1000% αύξηση των ροών!
Στα τέλη του προηγούμενου χειμώνα, ήταν πλέον σαφές ότι θα είχαμε μια εκτόξευση των προσφυγικών ροών καθώς πλέον ο κόσμος έχασε την ελπίδα της επιστροφής στην πατρίδα του –κυρίως τη Συρία– από τις όμορες χώρες και πήρε το δρόμο του φευγιού. Ωστόσο, και οι πιο τεκμηριωμένες εκτιμήσεις, τότε, δεν μπορούσαν να συλλάβουν την ένταση της προσφυγικής κρίσης: ενώ το 2014 στην Ελλάδα είχαν έρθει 77.000, η αίσθηση ήταν ότι εντός του 2015 τα νούμερα θα τριπλασιάζονταν. Τα πράγματα δεν ήρθαν όμως έτσι: ως τα μέσα του Οκτώβρη ο συνολικός αριθμός των εισερχομένων προσφύγων και μεταναστών είχε ήδη ξεπεράσει το μισό εκατομμύριο, ενώ, σήμερα, τέλη Οκτώβρη, βλέπουμε το Αιγαίο να γίνεται εκατόμβη νεκρών διότι και ο καιρός χαλάει και οι άνθρωποι τρέχουν να προφτάσουν το βαρύ χειμώνα κατά τον οποίο πιστεύουν ότι ο διάπλους του Πελάγους θα είναι αδύνατος. Το πιο πιθανό είναι ότι, αν δεν αλλάξει κάτι, το δράμα που ζούμε σήμερα θα συνεχίσει και μέσα στο Νοέμβριο. Ο φθινοπωρινός καιρός προσφέρεται και για προσδοκίες και για δυστυχήματα. Το σίγουρο είναι ότι εντός του 2015 τελικώς, θα συζητάμε για έναν πληθυσμό περί τις 700.000 ανθρώπους, δηλαδή μια συγκλονιστική αύξηση της τάξης του 1000% σε σχέση με το 2014.
Η Ελλάδα βρίσκεται σε πράγματι δεινή θέση: σα να μην της έφταναν τα δικά της έχει τώρα και να διαχειριστεί και το προσφυγικό σε συνθήκες αφόρητες. Τι έχει κάνει ως τώρα η χώρα; Τι μπορεί να πιστωθεί στα θετικά και τι στα αρνητικά της διαχείρισης του προσφυγικού;
To μεγάλο συν: η μετατόπιση της ατζέντας
Το πιο σημαντικό θετικό κεκτημένο που πιστώνεται στην κυβέρνηση σε ό,τι αφορά τη διαχείριση του προσφυγικού είναι η μετατόπιση της ατζέντας: με προηγούμενες κυβερνήσεις, μπορούμε δυστυχώς να είμαστε σίγουροι -κρίνοντας από τις πρότερες επιδόσεις τους- ότι η επικοινωνιακά περιρρέουσα ατμόσφαιρα θα ήταν αυτή που χρόνια γνωρίσαμε: «να τους κάνουμε το βίο αβίωτο, είτε για να μην έρθουν, είτε για να φύγουν μια ώρα αρχύτερα». Από την «ανακατάληψη του κέντρου των πόλεών μας» περάσαμε στη ρητορική της «ανθρωπιάς» και της εξύμνησης της «συμπαράστασης στα θύματα των πολέμων». Από τις ενεργητικές και βίαιες επαναπροωθήσεις στα νερά του Αιγαίου περάσαμε στις επιχειρήσεις διάσωσης. Θα ήθελα να γράψω πως από τα κέντρα κράτησης περάσαμε κάπου αλλού, αλλά διστάζω διότι δεν περάσαμε πουθενά. Η χώρα δεν έχει κάνει καμία σοβαρή δομή εναλλακτική προς την κράτηση.
