Η επιλογή των δύο αντιπροέδρων της Νέας Δημοκρατίας από τον Κυριάκο Μητσοτάκη είχε συμβολικό χαρακτήρα (κάτι σαν δικέφαλος αετός): Κωστής Χατζηδάκης, ως εκφραστής του νεοφιλελευθερισμού, Αδωνις Γεωργιάδης, ως εκπρόσωπος της Ακροδεξιάς.

Νεοφιλελευθερισμός και Ακροδεξιά είναι όντως οι δύο συνιστώσες της ιδεολογικής ταυτότητας της Ν.Δ. σήμερα - και ήταν ήδη από την εποχή του Αντώνη Σαμαρά, απλώς τώρα το ευτυχές ειδύλλιό τους έχει επισημοποιηθεί.

Ο νεοφιλελευθερισμός είναι η ιδεολογία του «γυμνού» πλέον καπιταλισμού - του καπιταλισμού που μας παρουσιάζεται στις μέρες μας «όπως τον γέννησε η μάνα του».

Απαλλαγμένος από κάθε σκοτούρα για κοινωνική πρόνοια και κοινωνική δικαιοσύνη, και -ιδίως- απελευθερωμένος από την υποχρέωση σχεδόν οιουδήποτε σεβασμού προς τους δημοκρατικούς θεσμούς, ο καπιταλισμός της νεοφιλελεύθερης εποχής προβάλλει επί τέλους ως αυτό που πραγματικά ήταν εξ αρχής:

ένα σύστημα εξουσίας του οποίου η μοναδική αξιακή σχέση με την ελευθερία συνίσταται στην αναγνώριση της ελευθερίας του ανταγωνισμού. Κατά συνέπεια, η αγαστή συνύπαρξη και συνεργασία νεοφιλελευθερισμού με ακροδεξιά στοιχεία στο εσωτερικό ενός ενιαίου πολιτικού σχηματισμού δεν είναι απλώς εφικτή, κατά μία έννοια είναι αναμενόμενη κιόλας.

Δεν ήταν πάντα έτσι τα πράγματα με τον καπιταλισμό. Για να μείνουμε στην πρόσφατη Ιστορία, κατά τις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες, η ευρωπαϊκή αστική τάξη ασκούσε την ηγεμονία της σεβόμενη το κοινωνικό κράτος και τους δημοκρατικούς θεσμούς.

Ορθότερα: Ακόμη και τα κυρίαρχα τμήματα της αστικής τάξης αναγκάζονταν να ασκούν την ηγεμονία τους διά μέσου της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας και του κράτους πρόνοιας.

Η δημοκρατία και η κοινωνική μέριμνα συγκροτούσαν ένα θεσμικά αλλά και ιδεολογικά εξωτερικό προς τον καπιταλισμό πεδίο, εντός του οποίου και διά μέσου του οποίου η αστική τάξη ήταν υποχρεωμένη να κινείται κατά την άσκηση της εξουσίας της επί των υποτελών τάξεων, προκειμένου να μη διαταραχθούν οι εξαιρετικά εύθραυστες κοινωνικές ισορροπίες που είχαν επιτευχθεί μετά την καταστροφική εμπειρία των δύο παγκοσμίων πολέμων.

Στις δυτικο-ευρωπαϊκές χώρες, μέχρι τη δεκαετία του ‘70, ακόμη και τα δεξιά αστικά κόμματα ήταν -υπ’ αυτήν την έννοια- «γνήσια» δημοκρατικά, και όντως ο πολιτικός φιλελευθερισμός ήταν μια ιδεολογία που τα εξέφραζε.

Βέβαια στην Ελλάδα του μετεμφυλιακού κράτους, των Γκλίξμπουργκ και των Γκοτζαμάνηδων, δεν ήταν καθόλου έτσι τα πράγματα.

