Εβραίοι ζούσαν στη Βαρσοβία από τον 15ο αιώνα και καθώς ο πληθυσμός τους αυξανόταν γρήγορα, τον 19ο αιώνα οι Εβραίοι της Βαρσοβίας ήταν η μεγαλύτερη εβραϊκή κοινότητα στην Ευρώπη. Τον 20ό αιώνα έγινε η δεύτερη μεγαλύτερη στον κόσμο, μετά τη Νέα Υόρκη. Κατά την έναρξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, στη Βαρσοβία ζούσαν περίπου 350.000 Εβραίοι και αποτελούσαν περίπου το 1/3 του πληθυσμού όλης της πόλης.
Από τις πρώτες κιόλας μέρες της κατοχής της πόλης από τους Γερμανούς, οι Εβραίοι αντιμετωπίστηκαν βάναυσα και στις 23 Νοεμβρίου 1939 ο Γερμανός διοικητής της πόλης στρατηγός Hans Frank, διέτεξε όλοι οι Εβραίοι πάνω από 10 ετών, να φοράνε στο χέρι το αστέρι του Δαυίδ. Τα δικαιώματά τους είχαν περιοριστεί, απογορεύοντάς τους να χρησιμοποιούν τρένα, ραδιόφωνα, οι τραπεζικοί λογαριασμοί τους δεσμεύτηκαν ενώ οι επιχειρήσεις τους και οι περιουσίες τους κατασχέθηκαν. Το 1940 η κατάσταση χειροτέρεψε καθώς οι Εβραίοι, χωρίς χρήματα πλέον, ήταν αντιμέτωποι με προβλήματα, πλέον, επιβίωσης.
Τον Οκτώβριο του 1940, οι Γερμανοί ανακοίνωσαν ένα σχέδιο για τη δημιουργία ενός γκέτο μέσα στη Βαρσοβία. 140.000 Πολωνοί θα έπρεπε να μετακομίσουν σε άλλες περιοχές της πόλης και στα σπίτια τους θα μεταφέρονταν όλοι οι Εβραίοι της πόλης. Το 1/3 του πληθυσμού της πόλης δηλαδή, θα ζούσε σε έκταση μόλις 1/40 της πόλης.
Το γκέτο δημιουργήθηκε και οι Εβραίοι μεταφέρθηκαν για να ζήσουν εκεί. Τον Νοέμβριο οι Γερμανοί διέταξαν τη δημιουργία ενός τείχους ύψους 3.5 μέτρων γύρω από το γκέτο, ώστε να αποκλειστούν από την υπόλοιπη πόλη. Κανένας Εβραίος δεν επιτρεπόταν να βγει από το γκέτο, τα σχολεία και οι συνάξεις απαγορεύτηκαν, ενώ υπήρχαν γερμανικές φρουρές σε όλες τις εισόδους του. Μια ομάδα από 2.000 Εβραίους δημιουργήθηκε σε ρόλο αστυνομίας για να τηρείται η τάξη. Η ημερήσια κατανάλωση σε φαγητό ήταν λιγότερη από 180 θερμίδες, περίπου το 1/4 από αυτή των Πολωνών της Βαρσοβίας με αποτέλεσμα ο πληθυσμός του γκέτο να μειώνεται συνεχώς λόγω της ασιτίας. Υπολογίζεται οτι περίπου 4.000 Εβραίοι του γκέτο πέθαιναν από ασιτία κάθε μήνα
Στο τέλος του 1941, άρχισαν να δημιουργούνται από τους Εβραίους μονάδες παραγωγής μέσα στο γκέτο, ξυλείας, ένδυσης κ.λπ. απασχολώντας δεκάδες χιλιάδες Εβραίους, προσφέροντας τους το πλεονέκτημα της παραμονής τους στο γκέτο, καθώς χιλιάδες άλλοι μεταφέρονταν σιγά σιγά σε στρατόπεδα εργασίας. Οι Γερμανοί επέτρεψαν και τη περιορισμένη συμμετοχή των Εβραίων στην εκπαίδευση και σε συνάξεις.
Τον Ιούλιο του 1942 ξεκίνησε η απέλαση των Εβραίων προς τα στρατόπεδα συγκέντρωσης - κυρίως το Treblinka - με σκοπό την εξόντωσή τους. Η Επιχείρηση Reinhard, η πιο θανάσιμη φάση του Ολοκαυτώματος, είχε αρχίσει για το γκέτο της Βαρσοβίας.
Η απέλαση αφορούσε όλους τους κατοίκους του γκέτο εκτός από αυτών που δούλευαν σε γερμανικές εταιρίες ή ιδρύματα, σε νοσοκομεία και τις οικογένειές τους. Κατά τη διάρκεια αυτού του μήνα, πάνω από 60.000 Εβραίοι απελάθηκαν από το γκέτο, ενώ τον Αύγουστο του ίδιου έτους έφτασαν τις 130.000. Η τελευταία φάση της απέλασης, έγινε τον Σεπτέβριο κατά την οποία απελάθηκαν οι Εβραίοι της αστυνομίας του γκέτο μαζί με τις οικογένειές τους. Στο γκέτο τον Σεπτέμβριο του 1942 είχαν μείνει περίπου 35.000 Εβραίοι, ενώ 250.000 ήταν οι Εβραίοι που είχαν απελαθεί συνολικά
Ωστόσο, η ιστορία του γκέτο δεν είχε τελειώσει. Τον Ιανουάριο του 1943, 4 μήνες μετά το τέλος των απελάσεων, ο Χάινριν Χίμλερ επισκέφτηκε το γκέτο και διέταξε να απελαθούν άλλοι 8.000 Εβραίοι. Τότε ξεκίνησε η εξέγερση.
