«Είναι τρελοί αυτοί οι Αγγλοι» αναφωνεί ο Αστερίξ αηδιασμένος από τον τρόπο που καταστρέφουν το τσάι προσθέτοντας γάλα. Ο Μαξ Βέμπερ συμφωνεί. Το Αγγλικό Κοινοδίκαιο είναι «περίεργο». Τονίζει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των διαδίκων και την επιείκεια και αποφεύγει τις μεγαλόστομες διακηρύξεις και αφηρημένες διατάξεις των ηπειρωτικών κωδίκων. Το στενό της Μάγχης αποτελεί αγεφύρωτο χάσμα που πάντα χώριζε τη Βρετανία από την Ευρώπη.
Η πολιτισμική και θεσμική «παραξενιά» των Βρετανών γίνεται ολοφάνερη την περίοδο των εκλογών. Αν ένας επισκέπτης φτάσει στο Λονδίνο αυτή τη βδομάδα ούτε που θα του περάσει από το μυαλό ότι γίνονται εκλογές στις 7 Μαΐου. Δεν υπάρχουν αφίσες και φέιγ βολάν, δεν ανοίγουν εκλογικά κέντρα, δεν έχουμε δημόσιες ομιλίες και συγκεντρώσεις, ούτε ακούγονται μουσικές και συνθήματα. Είναι μια κανονική εβδομάδα. Οι εκλογές θα γίνουν όπως πάντα μια εργάσιμη Πέμπτη. Ο κόσμος θα ψηφίσει και θα γυρίσει στη δουλειά του. Κάποιοι θα ασχοληθούν για λίγο το βράδυ με τα αποτελέσματα, αλλά δεν θα υπάρξουν πανηγυρισμοί και λόγος του Μίλιμπαντ ή του Κάμερον στην πλατεία Τραφάλγκαρ.
Για τον ξένο, οι εκλογές είναι ένα μη γεγονός, εκτός... Εκτός αν μένει σε σπίτι με Αγγλους ψηφοφόρους. Τα κόμματα ξέρουν τι ψήφισαν οι περισσότεροι. Η προεκλογική καμπάνια τους είναι πόρτα πόρτα, ψηφοφόρο ψηφοφόρο. Ο υποψήφιος και οι βοηθοί του θα κάνουν πάνω από 30.000 επισκέψεις στην εκλογική περιφέρεια, θα μάθουν το όνομα και τα προβλήματα του κάθε ψηφοφόρου και θα επιστρέψουν ξανά αν θεωρήσουν ότι μπορεί να τον πείσουν να αλλάξει στρατόπεδο.
Υπάρχουν τεχνικοί και ουσιαστικοί λόγοι για αυτή τη διαφορά. Το εκλογικό σύστημα είναι πλειοψηφικό. Υπάρχουν 650 μονοεδρικές περιφέρειες, όσοι και οι βουλευτές. Εκλέγεται όποιος έρθει πρώτος, ακόμη και με μία ψήφο. Ετσι, επανειλημμένα το κόμμα με τους περισσότερους βουλευτές ήταν δεύτερο σε εκλογικό ποσοστό. Συχνά τα κόμματα έξω από τον δικομματισμό Συντηρητικών-Εργατικών έχουν ποσοστό πάνω από 20% και καταλήγουν με 20 ή 30 βουλευτές. Αυτό θα γίνει με τους Φιλελεύθερους και το ακροδεξιό κόμμα της Ανεξαρτησίας την Πέμπτη.
Η πολιτική λογική στηρίζεται στη στενή προσωπική σχέση βουλευτών και πολιτών. Ο βουλευτής αντιπροσωπεύει κυριολεκτικά τους ψηφοφόρους: ξέρει τα προβλήματα και υπερασπίζεται τα συμφέροντά τους ανεξάρτητα από κομματικές εντάξεις. Το γραφείο του είναι ανοικτό σε όλους. Οι πολίτες μπορούν να τον συναντήσουν τουλάχιστον δύο φορές την εβδομάδα και να συζητήσουν τα πάντα: από τη συχνότητα αποκομιδής των σκουπιδιών μέχρι την αλλαγή της εξωτερικής πολιτικής της κυβέρνησης. Ο ιστορικά αρχαιότερος κοινοβουλευτισμός στηρίζεται στην προσωπική επαφή περισσότερο από την κομματική ή ταξική ένταξη. Οι υπερ-πολιτικοποιημένοι θα πουν ότι το σύστημα αυτό δεν βοηθά την ιδεολογική καθαρότητα, αφού έχει πολυσυλλεκτικό χαρακτήρα και αποκλείει τα μικρότερα κόμματα. Μέχρι πρόσφατα είχαν δίκιο, αλλά τώρα τα πράγματα αλλάζουν.
