Το τι ακριβώς διαδραματίστηκε με το αποτυχημένο πραξικόπημα δεν θα το μάθουμε σε κατάλληλο χρόνο. Γνωρίζουμε όμως τις εξελίξεις πριν από το πραξικόπημα, τη στάση που εκδηλώθηκε από τους παίκτες της περιοχής κατά τα κρίσιμα εικοσιτετράωρα και, τέλος, τις τάσεις της επόμενης μέρας που ήδη σκιαγραφούνται. 

Παρά την ισχυροποίηση Ερντογάν στους εσωτερικούς συσχετισμούς, η γειτονική χώρα εμφανίζεται πιο αδύναμη.

Η εμπλοκή της Αγκυρας στις εξελίξεις της Μέσης Ανατολής κατά τα προηγούμενα χρόνια είχε μεγαλώσει την έκθεση της ίδιας της Τουρκίας σε διεθνείς ανταγωνισμούς.

Μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα δεν εντείνεται μόνο η σύγκρουση στο εσωτερικό, αυξάνεται επίσης η διεθνοποίηση των εσωτερικών της αντιθέσεων.

Το γεγονός θα λειτουργήσει ως πηγή μεγαλύτερης αστάθειας παρά ισχυροποίησης.

Η ηγεμονία Νταβούτογλου στην εξωτερική πολιτική της Αγκυρας διακρίνεται σε δύο περιόδους που τυπικά χωρίζονται με την «αραβική άνοιξη»:

▶ Στην περίοδο της ορμητικής επέκτασης της τουρκικής επιρροής στον χώρο της Μέσης Ανατολής, με κορύφωμα από την άποψη του κόστους τη ρήξη με το Τελ Αβίβ, την προσπάθεια ανατροπής του πρώην επιστήθιου φίλου Ασαντ και τη ρήξη με τη Συρία που αποτελούσε πύλη προς τη Μέση Ανατολή.

▶ Στην περίοδο της περιπλοκής των προηγούμενων σχεδιασμών και της αναδίπλωσης, όταν πλέον οι ζημίες κυριαρχούν· περίοδο που σημαδεύεται από τη ρήξη με την Αίγυπτο του Σίσι, την επιδείνωση των σχέσεων με Τεχεράνη εξαιτίας της αντίρροπης εμπλοκής στη Συρία, και την ισχυρή αν και προσωρινή ρήξη με τη Ρωσία, ενώ οι σχέσεις με τις ΗΠΑ έχουν μπει σε φάση αστάθειας και το Κουρδικό έχει αναδειχθεί σε άμεση στρατηγική απειλή.

Η μη ευόδωση του φιλόδοξου διεθνούς εγχειρήματος των Αδελφών Μουσουλμάνων (πτώση τους σε Τυνησία, Αίγυπτο και αλλαγές στο Κατάρ) ήταν το σημείο καμπής.

Πίσω από αυτή την πορεία και παράλληλα υπήρξαν πλήθος εξελίξεων και μετατοπίσεων άλλων δυνάμεων που η αναφορά τους εδώ ξεφεύγει από τα όρια του σημειώματος.

Ωστόσο πρέπει να επισημανθούν οι αλλαγές προσέγγισης της Ουάσιγκτον στο συριακό ζήτημα.

Σε πρώτη φάση η προσέγγιση παρείχε το πλαίσιο ενθάρρυνσης της εμπλοκής της Αγκυρας, που σήμερα αντιμετωπίζει πολλαπλάσιες αρνητικές προκλήσεις από τις ευκαιρίες που εκτιμούσε αρχικά.

Το πραξικόπημα συνέβη σε μια στιγμή που είχε ξεκινήσει μια πορεία «διόρθωσης» της εξωτερικής πολιτικής της Αγκυρας, αλλαγή που συνδέθηκε με την απομάκρυνση Νταβούτογλου.

