από το rednotebook.gr

 

Της Δήμητρας Σπαθαρίδου

Η πάντα σχετική, και τώρα τελευταία επίκαιρη, συζήτηση για τη στρατηγική του κινήματος απέναντι στην εξουσία επανέρχεται αυτές τις μέρες και μέσα στο παγκόσμιο περιβαλλοντικό κίνημα, ενόψει της Διάσκεψης Ρίο+20 των Ηνωμένων Εθνών για την αειφόρο ανάπτυξη, που θα διεξαχθεί στις 20 με 22 Ιουνίου στο Ρίο ντε Τζανέιρο. Είκοσι χρόνια μετά τη Διάσκεψη του Ρίου το 1992 για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη, που ονομάστηκε «Διάσκεψη της Γης» και που η ασάφεια των αποτελεσμάτων της συνέβαλε αποφασιστικά στον εξευτελισμό του όρου «βιώσιμη ανάπτυξη», στόχος αυτού του συνεδρίου είναι να αποσαφηνίσει τον όρο «πράσινη οικονομία».

Πιο συγκεκριμένα, η εκτελεστική επιτροπή της Διάσκεψης Ρίο+20 έχει ήδη γνωστοποιήσει τις πολιτικές για τη στροφή προς την πράσινη οικονομία, μέσα από το επίσημο προπαρασκευαστικό έγγραφο με τον ειλικρινή, για τις προθέσεις τους, τίτλο «το μέλλον που θέλουμε». Εκεί περιγράφεται πως, μέσα από τη Διάσκεψη Ρίο+20, είναι αναγκαίο να θεσπιστούν ισχυρά κίνητρα για τις αγορές και να ενισχυθεί ο ρόλος των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων και η συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα, μέσα από πολιτικές εμπορευματοποίησης της φύσης και περαιτέρω συμμετοχής των αγορών σε αναπτυξιακά προγράμματα. Έτσι, αφού λοιπόν αποτιμηθούν χρηματικά οι υπηρεσίες της φύσης και ενταχθούν στην αγορά, το σοφό αόρατο χέρι, καθότι ευέλικτος και αποτελεσματικός μηχανισμός, θα οδηγήσει τις κοινωνίες στη βιώσιμη διαχείριση των φυσικών πόρων και την εξάλειψη της φτώχειας.

Προχωρώντας τώρα στις ρεαλιστικές προτάσεις, τα κοινωνικά κινήματα της Βραζιλίας και της Λατινικής Αμερικής, μαζί με συλλογικότητες από την Ευρώπη αλλά και με τη συμμετοχή γνωστών ΜΚΟ, διοργανώνουν τη Διάσκεψη των Λαών για την Κοινωνική και Περιβαλλοντική Δικαιοσύνη, από τις 15 έως τις 23 Ιουνίου στο πάρκο Φλαμένγκο του Ρίο ντε Τζανέιρο, πολύ κοντά στην επίσημη συνδιάσκεψη. Εντάσσοντας τη συζήτηση μέσα στο πλαίσιο της δομικής κρίσης του συστήματος που οδηγεί στην επέκταση του σε νέες αγορές, τις οποίες βαφτίζει “πράσινη οικονομία”, η Διάσκεψη των Λαών Ρίο+20 αυτή τη φορά δεν στοχεύει να αποτελέσει μόνο αντισύνοδο. Ενώ προγραμματίζονται μαζικές διαδηλώσεις και καταλήψεις χώρων, ο κύριος προσανατολισμός της, όπως δηλώνουν οι διοργανωτές, είναι να αποτελέσει τον φυσικό χώρο όπου τα κοινωνικά κινήματα θα διερευνήσουν δράσεις και στρατηγικές, οι οποίες θα στοχεύουν να μεταμορφώσουν την αρχιτεκτονική της παγκόσμιας διακυβέρνησης.

Ένας τέτοιος φιλόδοξος στόχος δεν τέθηκε βέβαια για πρώτη φορά στο Ρίο• η συζήτηση για το πώς τα κοινωνικά κινήματα μπορούν να χρησιμοποιήσουν τις δομές των Ηνωμένων Εθνών για να καθιερώσουν πολιτικές κοινωνικής δικαιοσύνης και διεθνικής αλληλεγγύης, ξεκίνησε στα διάφορα φόρα εδώ και χρόνια. Όμως, το επείγον του περιορισμού της κλιματικής αλλαγής, που απασχολεί πολλές χώρες του Νότου, ο παγκόσμιος χαρακτήρας του και η πλήρης αποτυχία της αντιμετώπισης του σε επίπεδο ΟΗΕ, φέρνουν το περιβαλλοντικό κίνημα αντιμέτωπο με κρίσιμα ερωτήματα: είναι δυνατή η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και η περιβαλλοντική και κοινωνική δικαιοσύνη μέσα σε αυτό το διεθνές θεσμικό πλαίσιο και πώς?

