Λέγεται ότι τον Σεπτέμβριο του 1973, μόλις ο δικτάτορας της Χιλής Αουγούστο Πινοτσέτ εγκαταστάθηκε στο κυβερνητικό μέγαρο, είχε στο γραφείο του ένα ογκώδες ντοκουμέντο με τα βασικά σημεία του νέου οικονομικού μοντέλου. «Το τούβλο», όπως έγινε γνωστό εκείνο το ντοκουμέντο, το είχαν συγγράψει Xιλιανοί επιχειρηματίες και οικονομολόγοι, οπαδοί και μαθητές του «γκουρού» του νεοφιλελευθερισμού Μίλτον Φρίντμαν στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου.

Ο Πινοτσέτ ενέταξε στην κυβέρνησή του πολλά από τα παιδιά της λεγόμενης Σχολής του Σικάγου, τα οποία τον έπεισαν να διαλύσει τη λειτουργία του κράτους όπως ήταν ώς τότε γνωστή και να αφήσει το «αόρατο χέρι της αγοράς» να ρυθμίσει τα υπόλοιπα.

Από τις 11 Σεπτεμβρίου του 1973 και μετά, οι Χιλιανοί θα βίωναν το «δόγμα του σοκ». Οχι μόνο με τις χιλιάδες συλλήψεις, φυλακίσεις, βασανιστήρια, εκτελέσεις και «εξαφανίσεις», αλλά και με ένα σοκ στην οικονομία, το οποίο θα άφηνε ανεξίτηλα τα σημάδια του στα χρόνια που ακολούθησαν.

Σαράντα τρία χρόνια μετά το πραξικόπημα που ανέτρεψε τον σοσιαλιστή πρόεδρο Σαλβαδόρ Αλιέντε και 26 από την αποκατάσταση της δημοκρατίας, τα βασικά συστατικά του οικονομικού μοντέλου του Πινοτσέτ παραμένουν και πίσω από το υποτιθέμενο «οικονομικό θαύμα» που λατρεύουν οι «φιλελεύθεροι», δείχνουν μια χώρα με μεγάλες ανισότητες, δυσλειτουργίες και διαρκώς αυξανόμενη κοινωνική δυσαρέσκεια.

Διαδηλώσεις

«Δεν θέλουμε συντάξεις πείνας», φώναζαν οι δεκάδες χιλιάδες εργαζόμενοι και συνταξιούχοι που δύο φορές, Ιούλιο και Αύγουστο, πλημμύρισαν τους δρόμους του Σαντιάγο και άλλων μεγάλων πόλεων και απειλούν να ξανακάνουν το ίδιο στις 4 Νοεμβρίου. Αυτό που οι Χιλιανοί ονομάζουν «υποχρεωτική αποταμίευση» εγκαινιάστηκε το 1981 και επιβλήθηκε με αντιδημοκρατικότατες διαδικασίες σε όλους τους κλάδους των εργαζομένων με εξαίρεση τους στρατιωτικούς και ορισμένους άλλους κρατικούς λειτουργούς, τους μόνους που λαμβάνουν αξιοπρεπείς συντάξεις.

Οι εργαζόμενοι υποχρεούνται να καταθέτουν το 10% του μισθού τους σε ιδιωτικά συνταξιοδοτικά ταμεία τα οποία διαχειρίζονται ιδιωτικές εταιρείες. Η σύνταξη που θα λάβουν εξαρτάται όχι μόνο από τα ποσά που εξοικονομούν, αλλά και από τις διακυμάνσεις της αγοράς.

Πάντως, το 90,75% των συνταξιούχων στη Χιλή λαμβάνει κάτω από 154.304 πέσος τον μήνα (233 δολάρια), σχεδόν το μισό του κατώτατου μισθού, σύμφωνα με έκθεση του ιδρύματος ερευνών πάνω στην εργασία Fundación Sol.

Τόσοι πρόεδροι άλλαξαν, συντηρητικοί και «σοσιαλιστές», χωρίς να αγγίξουν το συνταξιοδοτικό σύστημα του Πινοτσέτ. Η κυβέρνηση της Μισέλ Μπατσελέτ υποσχέθηκε ότι «θα το σκεφτεί».

Ο υπουργός Οικονομικών Ροδρίγο Βαλδές δήλωσε πάντως ότι δεν υπάρχουν «μαγικές λύσεις», ενώ παραδέχθηκε ότι «το κράτος δεν έχει τους πόρους για να συνεισφέρει σημαντικά στο συνταξιοδοτικό σύστημα».

Την ίδια αδυναμία παραδέχεται η «σοσιαλιστική» κυβέρνηση της Μπατσελέτ και στον τομέα της Παιδείας. Δεν θα μπορέσει να εξασφαλίσει καθολική δωρεάν ανώτατη εκπαίδευση ώς το 2020, όπως είχε εξαγγείλει προεκλογικά πριν από δύο χρόνια, αναγνώρισε μέσα στο καλοκαίρι. Ούτε καν τη δωρεάν πρόσβαση για το 70% των πιο φτωχών φοιτητών, όπως φαίνεται (σήμερα καλύπτεται το 50%).