Στην αλλαγή πορείας συνυπάρχουν στοιχεία προσέγγισης και απομάκρυνσης από τις επιθυμίες εξωτερικών συμμάχων και εσωτερικών επικριτών της πολιτικής Ερντογάν.

Επαναπροσέγγιση με Ισραήλ και Ρωσία και κυρίως αναθεώρηση της εμπλοκής στη Συρία, με το Κουρδικό να αναδεικνύεται από τα πράγματα σε προτεραιότητα, αναθεώρηση που προϋποθέτει αλλαγή πλεύσης όχι μόνο απέναντι στη Μόσχα αλλά, ίσως, και απέναντι σε Ασαντ καθώς και συνεννόηση με Ιράν.

Η «διόρθωση» αυτή εμπεριέχει στοιχεία που κεντρίζουν ευαισθησίες συμμάχων, όπως οι ΗΠΑ, και ακόμη περισσότερο ορισμένων αραβικών χωρών που εμμένουν στην πτώση Ασαντ, δίνουν προτεραιότητα στην ανάσχεση του Ιράν και δεν συμπορεύονται με τη δραστική ανάμειξη της Ρωσίας.

Το δε Κουρδικό, στο οποίο εμπλέκονται από την ίδια πλευρά ΗΠΑ, Ισραήλ και (μέχρι χθες) Ρωσία, φέρνει πιο κοντά Αγκυρα και Τεχεράνη.

Σύμφωνα με το ιρανικό πρακτορείο IRNA, ο Αλί Ακμπάρ Βελαγιατί, επί μακρόν υπουργός Εξωτερικών, δήλωσε πρόσφατα ότι «το αμερικανικό σενάριο για ανεξάρτητο Κουρδιστάν θα γεννήσει ένα δεύτερο Ισραήλ».

Τις πρώτες ώρες του πραξικοπήματος η αμερικανική πρεσβεία στην Αγκυρα έκανε λόγο για «τουρκική εξέγερση» ενώ οι Βρυξέλλες -σε αμηχανία- άργησαν να πάρουν θέση.

Η Τεχεράνη έσπευσε πρώτη να στηρίξει τον Ερντογάν, όπως και η Μόσχα λίγο αργότερα.

Από την άλλη πλευρά, η σκληρή γλώσσα που χρησιμοποίησε ο Ερντογάν για άλλη μια φορά εναντίον του Σίσι, σε μια από τις πρώτες του συνεντεύξεις μετά το πραξικόπημα, γνωρίζει ότι δεν ακούγεται μόνο στην Ουάσιγκτον αλλά και στους πιο κοντινούς φίλους του Καΐρου σε χώρες του Κόλπου.

Οι τελευταίοι όπως και το Ισραήλ (αναλυτές επισημαίνουν ότι έχει λόγους να μην απεύχεται τη συντήρηση του υφιστάμενου συριακού αδιεξόδου) επέλεξαν περισσότερο τη σιωπή για τις εξελίξεις στην Τουρκία.

Παρεμπιπτόντως, η πρώτη δημόσια διαφοροποίηση της πτέρυγας Γκιουλέν εκφράστηκε το 2010 εναντίον της ρήξης της Αγκυρας με το Τελ Αβίβ, με αφορμή το αιματηρό επεισόδιο στον «Στόλο της Ελευθερίας» έξω από τη Γάζα.

Η επίθεση στην πτέρυγα Γκιουλέν, που κορυφώνεται μετά το πραξικόπημα, προχωρά τώρα παράλληλα με την πορεία επαναπροσέγγισης της Αγκυρας με το Τελ Αβίβ.

Η ανάγνωση της σύγκρουσης ισλαμιστών-κεμαλιστών σε πολλά μέσα, εγχώρια και διεθνή, έχει εν πολλοίς μείνει στο παρελθόν, ενώ πολλά δεδομένα έχουν αλλάξει.