Όλα αυτά έχουν τη σημασία τους: ο ελληνικός λαός, μέσα στη δική του απόγνωση και κοινωνική οδύνη δεν είδε στους πρόσφυγες τον αποδιοπομπαίο τράγο στον οποίο μαγικά θα μετέφερε την ενοχή για τα δεινά του. Με ψυχραιμία και συγκατάβαση, που πολλές φορές έγινε αλληλεγγύη απέναντι στο δράμα των προσφύγων, έδειξε μια έξοχη ανθρώπινη ωριμότητα. Είτε λόγω του τόνου που δόθηκε από την κυβερνητική ρητορική, είτε λόγω της συγκίνησης που προκάλεσαν οι φωτογραφίες των πνιγμένων παιδιών, είτε λόγω της απλής επίγνωσης ότι άλλες λύσεις, πιο δραστικές, ουσιαστικά θα οδηγούσαν σε δολοφονίες προσφύγων, οι Έλληνες έδειξαν να αντιλαμβάνονται με όρους ενός ανθρώπινου ρεαλισμού το προσφυγικό δράμα. Ούτε καν οι φασίστες της Χρυσής Αυγής μπόρεσαν να σηκώσουν το προσφυγικό προεκλογικά, διότι κατάλαβαν ότι δεν είχε το ψωμί που περίμεναν. Η ΝΔ έκανε μια απέλπιδα προσπάθεια να το αναδείξει λίγο προεκλογικά αλλά μάλλον μάταια. Πλέον όλα τα κόμματα του λεγόμενου «συνταγματικού τόξου» --της Δεξιάς συμπεριλαμβανομένης -- είναι ιδιαιτέρως προσεκτικά στον τρόπο με τον οποίο αναφέρονται στο προσφυγικό. Ο «ανθρωπισμός των Ελλήνων» είναι καθομολογούμενος. Ακόμη κι αν στην πράξη είναι άδειο γράμμα. Εξηγούμαι.
Το μεγάλο μείον: τίποτ’ άλλο πέραν αυτού
Το θετικό επικοινωνιακό πρόσημο με το οποίο επισήμως επενδύθηκε ο κυβερνητικός λόγος σχετικά με το προσφυγικό, και η σημασία που είχε προκειμένου η ελληνική κοινή γνώμη να αντιδράσει ήρεμα, ασφαλώς, δεν πρέπει να υποτιμούνται. Αν η ιστορία τα είχε φέρει ώστε να μην είχαμε αυτήν την κυβέρνηση, η Ευρώπη διέτρεχε τον κίνδυνο να έχει μια ακόμη Ουγγαρία στις όχθες του Αιγαίου. Τότε, η Ευρωπαϊκή Ένωση με κροκοδείλια δάκρυα θα έδειχνε δημοσίως την αποδοκιμασία της, αλλά πίσω από τις κλειστές πόρτες, θα έτριβε τα χέρια της, διότι θα βρίσκονταν μια κυβέρνηση να κάνει τη βρώμικη δουλειά στο σημείο που ακριβώς θα έπρεπε. Τώρα που η Ουγγαρία απλώς κλείνει τα δικά της σύνορα ακριβώς στο κέντρο της ηπείρου, αντιμετωπίζεται ως το απόλυτο όνειδος: ορθά μεν, με κάποια υποκρισία δε. Η Ουγγαρία ουσιαστικά κάνει κάτι που μέχρι πρότινος ήταν απολύτως εύλογο και αποδεκτό στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Όταν η χώρα μας, το 2012, όρθωνε τον φράχτη του Έβρου, η Έ.Ε. δεν αντιμετώπισε την Ελλάδα ως μίασμα. Κάθε άλλο. Σήμερα μάλιστα, η Ε.Ε. δε νομίζω να θέλει να σκέφτεται το ενδεχόμενο ο φράχτης να ανοίξει. Αντιθέτως, η Ουγγαρία σήμερα στήνει τείχη λειτουργώντας σε βάρος του συνόλου, καθώς οι φράχτες που ορθώνει μόνο αυτήν «προστατεύουν» και απλώς αλλάζουν την κατεύθυνση των ροών. Αν όμως η Ελλάδα έκανε επιχειρήσεις επαναπροώθησης στο Αιγαίο και στρατιωτικοποιούσε τα σύνορά της, αυτό δεν θα λειτουργούσε μόνο για τον εθνικό ευατούλη της, αλλά και για το κοινό ευρωπαϊκό «συμφέρον». Τα πράγματα δεν ήρθαν όμως έτσι, και ευτυχώς.