«Σταθερότητα»
Σε όλες τις εκλογές οι 500 από τις 650 έδρες θεωρούνται «σίγουρες», μια και πάνε αυτόματα σχεδόν στο κόμμα που τις κέρδισε στο παρελθόν. Η βόρεια Αγγλία, η Σκοτία και το μεγαλύτερο μέρος του Λονδίνου στους Εργατικούς, η νοτιοανατολική και η δυτική Αγγλία στους Συντηρητικούς. Οι εκλογές κρίνονται κάθε φορά στις 100-150 «περιθωριακές» έδρες, όπου η πλειοψηφία στις προηγούμενες εκλογές ήταν μικρότερη από 3.000 ψήφους. Η προεκλογική εκστρατεία, τα περισσότερα λεφτά για διαφημίσεις, οι γνωστοί πολιτικοί, οι κομματικές διασημότητες και οι δημοσκόποι επικεντρώνονται σ’ αυτές. Μόνο ο καιρός μπορεί να κάνει τις «σίγουρες» περιφέρειες να αλλάξουν κόμμα, έλεγαν οι παλιοί. Αν κάνει κρύο και βρέχει, οι ηλικιωμένοι δεν πάνε να ψηφίσουν και οι Εργατικοί χάνουν. Σε αντίθεση με την Ελλάδα, οι μεγαλύτεροι, που γνώρισαν το κοινωνικό κράτος πριν από τη Θάτσερ, παραμένουν Εργατικοί.
Οι «περίεργες» βρετανικές εκλογές ακολουθούν ένα γενικότερο πολιτειακό χαρακτηριστικό. Η Μεγάλη Βρετανία είναι ένα από τα λίγα κράτη που δεν έχει γραπτό Σύνταγμα. Εχει βέβαια συνταγματικό δίκαιο, διατάξεις που ρυθμίζουν την οργάνωση των κρατικών εξουσιών και τις σχέσεις κράτους και κοινωνίας. Είναι διάσπαρτες σε νόμους, δικαστικές αποφάσεις και εθιμικές πρακτικές. Η Βουλή, που είναι τυπικά κυρίαρχη, μπορεί με απλή πλειοψηφία να καταργήσει τα ιερά του Συντάγματος, λόγου χάριν τη βασιλεία. Και όμως, τα βασικά πολιτειακά χαρακτηριστικά δεν έχουν αλλάξει για τρεις αιώνες, ενώ χώρες με «αυστηρά» Συντάγματα, όπως η Γαλλία ή η Ελλάδα, έχουν περάσει από πολλαπλές ριζικές αναθεωρήσεις.
Το βρετανικό Σύνταγμα έχει επιβιώσει γιατί στηρίζεται στην ισχυρή ταξική ηγεμονία της αστικής τάξης. Αυτό πρέπει να γίνει μάθημα στους πολυπράγμονες Ελληνες συνταγματολόγους. Και η σταθερότητα και μια επιδιωκόμενη αλλαγή πρέπει να γειώνονται στην κοινωνική ισορροπία. Καμιά συνταγματική αναθεώρηση δεν αλλάζει την κοινωνία, όπως υποστηρίζουν πολλοί, αν δεν υπάρξει πρώτα μια μεγάλη δημόσια διαβούλευση και κοινωνική κίνηση προς ριζοσπαστικές λύσεις. Οι νόμοι και τα συντάγματα είναι λόγια, χαρτιά, ιδέες. Ακολουθούν και προστατεύουν, δεν ανατρέπουν τις κοινωνικές και πολιτικές ισορροπίες.