Το έργο της Σχολής του Σικάγου είναι μια ιδιωτικοποιημένη ανώτατη εκπαίδευση στο μεγαλύτερό της κομμάτι και απρόσιτη για τα παιδιά των φτωχών και μικρομεσαίων οικογενειών. Παρέχονται, βέβαια, φοιτητικά δάνεια όπως στις ΗΠΑ, αλλά και πάλι τα έξοδα είναι μεγάλα.

Πολλοί φοιτητές αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τις σπουδές τους για οικονομικούς λόγους. Οσοι τις ολοκληρώνουν, δουλεύουν μια ζωή, αυτοί και οι οικογένειές τους, προκειμένου να ξεπληρώσουν τα δάνεια.

Αλλά, ούτε και η πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση είναι σε καλύτερη μοίρα. Η χρηματοδότηση των δημόσιων σχολείων έχει περάσει από το κράτος στους δήμους. Αν ο δήμος δεν έχει την οικονομική δυνατότητα να συντηρήσει ένα σχολείο, αυτό ή κλείνει ή υπολειτουργεί. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν που οι μαθητές και οι φοιτητές αποτελούν εδώ και χρόνια τον βασικό πυρήνα αντίστασης και αντίδρασης απέναντι σε αυτό το νεοφιλελεύθερο μοντέλο.

«Η καθολική δωρεάν παιδεία θα έρθει όταν φτάσουμε σε ανάπτυξη την Κίνα ή την Ιαπωνία», λέει ο υπουργός Βαλδές προσθέτοντας με κυνισμό: «Και να τα είχε η Χιλή αυτά τα λεφτά, τι θα έπρεπε να τα κάνει; Θέλουμε να δώσουμε όλο αυτό το χρήμα για την ανώτατη παιδεία ή για άλλες εξίσου μεγάλες ανάγκες όπως η υγεία και οι συντάξεις;».

«Γιατί δεν έχει γίνει τίποτα σε αυτόν τον τομέα; Γιατί απλούστατα, είναι πολλά τα συμφέροντα: οικονομικά, πολιτικά, ιδεολογικά και θρησκευτικά», είπε πρόσφατα σε ραδιοφωνική του συνέντευξη ο πρύτανης του δημοσίου Πανεπιστημίου της Χιλής Ενιο Βιβάλντι. Σε άλλη συνέντευξή του μάλιστα πριν από λίγες μέρες στην εφημερίδα La Tercera, δεν δίστασε να πει ότι «τα ιδιωτικά πανεπιστήμια αποτελούν φορολογικούς παραδείσους στο εσωτερικό της χώρας», λόγω της οικονομικής ασυλίας που απολαμβάνουν.

Στον τομέα της Υγείας, ο δημόσιος χαρακτήρας έχει διασωθεί σε αρκετά μεγάλο βαθμό, μόνο που είναι υποβαθμισμένος. Για την Υγεία διατίθεται μόνο το 3,5% του προϋπολογισμού, πολύ κάτω από το 6% που συνιστά ο ΟΟΣΑ.

Το 80% των Χιλιανών έχει δημόσια ιατροφαρμακευτική περίθαλψη για την οποία υποχρεούνται να καταβάλλουν το 7% του μισθού τους. Παράλληλα, προσφέρεται κι ένα ιδιωτικό σύστημα ασφάλισης, το οποίο όμως δέχεται όλο και πιο έντονες κριτικές για την αδιαφάνεια και τις ελλιπείς υπηρεσίες του απέναντι στους ασφαλισμένους.

Η ανισότητα

Εν ολίγοις, σύμφωνα με την έκθεση που παρουσίασε ο ΟΟΣΑ για τη Χιλή πέρυσι το φθινόπωρο, κατατάσσεται μαζί με το Μεξικό και την Τουρκία στις χώρες με τις μεγαλύτερες ανισότητες στον κόσμο (στο 0,503 του δείκτη Gini για την περίοδο 2006-2011).

Ενα άνισο σύστημα που η «σοσιαλίστρια» πρόεδρος Μισέλ Μπατσελέτ δεν μπόρεσε ή δεν θέλησε να αγγίξει ούτε στην προηγούμενη θητεία της ούτε στην τωρινή.

Δεν είναι τυχαίο το ότι η δημοτικότητά της κυμαίνεται σε ιστορικά χαμηλό ρεκόρ (στο 22% τον Αύγουστο). Ούτε και το γεγονός ότι οι Χιλιανοί δείχνουν να χάνουν την πίστη τους απέναντι στη δημοκρατία.

Σύμφωνα με την καινούργια έκθεση του Λατινοβαρόμετρου (του αντίστοιχου Ευρωβαρόμετρου) που δόθηκε στη δημοσιότητα φέτος το καλοκαίρι, οι χώρες της Λατινικής Αμερικής όπου σημειώνεται η μεγαλύτερη πτώση της εμπιστοσύνης απέναντι στο δημοκρατικό πολίτευμα είναι η Βραζιλία, η Βενεζουέλα, η Ουρουγουάη και η Χιλή (11 μονάδες κάτω από την προηγούμενη χρονιά). Κι αυτή είναι ίσως η πιο ανησυχητική «κληρονομιά», 43 χρόνια μετά το πραξικόπημα κατά του Αλιέντε...