Μια πρώτη απόπειρα απάντησης δόθηκε στο  Συνέδριο για τα Δικαιώματα της Γης, στην Κοτσαμπάμπα της Βολιβίας, τον Απρίλη του 2010, όπου για πρώτη φορά μια κυβέρνηση κάλεσε τα κοινωνικά κινήματα να διαμορφώσουν ένα κείμενο με εναλλακτικές προτάσεις για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και την περιβαλλοντική δικαιοσύνη. Παραμερίζοντας τα προβλήματα μέσα στην ίδια τη διαδικασία (καθώς βγήκαν δύο διαφορετικά κείμενα με το ένα να καταγγέλλει την κυβέρνηση του Μοράλες), το τελικό κείμενο της επίσημης Συνδιάσκεψης κατατέθηκε και εγκρίθηκε ως διαπραγματευτικό έγγραφο στις επίσημες κλιματικές διαπραγματεύσεις στο Κανκούν, το Δεκέμβριο του 2010. Και μπορεί βέβαια να αγνοήθηκε πλήρως, ακόμα και από τη Βενεζουέλα και Κούβα, όμως η ίδια η ύπαρξη του ως ένα επίσημο διαπραγματευτικό έγγραφο, όπου καταγγέλλει τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής και θέτει εναλλακτικές προτάσεις, είναι ένα πρώτο βήμα για τη προσχώρηση μιας ριζοσπαστικής λογικής στο διεθνές θεσμικό πλαίσιο. 

Το ζήτημα για το πώς προσεγγίζει το περιβαλλοντικό κίνημα το διεθνές θεσμικό πλαίσιο είναι περίπλοκο, καθώς συναντάμε δύο αντικρουόμενες λογικές και πολλές ενδιάμεσες αποχρώσεις. Ενώ υπάρχει συμφωνία σε όλους πως μια στρατηγική βασισμένη μόνο στην περιστασιακή διοργάνωση αντισυνόδων, μαζικών διαδηλώσεων και απόπειρας καταλήψεων τύπου occupy είναι περιορισμένη, από εκεί και έπειτα ξεκινούν οι διαφωνίες. Πολλά κοινωνικά κινήματα, ανάμεσα τους και η Via Campesina, ο παγκόσμιος συνασπισμός αγροτών, δεν έχουν καμία εμπιστοσύνη στο παρόν διεθνές πλαίσιο καθώς θεωρούν πως, από τη σύλληψη του, αποτελεί όχημα για να συντηρεί την παγκόσμια ανισότητα, να ευνοεί συγκεκριμένες χώρες και να επεκτείνει το καπιταλιστικό μοντέλο παραγωγής. Η δομή του διεθνούς πλαισίου, όπως υποστηρίζουν, δεν επιτρέπει κανένα χώρο για τη ριζοσπαστικοποίηση του και αντ’αυτού προτείνεται η αναζήτηση και κατασκευή εναλλακτικών σε παγκόσμιο επίπεδο. 

Προς διαφορετική κατεύθυνση κινείται η Διάσκεψη των Λαών Ρίο+20, όπου καταρχάς επιδιώκεται ένας διάλογος μεταξύ των κοινωνικών κινημάτων για την προοπτική σταδιακής δημιουργίας μιας παγκόσμιας συλλογικής ταυτότητας, σε παράλληλη τροχιά με τις τοπικές, εθνικές και περιφερειακές. Παράλληλα, χρησιμοποιώντας ως όχημα την επίσημη συνδιάσκεψη και το λιγοστό χώρο που της προσφέρει, η Διάσκεψη των Λαών φιλοδοξεί να αποτελέσει το εφαλτήριο για την καθιέρωση της κατάθεσης των εναλλακτικών προτάσεων των κοινωνικών κινημάτων σε επίσημες διαπραγματεύσεις, όπου μπορούν να αποτελέσουν το ανάχωμα σε επεκτατικές πολιτικές, αλλά μπορούν και να οδηγήσουν μελλοντικά σε αλλαγή του συσχετισμού δυνάμεων στο διεθνές νομικό πλαίσιο. 

Η Διάσκεψη Ρίο+20 είναι ένας μικρόκοσμος των καιρών μας: από τη μια, ελίτ να λαμβάνουν αποφάσεις τελείως αποσυνδεδεμένες από την υπόλοιπη κοινωνία και με πρόσχημα το “καλό” του πλανήτη, σκιαγραφούν ένα μέλλον ευνοϊκό για τους ίδιους και τις αγορές. Από την άλλη, τα κοινωνικά κινήματα, πότε ενωμένα πότε διαιρεμένα, αντιστέκονται και αγωνίζονται, κάποια επιδιώκοντας την πλήρη κατάρρευση του καπιταλισμού και κάποια τολμώντας να παλέψουν από μέσα για αλλαγή των συσχετισμών δυνάμεων.