Η εβραϊκή εξέγερση στο γκέτο της Βαρσοβίας
Πρόκειται για τη μεγαλύτερη εξέγερση των Εβραίων στη διάρκεια του Ολοκαυτώματος.
Στο γκέτο γνώριζαν πλέον ότι τα τρένα, που έφευγαν καθημερινά με προορισμό το στρατόπεδο συγκέντρωσης της Τρέμπλινκα, δε μετέφεραν τους συγγενείς και οικείους τους σε στρατόπεδα εργασίας. Ήξεραν πια πως εκεί που τους έπαιρναν οι ναζί, θα έβρισκαν φρικτό θάνατο σε θαλάμους αερίων, καθώς υπήρχε οργανωμένο σχέδιο εξόντωσης των Εβραίων. Άρχισαν, λοιπόν, γενναία αντίσταση.
Η εξέγερση στο γκέτο ξεκίνησε μετά το δεύτερο κύμα απελάσεων των Εβραίων. Δύο εβραϊκές αντιστασιακές οργανώσεις κατασκεύασαν δεκάδες θέσεις μάχης και εκτέλεσαν συνεργάτες των Γερμανών, ανάμεσα στου οποίους και Εβραίοι αστυνομικοί του γκέτο και πράκτορες της Γκεστάπο. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι εξεγερμένοι πολέμησαν έχοντας ελαφρύ οπλισμένο απέναντι στις υπερεξοπλισμένες ναζιστικές δυνάμεις.
Στις 19 Απριλίου του 1943, την παραμονή του εβραϊκού Πάσχα, 5.000 Γερμανοί των SS καθώς και περίπου 300 Πολωνοί της δωσίλογης «Μπλε» αστυνομίας, υπό τον Γιούργκεν Στρόοπ, εισέβαλλαν στο γκέτο της Βαρσοβίας. Παρά τη γενναία αντίσταση των Εβραίων, το Μάιο του ίδιου χρόνου συνετρίβησαν από τα γερμανικά στρατεύματα. Κατά τη διάρκεια της εξέγερσης σκοτώθηκαν περίπου 13.000 Εβραίοι.
Οι μάχες στο γκέτο έληξαν το πρωί της 16ης Μαΐου, όταν ο επικεφαλής της επιχείρησης των SS, ανακοίνωσε τη νίκη του και διέταξε την ανατίναξη της Συναγωγής που βρισκόταν έξω από τα τείχη του γκέτο.
Σύμφωνα με τις δικές του καταγεγραμμένες αναφορές, περίπου 5.000 με 6.000 Εβραίοι που κρύβονταν σε κτίρια μέσα στο γκέτο κάηκαν ζωντανοί. Ο επικεφαλής της σφαγής των Εβραίων του γκέτο, Γιούργκεν Στρόοπ, τοποθετήθηκε στη συνέχεια στρατιωτικός διοικητής στην Ελλάδα. Μετά το τέλος του πολέμου καταδικάστηκε ως εγκληματίας πολέμου και απαγχονίστηκε το 1952 στην Πολωνία.
Το Ολοκαύτωμα ήταν αναμφισβήτητα το πιο τραγικό γεγονός του σύγχρονου κόσμου. Ένας «άνθρωπος» και το καθεστώς του, ο Χίτλερ, προκάλεσαν ανυπολόγιστο πόνο και φρίκη σε εκατομμύρια ανθρώπους και τους αγαπημένους τους. Ήταν η εποχή που ευρωπαϊκά κράτη προτίμησαν φασιστικά καθεστώτα και τις δολοφονίες που αυτά διέπραξαν. Σίγουρα αυτή η εποχή δεν θα ξεχαστεί ποτέ. Μέσα στον πόνο και την απόγνωση υπήρξε παρ’ όλ’ αυτά η δύναμη για αντίσταση στο θάνατο.
Η Εξέγερση στο γκέτο της Βαρσοβίας είναι ένα παράδειγμα δύναμης απέναντι στο θάνατο ακόμα και σε καταστάσεις φρίκης και τρόμου. Δείχνει, επίσης, πόσο επικίνδυνος είναι ο αντισημιτισμός, που ακόμα και σήμερα - συγκαλυμμένος ή όχι- γίνεται αποδεκτός σε πολλά κράτη χωρίς να ποινικοποιείται από το νόμο. Ο Wladyslaw Szpilman, Εβραίος Πολωνός πιανίστας, ήταν από τους ελάχιστους που επιβίωσαν από τις σφαγές των ναζί στη Βαρσοβία. Η ιστορία του έγινε ταινία (Τhe Pianist) από το Ρομάν Πολάνσκι.
