Να λοιπόν που ο ασπρομάλλης κύριος με το αμήχανο σουλούπι, το παλιομοδίτικο στιλ και την τραγιάσκα της αγγλικής εργατικής τάξης κέρδισε για δεύτερη φορά τη μάχη για την ηγεσία του Εργατικού Κόμματος με το εντυπωσιακό 62%. Αυτή τη φορά δεν ήταν καν έκπληξη, όπως το καλοκαίρι του 2015. Πώς συνέβη και ένας αουτσάιντερ έγινε κυρίαρχος σε ένα από τα ιστορικότερα κόμματα της Ευρώπης;
Ο Τζέρεμι Κόρμπιν είναι κάπως ρετρό. Οχι μόνο λόγω εμφάνισης, αλλά επειδή το σύνολο της πρότασης που κομίζει μοιάζει να μη συγχρονίζεται με την εποχή της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας, των ανεμπόδιστων ροών κεφαλαίου, του κοσμοπολίτικου νομαδισμού και της τεχνοκρατικής διακυβέρνησης.
Οπως και ο Μπέρνι Σάντερς στην άλλη μεριά του Ατλαντικού, εκφέρει έναν πολιτικό λόγο που παραπέμπει στις καλές εποχές της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας, στα «ένδοξα τριάντα χρόνια» του κεϊνσιανού κράτους πρόνοιας και ανάπτυξης, πριν από την επέλαση του νεοφιλελεύθερου μονεταριστικού παραδείγματος.
Σαν να παρακάμπτει έναν ολόκληρο ιστορικό κύκλο και να πιάνει το νήμα από εκεί που το έκοψε ο θατσερισμός, σαν να αρνείται τη μακρο-ιστορική ήττα αλλά και την πιο πρόσφατη εμπειρία του Τρίτου Δρόμου – βασικό συστατικό της επιτυχίας του.
Αν οι Νέοι Εργατικοί στα 90’s είχαν κατορθώσει να εκφράσουν ηγεμονικά το πνεύμα της εποχής, την ιδέα μιας «Cool Britannia», το αίσθημα μιας αισιόδοξης, σέξι και ευφορικής εποχής, όπου η υπερμοντέρνα οικονομία της γνώσης θα συμβάδιζε με μια νέα πολιτικοποίηση της κοινωνίας των πολιτών, στη σημερινή μελαγχολική συγκυρία το πνεύμα των καιρών είναι με το μέρος του Κόρμπιν.
Ο αναχρονισμός των εσωκομματικών του αντιπάλων, κληρονόμων του Τόνι Μπλερ, μοιάζει μεγαλύτερος απ’ ό,τι του ντεμοντέ κυρίου που με τη ρητορική του εναντίον της λιτότητας, υπέρ της δωρεάν ανώτατης εκπαίδευσης και της επανεθνικοποίησης των σιδηροδρόμων κατορθώνει να γοητεύσει νεότερες ηλικίες αλλά και μέλη του κόμματος και των συνδικάτων που επιθυμούν μια ρήξη με το μπλερικό παρελθόν.
Με εντυπωσιακά αποτελέσματα: σε ένα χρόνο το Εργατικό Κόμμα προσέλκυσε 300.000 νέα μέλη φτάνοντας τα 540.000 (έναντι μόλις 150.000 των Τόρηδων), για να γίνει έτσι ο μεγαλύτερος πολιτικός σχηματισμός στην Ευρώπη.
Οι Εργατικοί του Κόρμπιν επαναφέρουν την παλιά, ξεχασμένη, απωθημένη σχεδόν από τη σύγχρονη πολιτική, έννοια του κόμματος μαζών.
Αυτό δηλαδή που ο Μορίς Ντιβερζέ είχε ορίσει, σε αντιδιαστολή με το «κόμμα στελεχών» (το κόμμα μιας πολιτικής ελίτ), ως την πολιτική μορφή που συσπειρώνει ευρύτερες μάζες οι οποίες δραστηριοποιούνται ενεργά, σχηματίζουν πολιτικά-κοινωνικά δίκτυα και αποτελούν τον βασικό κομματικό πόρο.
Οι Νέοι Εργατικοί, όπως και όλα περίπου τα mainstream ευρωπαϊκά κόμματα, είτε σοσιαλδημοκρατικά είτε συντηρητικά, μετατράπηκαν σταδιακά σε εκλογικές μηχανές, ικανές να κερδίζουν εκλογές αλλά όλο και περισσότερο ταυτισμένες με την κρατική διακυβέρνηση και αποκομμένες από τις ρίζες της κοινωνικής οργάνωσης και εκπροσώπησης.