Παρ’ όλα αυτά, η Ενωση Κέντρου του Γεωργίου Παπανδρέου, ένα καθ’ όλα αστικό κόμμα όπως μαρτυρούν τόσο ο (αντι-κομμουνιστικός) πολιτικός της λόγος όσο και οι κοινωνικο-πολιτικές της διασυνδέσεις και πρακτικές, ήταν ταυτόχρονα μια πολιτική δύναμη που έδωσε αγώνα για την υπεράσπιση της δημοκρατίας εναντίον της σκληροπυρηνικής Δεξιάς και του Παλατιού.

Με κάποιες σοβαρές επιφυλάξεις, πολιτικά φιλελεύθερες θα μπορούσαμε ίσως να χαρακτηρίσουμε και κάποιες τάσεις της Ν.Δ., ιδίως κατά τα πρώτα χρόνια μετά τη μεταπολίτευση.

Εστω και στο πλαίσιο του στρατηγικού στόχου του «εκσυγχρονισμού», δηλαδή της κατά το δυνατόν ομαλής ένταξης της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας στον ευρωπαϊκό καπιταλισμό, η μετα-δικτατορική καραμανλική Δεξιά επέδειξε αξιοθαύμαστη (αν λάβει κανείς υπ’ όψη τον παλιό της εαυτό) «δημοκρατική ορθοφροσύνη» στην προσπάθειά της να αποκαταστήσει τη σμπαραλιασμένη από τις εμπειρίες του εμφυλίου, του μετεμφυλιακού κράτους και της δικτατορίας αστική ηγεμονία.

Και τελικά κάτι κατάφερε. Μια γνήσια εθνική αστική ηγεμονία μάλλον δεν επιτεύχθηκε ποτέ, ούτε μεταδικτατορικά.

Με το επίτευγμα όμως της ένταξης της Ελλάδας στην ΕΟΚ, που ολοκληρώθηκε είκοσι χρόνια αργότερα από το ΠΑΣΟΚ του Κώστα Σημίτη με την ένταξη στην ευρωζώνη, οι ελληνικές αστικές πολιτικές δυνάμεις οδήγησαν την ελληνική κοινωνία σε μια κατάσταση όπου η (αστική) ηγεμονία προερχόταν έξωθεν (γεωγραφικά), αλλά η άσκησή της πλέον λάμβανε χώρα στο εσωτερικό του καπιταλιστικού συστήματος - δεδομένου ότι αυτός πλέον, στην παγκοσμιοποιημένη και νεοφιλελεύθερη φάση του, δεν χρειαζόταν εξωτερικά ερείσματα για να ηγεμονεύσει.

Οχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και διεθνώς, οι χρηματιστηριακές φούσκες και ο lifestyle πολιτισμός ήταν αρκούντως αποτελεσματικά μέσα ηγεμονίας μέχρι να αρχίσουν να διαφαίνονται οι συνέπειες της κρίσης.

Ετσι, το ότι κατά την ίδια -προ κρίσης- περίοδο οι (περιττοί για τον καπιταλισμό πλέον) δημοκρατικοί θεσμοί όχι απλώς υποβαθμίστηκαν αλλά σε μεγάλο βαθμό υποκαταστάθηκαν από εγγενείς στο καπιταλιστικό σύστημα διεθνείς χρηματοπιστωτικούς μηχανισμούς πέρασε σχεδόν απαρατήρητο.

Η ηγεμονία πάντοτε έχει δύο σκέλη - ένα οικονομικό-θεσμικό και ένα ιδεολογικό-πολιτιστικό. Οι φούσκες μπορεί να έχουν σκάσει, αλλά το χρηματοπιστωτικό σύστημα εξακολουθεί να ηγεμονεύει εκβιάζοντας.

Και ως προς το άλλο σκέλος, το lifestyle μπορεί να έχει απολέσει την γκλαμουριά του, αλλά είναι αμφίβολο το αν έχουν υποχωρήσει σημαντικά ο ατομοκεντρισμός και η απάθεια που το συνόδευαν.

* καθηγητής της Κοινωνικής Θεωρίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών