Ο Τόμας Μπέρνχαρντ δεν είναι ένας συγγραφέας με τον οποίο ξεμπερδεύεις εύκολα. Όχι ο Γιάννος Περλέγκας τουλάχιστον, που ξεχώρισε με τη δεύτερη σκηνοθετική του απόπειρα πάνω στον Μπέρνχαρντ πέρσι παρουσιάζοντας το έργο Ο αδαής και ο παράφρων στην Πειραματική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου.

«Δούλευα αυτό το έργο δυόμισι χρόνια, πολύ πριν ανεβάσω τον Καντ, που ήταν το πρώτο έργο του Μπέρνχαρντ που σκηνοθέτησα» μας λέει. Αυτό, καθώς και η σχετικά σύντομη παρουσίασή του πέρσι, τον οδήγησε στην απόφαση να το παρουσιάσει και φέτος, για λίγες μόνο παραστάσεις, στην Αθήνα, στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης (8-11, 13-17.9), ενώ με αυτό θα ανοίξουν και τα φετινά Δημήτρια για τρεις παραστάσεις τον Οκτώβριο στη Θεσσαλονίκη.

Συνεχίζοντας την αναμέτρησή του με αυτό το έργο και έχοντας πάρει θετικές αντιδράσεις από την πρώτη παρουσίασή του, σκέφτεται να προχωρήσει σε αλλαγές, κάποιες επειδή επιβάλλονται από τον νέο χώρο, κάποιες επειδή αναγνωρίζει ότι η διάρκειά του είναι μεγάλη: «Υπάρχει το περίφημο θέμα της "φλυαρίας", όπως πολλοί θεωρούν, αλλά είναι εγγενές στοιχείο του τρόπου γραφής του Μπέρνχαρντ. Θέλω να δοκιμαστεί αυτή η αντιθεατρικότητα, όπου φαίνεται σαν να μη συμβαίνει τίποτε και υπάρχει αυτός ο χείμαρρος λόγου».

Όπως λέει ο Γιάννος Περλέγκας, αυτό που ασφαλώς θα είναι διαφορετικό στην τωρινή παράσταση θα είναι ο ίδιος επί σκηνής. Θα μπορέσει να ερμηνεύσει το ρόλο του απαλλαγμένος από την «αγωνία του σκηνοθέτη», η οποία έβγαινε στο ρόλο χωρίς να χρειάζεται. «Ως ηθοποιός είχα τόση ταραχή πάνω στη σκηνή γιατί, από την αγωνία να χτίσω όλη την παράσταση, δεν μπόρεσα να αποκτήσω ηρεμία πάνω στον ρόλο» μας εξομολογείται.

«Με μαγνήτισε ο Βογιατζής»

Ο Αδαής και ο παράφρων είναι το δεύτερο έργο του Αυστριακού συγγραφέα που σκηνοθετεί, μετά τον Καντ, που παρουσίασε στο Θέατρο Τέχνης, ενώ δεν κρύβει πως σκέπτεται να συνεχίσει τη σκηνοθετική του ενασχόληση με τον Μπέρνχαρντ. Γιατί αυτή η εμμονή; «Η παράσταση Ρίτερ, Ντένε, Φος, που είχα δει σε τρυφερή ηλικία, ήταν η πρώτη συνάντησή μου με τον Λευτέρη Βογιατζή και με είχε μαγνητίσει» λέει ο Γιάννος Περλέγκας και συνεχίζει:

«Στην εφηβεία άρχισα να διαβάζω το πεζογραφικό του έργο και τα βιβλία του με συντρόφευαν διαρκώς, τα διάβαζα και τα ξαναδιάβαζα. Ο ακατάσχετος λόγος και η φαινομενική μισανθρωπία, οι μεμψίμοιροι ήρωές του με έκαναν να ταυτίζομαι μαζί τους κολακεύοντας τον εφηβικό ναρκισσισμό μου... Χρόνια αργότερα, όταν επήλθε κορεσμός στο πώς έβλεπα τον εαυτό μου ως ηθοποιό, πώς επαναλαμβανόμουν, έπεσαν στα χέρια μου συμπτωματικά τα θεατρικά του έργα, τα οποία δεν γνώριζα καλά.

Ήταν μια αποκάλυψη, τόσο ως προς το πόσο σπουδαία έργα είναι όσο και γιατί μιλούσαν για την κρίση που ένιωθα σε σχέση με τη δουλειά μου, σε σχέση με την κοινωνία και την αυτοαναφορικότητα. Ένιωσα πως μπορούσαν να εκφράσουν αυτό που μου συνέβαινε και νιώθω πως συμβαίνει σε αρκετούς ανθρώπους γύρω μου... Δεν πήγα να γίνω σκηνοθέτης, προέκυψε από μια ανάγκη, που έφερε και μια προσωρινή διακοπή της προηγούμενής μου πορείας».

