακροδεξιό λαϊκισμό. Και ας τον λένε αριστερό λαϊκισμό. Δεν κάνει τίποτε άλλο από την υπεράσπιση του λαού.