Από κει κι ύστερα όμως, τι κάναμε ως κράτος; Ανθρωπισμός δεν είναι να κάνεις τον γενναιόδωρο τροχονόμο στις προσφυγικές λεωφόρους δείχνοντας τον δρόμο για το Βορρά και τίποτε πέραν αυτού. Φυσικά, η Ελλάδα δεν είναι η χώρα προορισμού των προσφύγων. Αυτό το ξέρουν όλοι. Το γεγονός όμως ότι η χώρα είναι τράνζιτ προς το Βορρά, δεν σημαίνει ότι έχει απεκδυθεί όλων των ευθυνών της απέναντι στους ανθρώπους αυτούς. Δεν γίνεται μια ευρωπαϊκή χώρα το 2015 να διαθέτει δομές για 400 ασυνόδευτα ανήλικα, 600 θέσεις για αιτούντες άσυλο και άλλες 700 στον Ελαιώνα, δηλαδή σύνολο 1700 θέσεις. Αυτό είναι ντροπή.
Η χώρα στη μίνι Σύνοδο των Βρυξελλών συνομολόγησε στις 25 Οκτωβρίου την υποχρέωση δημιουργίας 20.000 θέσεων σε ιδιωτικό ενοικιοστάσιο και άλλων 30.000 θέσεων προσωρινής φιλοξενίας. Η Ελλάδα μέσα σε δέκα βδομάδες καλείται να υλοποιήσει αυτό που δεν κατάφερε μέσα σε δέκα χρόνια. Η ελληνική κυβέρνηση καλείται σε δέκα βδομάδες να υλοποιήσει ό,τι δεν έκανε σε δέκα μήνες. Δύσκολα πράγματα: όσο κι αν προσπαθώ δεν βλέπω πώς θα μπορούσε να τα καταφέρει. Η ελληνική διοίκηση είναι ποτισμένη από την κορυφή ως τα νύχια, από τους κλητήρες του Υπουργείου Εσωτερικών ως τους υπουργούς με τη νοοτροπία ότι η μόνη υποχρέωση που έχει η χώρα απέναντι σε αυτούς που έρχονται είναι να μην τους πνίξει και να τους αφήσει να διασχίσουν τη χώρα αθόρυβα. Πέραν αυτού, ουδέν. Η Ευρωπαϊκή Ένωση στις αρχές του 2016 για μια ακόμη φορά θα έχει απέναντί της την Ελλάδα να μην έχει υλοποιήσει τα συμφωνηθέντα. Και τότε, η συμφωνία μετεγκατάστασης θα βρεθεί στον αέρα. Μια συμφωνία, από την οποία ούτως ή άλλως εξαιρείται η δεύτερη πληθυσμιακή ομάδα των προσφύγων, που είναι και οι λιγότερο ευπρόσδεκτοι στην Ευρώπη: οι Αφγανοί. Έτσι η Ελλάδα –και η Σερβία– από γενναιόδωρους τροχονόμους στον δρόμο για την Ε.Ε. θα μετατραπούν σε ταπεινοί αποθηκάριοί της.
***
Το προσφυγικό βρίσκεται στην κόψη του ξυραφιού για την Ελλάδα και, όσο πιο γρήγορα αυτό μας γίνει σαφές, τόσο το καλύτερο. Σε τελευταία ανάλυση, ο ανθρωπισμός έχει περισσότερο νόημα ως πράξη παρά ως διακήρυξη. Έστω και στην παράταση, στα τέλη του 2015, η χώρα κάτι πρέπει να κάνει. Να δείξει ότι για πρώτη φορά είναι σε θέση να αναλάβει ένα μερίδιο από τη συλλογική ευρωπαϊκή ευθύνη. Διότι, έτσι όπως πάμε, τελικώς θα χρεωθεί ακόμη κι αυτά που δεν της αναλογούν.