Η νίκη της Θάτσερ
Ο Ραλφ Μίλιμπαντ, πατέρας του ηγέτη των Εργατικών, γράφει στο προφητικό του βιβλίο «Κοινοβουλευτικός Σοσιαλισμός» ότι οι κυβερνήσεις των Εργατικών εκλέγονται με ριζοσπαστικά μανιφέστα και μετά κάνουν ακριβώς τα αντίθετα. Οι στενές σχέσεις τους με τα συνδικάτα τις κάνουν πιο αποτελεσματικές στην εισαγωγή αντεργατικών μεταρρυθμίσεων. Είχε δίκιο. Η μεγαλύτερη επιτυχία της Θάτσερ ήταν ο Τόνι Μπλερ και η μεγαλύτερη επιτυχία του Μπλερ είναι ο Κάμερον.
Η πολιτική ακολουθία Θάτσερ-Μπλερ-Κάμερον δημιούργησε το «ακραίο κέντρο» που κατέστρεψε βασικούς πυλώνες του κοινωνικού κράτους. Αντί για τη γερμανική Μεγάλη Συμμαχία Χριστιανοδημοκρατών και Σοσιαλδημοκρατών ή τη δική μας Ν.Δ.-ΠΑΣΟΚ, στη Βρετανία μονοκομματικές κυβερνήσεις και η επιφανειακή διαμάχη υπηρέτησαν καλύτερα το νεοφιλελεύθερο σχέδιο. Η Θάτσερ έβαλε τα θεμέλια, οι άλλοι ακολούθησαν.
Οι «επιτυχίες», πολλές. Ολοι οι μεγάλοι κρατικοί οργανισμοί ιδιωτικοποιήθηκαν. Το ξεπούλημα του τελευταίου, του Βασιλικού Ταχυδρομείου, αποτελεί την καρδιά του μανιφέστου των Συντηρητικών. Τα δικαιώματα των συνδικάτων καταργήθηκαν αποδυναμώνοντας το πιο ισχυρό συνδικαλιστικό κίνημα στον κόσμο. Το Σύστημα Υγείας εισήγαγε ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια λειτουργίας, υποβαθμίζοντας σοβαρά τις υπηρεσίες του. Η χρηματοδότηση των Πανεπιστημίων μειώθηκε ριζικά και αντικαταστάθηκε με τα εξωφρενικά δίδακτρα 9.000 λιρών, που τόσες ελληνικές οικογένειες πληρώνουν, διατηρώντας στη ζωή πολλά εκπαιδευτικά απαράδεκτα Πανεπιστήμια και Σχολές.
Το χρηματοπιστωτικό σύστημα απελευθερώθηκε από κάθε πολιτικό έλεγχο ή ρύθμιση οδηγώντας στη μεγάλη κρίση του 2008. Τα κοινωνικά δικαιώματα μειώθηκαν ριζικά και η ανισότητα αυξήθηκε σε πρωτοφανή επίπεδα. Οι εξουσίες της αστυνομίας και η παρακολούθηση των πολιτών αυξήθηκαν κατακόρυφα για να καταστείλουν τα κινήματα αντίστασης που έχουν φουντώσει. Η λιτανεία των καταστροφών ατελείωτη, οι Συντηρητικοί και Εργατικοί συγγραφείς της εναλλασσόμενοι.
Αυτά που τα μνημόνια προσπάθησαν να εισαγάγουν βίαια σε τρία χρόνια εφαρμόστηκαν στη Βρετανία σταδιακά σε μία περίοδο σαράντα ετών. Εδώ βρίσκουμε τη «βλακεία» των ξένων και ντόπιων τροϊκανών. Πίστεψαν ότι με το να κινήσουν ένα μαγικό ραβδί, να περάσουν κάποιους νόμους, θα άλλαζαν την κοινωνία χωρίς πρώτα να την πείσουν για την αναγκαιότητά τους. Η ημιμάθεια των μαθητευόμενων μάγων είναι απίστευτη. Αποστήθισαν τις αρχές της νεοφιλελεύθερης οικονομίας, αλλά δεν διάβασαν κοινωνιολογία, πολιτική φιλοσοφία ή ιστορία. Ετσι, αυτοί μεν απέτυχαν, αλλά ταυτόχρονα κατέστρεψαν και μια ολόκληρη κοινωνία.
* Καθηγητής της Νομικής, αντιπρύτανης και διευθυντής του Ινστιτούτου Ανθρωπιστικών Ερευνών στο Κολέγιο Μπίρκμπεκ του Πανεπιστημίου του Λονδίνου
Αύριο θα δημοσιευθεί το δεύτερο μέρος του άρθρου
