Απ’ότι φαίνεται το τρέχον έτος, εξολοθρεύει και τους τελευταίους μεγάλους κλειδοκράτορες της ευρωπαϊκής μνήμης. Πριν από λίγο καιρό ο Ουμπέρτο Έκο, τώρα Πέμπτη 31/3 ο Ούγγρος Ίμρε Κέρτες. Νομπελίστας και επιζών του Ολοκαυτώματος. Αν και ο Θίοντορ Αντόρνο λίγο μετά το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, είχε πει την περίφημη φράση: «Είναι τουλάχιστον βάρβαρο να γραφτεί έστω κι ένα ποίημα μετά το Άουσβιτς», οι επιζόντες μεταξύ αυτών και ο Ίμρε Κέρτες διαμόρφωσαν το απόφθεγμα σε ερώτημα υπαρξιακό: «Υπάρχει ζωή μετά το Άουσβιτς;» Με αυτό το ερώτημα πάλεψε όλη του τη ζωή ο επιβλητικός συγγραφέας, που έφυγε από τη ζωή στα 86 του χρόνια.

           Το πρώτο και πιο επιδραστικό μυθιστόρημα του Ίμρε Κέρτες ήταν το περίφημο «Το μυθιστόρημα ενός ανθρώπου δίχως πεπρωμένο» (Καστανιώτης, μτφρ: Γιώτα Λαγουδάκου), που πρωτοεκδόθηκε το 1975. Βλάσφημο μυθιστόρημα και όμως τόσο τραγικά αληθινό. Ένα δεκατετράχρονο αγόρι, περιγράφει τον εκτοπισμό του στα στρατόπεδα, ως ένα ταξίδι μαγικό. Σ’ένα λούνα παρκ-θανάτου, θα γίνει ο καλύτερος «εργάτης». Μετά το Άουσβιτς και το Μπούχενβαλντ, επιστρέφει στην Ουγγαρία. Μόνο που δεν θα μπορέσει να προσαρμοστεί στην «νέα» του ζωή. Το μυθιστόρημα έγινε αμέσως σημείο αναφοράς ανάμεσα στους κριτικούς παγκοσμίως. Απογειώθηκε όταν έγινε και ταινία, σε σκηνοθεσία Λάγιος Κολταϊ. Το στρατόπεδο περιγράφεται ως ένα εργοστάσιο ψυχών. Οι σχέσεις καθετοποιημένες. Ο θάνατος μπορεί να φτερουγίζει γύρω, αλλά τροποντινά αποτελεί ένα «παράδοξο» μέσα στην στρατιωτικοποιημένη καθημερινότητα. Ο Ίμρε Κέρτες ποτίζει με πικρή ειρωνία την κανονικότητα του θανάτου που εξαπλώνεται και μετά από ένα σημείο, κανένας δεν της δίνει σημασία. Ο άνθρωπος μετατρέπεται σε εξάρτημα του ίδιου του του παραλογισμού.
           Ελάχιστο διάστημα πριν την πτώση του τοίχους, βγαίνει το «Καντίς, για ένα αγέννητο παιδί» (Καστανιώτης, μτφρ: Μάγκυ Κοέν), το 1990. Ένας απαράμιλλος εσωτερικός μονόλογος. Ο συγγραφέας που δεν θέλει να γίνει πατέρας, σ’έναν κόσμο στιγματισμένο από τα πογκρόμ και την εξολόθρευση. Τα στρατόπεδα κι αυτό δεν ειπώθηκε ούτε στη δίκη της Νυρεμβέργης, δεν ήταν μόνο γεωγραφικοί χώροι εκτέλεσης. Ήταν η βουβή αποδοχή που είχαν στην «άνθιση» τους από χιλιάδες κόσμου. Η διείσδυση του Κακού σε όλα τα επίπεδα. Προερχόμενη φυσικά από την δομή της απολυταρχικής εξουσίας, όπως εύγλωττα ο Κέρτες γράφει στο βιβλίο. Ο τίτλος του προέρχεται από την επιμνημόσυνη προσευχή του ιουδαϊσμού. Η πτώση των πολιτισμών. Ένα σπάνιο ψυχογράφημα των χιτλερικών ενστίκτων. «Εγώ, ένας άλλος» (Καστωνιώτης μτφρ: Γιώτα Λαγουδάκου), εκεί που αντιστρέφεται η νοηματοδότηση των «ευγενών» υποστάσεων και ιδεών: ο στρατιώτης γίνεται δολοφόνος, η πολιτική-έγκλημα, η παγκόσμια ελευθερία-φυλακή, ο πατριωτισμός-γενοκτονία. Ίσως το πιο προφητικό έργο του Κέρτες. Εξάλλου κατά συνήθεια, η αλήθεια ψεύδεται. Το τραύμα όχι μόνο δεν μπορεί να επουλωθεί, αλλά βγάζει ακατάπαυστα αίμα.