Στη σημερινή Μ. Βρετανία, μια εξατομικευμένη κοινωνία υψηλών ταχυτήτων, παραδόξως παίρνει την εκδίκησή του αυτό που ο Αγγελος Ελεφάντης ονόμαζε ενσώματη, αυτοπρόσωπη συμμετοχή στην πολιτική, στα κόμματα, εκεί όπου οι άνθρωποι «κουβαλούν οικειοθελώς το σώμα τους» – καινοτομία ανεξάλειπτη και γοητεία ακαταμάχητη της νεωτερικής πολιτικής.
Αυτή όμως η σαγήνη του καθόλου χαρισματικού Βρετανού ηγέτη ενδέχεται να είναι και το όριο του πολιτικού του προτάγματος.
Οσο και αν εκπροσωπεί την ανοιχτή πλέον στις δυτικές κοινωνίες καχυποψία απέναντι στις πολιτικές ελίτ (και εν προκειμένω την ελίτ του ίδιου του βαθιά διχασμένου Εργατικού Κόμματος), άλλο τόσο ισχύει ότι οι μέρες του κόμματος μαζών είναι περασμένες. Ανήκουν, όπως και μεγάλο μέρος της ατζέντας του Κόρμπιν, σε μια εποχή φορντικού ρυθμισμένου καπιταλισμού που αναπτύχθηκε σε έναν κόσμο εθνικών κρατών (Martin Jacques, «The death of neoliberalism and the crisis in western politics», The Guardian, 21-8-2016).
Ταυτόχρονα η περίπτωση Κόρμπιν είναι σύμπτωμα της κρίσης της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας, η οποία εγκλωβίστηκε σε μια «φαουστική συμφωνία» όταν αποδέχτηκε, χωρίς να επερωτά, το θεσμικό οικονομικό οικοδόμημα της Ε.Ε., που δεν επιτρέπει έναν ευρω-κεϊνσιανισμό, αλλά και την υπόσχεση μιας αυτόματης διάχυσης των ωφελημάτων της οικονομίας της γνώσης, που διαψεύστηκε από την όξυνση των ανισοτήτων (Fabien Escalona & Mathieu Vieira, European social democracy during the global economic crisis. Renovation or resignation?, 2014).
Είναι μαζί και σύμπτωμα της αδυναμίας της να επινοήσει προτάσεις πολιτικής για μια εποχή που υπερβαίνει τα εθνικά σύνορα. Διόλου τυχαία, στο πρόσφατο βρετανικό δημοψήφισμα ο Κόρμπιν τάχθηκε χλιαρά υπέρ του Remain, μπαίνοντας στον πειρασμό μιας ορισμένης εθνικής υπαναχώρησης – παρότι οι ψηφοφόροι των Εργατικών στη μεγάλη πλειονότητά τους (63%) ψήφισαν, έστω χωρίς ενθουσιασμό, υπέρ της παραμονής στην Ε.Ε.
Ιδού το δυσεπίλυτο πρόβλημα που δεν αφορά μόνο τους Βρετανούς Εργατικούς, αλλά ολόκληρη την ευρωπαϊκή Αριστερά: πώς να εκπροσωπηθούν πολιτικά τα φιλελεύθερα προοδευτικά μεσοαστικά ακροατήρια που κουράστηκαν από την υπερβολική κυβερνητική μετριοπάθεια αλλά και οι νεότεροι ψηφοφόροι των ματαιωμένων προσδοκιών, που πάντως παραμένουν ομάδες πιο μορφωμένες, εξωστρεφείς και «ευρωπαϊκές», και μαζί τους η «αληθινή» εργατική τάξη των μετα-βιομηχανικών περιοχών που ενδίδει σε συντηρητικές εθνικιστικές φωνές όπως συνέβη στο Brexit; Η απάντηση πιθανότατα δεν είναι ο σοσιαλισμός, όπως πιστεύουν οι οσονούπω απογοητευμένοι υπεραριστεροί οπαδοί του Κόρμπιν, ούτε η κατάκτηση της εξουσίας no matter what, όπως υποστηρίζουν οι πολέμιοί του.
Προς το παρόν, μάλλον αναζητείται.
* Πολιτικός επιστήμονας ([email protected]). Από τις εκδόσεις Πόλις κυκλοφορεί το βιβλίο του «Ευρωκομμουνισμός. Από την κομμουνιστική στη ριζοσπαστική ευρωπαϊκή Αριστερά».