Αυτό σημαίνει πως σκηνοθετικά δεν τον ενδιαφέρει να κάνει κάτι άλλο; «Θα το κάνω, αλλά με μεγαλύτερο συντελεστή δυσκολίας, καθώς με τα έργα του Μπέρνχαρντ έχω την ψευδαίσθηση πως είναι σαν να τα έχω γράψει εγώ. Νιώθω να ταυτίζομαι με έναν τρόπο αντιμετώπισης της ζωής και των προβλημάτων που δεν μου είναι ξένος».

Πολλές φορές έχει χαρακτηρίσει το έργο του Μπέρνχαρντ «φωτεινό», τη στιγμή που η έννοια που κυριαρχεί στον Αδαή και τον παράφρονα είναι αυτή του θανάτου.

«Αυτή η προβοκάτσια που κάνει, να βάλει το θάνατο, στο πρόσωπο του ιατροδικαστή, ανάμεσα στον αλκοολικό πατέρα και την κόρη, που είναι η σπουδαιότερη τραγουδίστρια όπερας, μπορεί να φαίνεται κάτι απαισιόδοξο. Ταυτόχρονα όμως είναι ένα σήμα από τον συγγραφέα.

Είναι σαν να λέει ο ιατροδικαστής: Μη γατζώνεστε από τα δεκανίκια που επιλέγετε, μη ζείτε μόνο μέσα από τον άλλον, αφουγκραστείτε τον εαυτό σας και ζήστε σαν αυτόνομες υπάρξεις. Αυτά τα τόσο περίπλοκα, δύστροπα και πεισιθάνατα έργα, κατά τη γνώμη μου, είναι φάροι ελευθερίας, καινούργιας χειραφέτησης απέναντι στο νόημα της ζωής, εντέλει είναι ουμανιστικά και φωτεινά έργα».

Συνεχίζοντας, ο σκηνοθέτης αναφέρεται στον συχνό παραλληλισμό του Μπέρνχαρντ με τον Μπέκετ.

«Αυτό έχει κάποια βάση» λέει, «όμως βρίσκω μεγαλύτερη τη συγγένειά του με τον Τσέχοφ. Οι ήρωές του είναι άνθρωποι εγκλωβισμένοι στην κατάστασή τους και συνέχεια μιλούν γι’ αυτήν, χωρίς να ξέρεις αν αυτό είναι δραματικό ή κωμικό. Αυτό είναι ένα σύμπτωμα της εποχής και του Τσέχοφ, στο γύρισμα του αιώνα, και του Μπέρνχαρντ. Το δράμα φωτίζεται με έναν κωμικό τρόπο και έτσι μπορείς να δεις πιο μακροσκοπικά την κατάσταση του ανθρώπου της εποχής μας. Γι’ αυτό λέω πως με έναν ανάποδο τρόπο είναι πολύ φωτεινός συγγραφέας, ενώ λέει πως η ύπαρξη δεν είναι τίποτε και μόνο ο θάνατος είναι η ανάπαυση».

Σε αυτήν τη «δεύτερη ζωή» της παράστασης, ο νεαρός σκηνοθέτης είναι αναγκασμένος να αναλάβει όχι μόνο το καλλιτεχνικό ρίσκο, αλλά και αυτό της παραγωγής. «Είναι πολύ μεγάλη κούραση και πρόκληση» λέει, αλλά «σε αυτήν την εποχή, για να τολμήσει κανείς να εφεύρει τον εαυτό του καλλιτεχνικά, δεν πρέπει να περιμένει βοήθεια, πρέπει να δυσκολευτεί, να πάρει αναγκαστικά και αυτό το ρίσκο».

Όπως εξηγεί, ο Μπέρνχαρντ «δεν είναι συγγραφέας που μπορείς να τον κάνεις με μια καρέκλα και τα ρούχα που φοράς. Η άποψή του ότι δεν παίζουν ηθοποιοί αλλά μαριονέτες και ότι όλο αυτό είναι ένα κουκλοθέατρο πρέπει να αποδίδεται στην όψη της παράστασης, κάτι που πιστεύω πως το έκανα στο ακέραιο στον Αδαή, χάρη στους πολύ άξιους και ταλαντούχους συνεργάτες που είχα σε αυτό το κομμάτι. Ο Μπέρνχαρντ είναι μεγάλης πνοής συγγραφέας, που για να μπορέσεις να μεταδώσεις αυτό που λέει χρειάζεται να φτιάξεις έναν κόσμο ολόκληρο. Αυτό είναι κάτι που μου λείπει πια στο θέατρο...».

Πληροφορίες

Ο ΑΔΑΗΣ ΚΑΙ Ο ΠΑΡΑΦΡΩΝ του Τόμας Μπέρνχαρντ.

Μετάφραση: Γιώργος Δεπάστας
Σκηνοθεσία: Γιάννος Περλέγκας
Σκηνικά-κοστούμια: Λουκία Χουλιάρα

Ερμηνεύουν: Ανθή Ευστρατιάδου, Γιάννης Καπελέρης, Χρήστος Μαλάκης, Γιάννος Περλέγκας.

ΙΔΡΥΜΑ Μ. ΚΑΚΟΓΙΑΝΝΗΣ, 8-11, 13-17 Σεπτεμβρίου.