           Ο Ίμρε Κέρτες γεννήθηκε το 1929 στην Βουδαπέστη από γονείς μικροαστούς. Για τους Εβραίους της Βουδαπέστης, τα πράγματα άρχισαν να ζορίζουν αφόρητα από την επέμβαση των γερμανικών στρατευμάτων και ύστερα. Το 1944, ο Ίμρε Κέρτες αναγκάστηκε να φύγει από το σχολείο και να δουλέψει ως τορναδόρος, στην ηλικία των 14άρων χρόνων. Λίγους μήνες αργότερα, εστάλει στο Άουσβιτς.

Γυρίζοντας πίσω προσπάθησε να σπουδάσει και τελικά πήρε το σχολικό πτυχίο γύρω στο 1948. Λίγο αργότερα άρχισε να δουλεύει σαν δημοσιογράφος. Εν συνεχεία έλαβε θέση στο γραφείο τύπου μιας μεγάλης βιομηχανικής μονάδας, για να καταλήξει μεταφραστής γερμανικής λογοτεχνίας και φιλοσοφίας. Προνομιακό του πεδίο οι: Νίτσε, Φρόιντ, Κανέτι, Σνίτσλερ, Βίντγκεσταϊν, που όλως...τυχαίως είναι και οι συγγραφικές επιρροές του.

          Αγωνίστηκε κάτω από αντίξοες συνθήκες να εκδόσει τα πρώτα του έργα. Το κομμουνιστικό καθεστώς, τον είχε βάλει ήδη στο στόχαστρο. Η στάση ζωής του Κέρτες πως ο κόσμος δεν μπορεί να λειτουργήσει φυσιολογικά αν δεν εξηγηθεί σε βάθος η τομή της εκατόμβης τόσων αθώων που εξαερώθηκαν, ερχόταν σε πλήρη αντίθεση με τον οπτιμισμό της οικοδόμησης του σοσιαλισμού. Επίσης σε πολλά κείμενα του προδίδεται η αμφιλεγόμενη σχέση που είχε με την θρησκεία. Μια μακρά πορεία ρήξης, που κατέληξε με την απομάκρυνση του Κέρτες από την ύπαρξη του Θεού. Η σκέψη της αυτοκτονίας τον βασάνιζε πολλά χρόνια. Βρέθηκε πολλές φορές κοντά στην πραγματοποίηση της. Έζησε επί σειρά ετών στο Βερολίνο. Ύστερα από σκληρή μάχη με την νόσο του πάρκινσον, επέστρεψε στην Βουδαπέστη το 2014. Το τελευταίο του μυθιστόρημα με τον αγγλικό τίτλο «The Ultimate Inn» (αμετάφρασο στα ελληνικά), δεν είναι ένα συμβατικό πεζογράφημα. Αποτελεί ένα αμάλγαμα σχεδιαγραμμάτων για ένα εν δυνάμει μυθιστόρημα, βγαλμένο από τα ημερολογιακά του σημειώματα που κρατούν πίσω από το 2001. Στις αναφορές του βρίσκουμε σκέψεις για την παρακμή της Δύσης και τα αμφίσημα συναισθήματα του για την σημερινή πορεία της Ουγγαρίας. Από το 1983 κι έπειτα κέρδισε πάμπολλα βραβεία, με κορυφαίο το Νόμπελ του 2002. Ίμρε Κέρτες, η Κιβωτός της ευρωπαϊκής Ιστορίας, σίγησε. Ας τον διαβάσουμε με προσοχή