Αν μη τι άλλο, ο «κεμαλισμός», στον βαθμό που εκφράζεται από τα λεγόμενα κεμαλικά κόμματα, στήριξε τον Ερντογάν σχεδόν από την πρώτη στιγμή μετά το πραξικόπημα, κάτι που δεν έχει τονιστεί.

Αν οι στόχοι των διώξεων στο παρελθόν για το σχέδιο «Βαριοπούλα», και γενικά ενάντια στην Εργκένεκον, διευρύνθηκαν πέραν των κεμαλιστών, με τη συνδρομή της τότε συμμάχου πτέρυγας Γκιουλέν, οι τωρινές διώξεις της τελευταίας στοχεύουν αντίστοιχα ευρύτερο κύκλο και ο κεμαλισμός αυτή τη φορά δεν είναι καν το επίκεντρο.

Η αντίθεση στη νέα εσωτερική ορμή που κέντρισε το αποτυχημένο πραξικόπημα αφορά κύκλους της τουρκικής κοινωνίας, επίσης πολύ ευρύτερους από ορισμένους «κεμαλιστές», και τους οπαδούς του Γκιουλέν.

Η ορμητική επέκταση και εμπλοκή της Αγκυρας στα μεσανατολικά πράγματα την προηγούμενη δεκαετία, ορμητική με τη θετική και την αρνητική έννοια για τα τουρκικά συμφέροντα, προϊδεάζει καταρχήν για το μοτίβο της νέας αλλαγής πλεύσης εντός κι εκτός Τουρκίας.

Η «ορμητικότητα» ως ιδιοσυγκρασία χαρακτηρίζει ήδη τις εξελίξεις εντός της χώρας και μένει να δούμε αν θα σημαδέψει και την εξωτερική πολιτική στη συνέχεια.

Η αποτίμηση αυτής της ιδιοσυγκρασίας την προηγούμενη δεκαετία στις διεθνείς σχέσεις της Αγκυρας κρίνεται από το σημείο εκκίνησης και κατάληξης.

Στο δε κεντρικό ερώτημα των σχέσεών της με τη Δύση από δω και στο εξής, ειδικά σε ό,τι αφορά τον αμερικανονατοϊκό προσανατολισμό, η απάντηση είναι ότι το εσωτερικό και εξωτερικό σημείο ισορροπιών βρίσκεται μακριά από τη διάρρηξη σχέσεων.

Η ενδεχόμενη επιθυμία μεγαλύτερης παρουσίας του ΝΑΤΟ στη Μαύρη Θάλασσα θα είναι ένα από τα πεδία όπου θα δοκιμαστεί η διερευνώμενη αλλαγή πλεύσης της Αγκυρας.

Η Ελλάδα από χώρα απειλούμενη με αποσταθεροποίηση εξαιτίας της οικονομικής κρίσης εμφανίζεται ως νησίδα σταθερότητας (αλλά σε οικονομική επιτροπεία) σε ένα περιβάλλον όπου διευρύνονται πολλαπλές εστίες αποσταθεροποίησης.

Ακριβώς η σταθερότητα και η ειρήνη για την επικράτεια της χώρας και την ευρύτερη περιοχή αποτελούν πρωταρχικό μέλημα της πολιτικής της.

Ειδικά γιατί οι διαφαινόμενες εξελίξεις εγκυμονούν κινδύνους και ίσως ακόμη μεγαλύτερες ευκαιρίες - ευκαιρίες που εξαρτώνται από τη μια πλευρά με περιφερειακές αναδιατάξεις και από την άλλη με τη δική μας αναγκαία πολυδιάστατη πολιτική.

Οι εξελίξεις στη γειτονική μας χώρα επιβεβαιώνουν ότι η περιοχή σε μεγάλη ακτίνα από τη Μέση Ανατολή αποτελεί την πιο μεταβαλλόμενη περιοχή ενός πλανήτη σε πορεία παγκόσμιων ανακατατάξεων.

*μέλος της Κ.Ε. του ΣΥΡΙΖΑ