Το κύριο ζητούμενο για τον Ανδρέα Ι. Ποττάκη και σ’ αυτό το σχέδιο νόμου είναι η αποτελεσματικότερη προστασία του κοινόχρηστου χαρακτήρα των δύο κυρίων ζωνών της παράκτιας ζώνης, ήτοι της ζώνης αιγιαλού και της ζώνης παραλίας.
«Κάθε θερινή περίοδο καταγράφονται πλήθος παρανομιών είτε με την χρήση αιγιαλού – παραλίας από επιχειρηματίες χωρίς άδεια είτε με υπερβάσεις των αδειών. Φέτος, το φαινόμενο εντάθηκε και προκάλεσε ποικίλες διαμαρτυρίες από πολίτες, αντιδράσεις που έγιναν γνωστές ως «το κίνημα της πετσέτας». Η γενικευμένη αίσθηση των πολιτών, ότι η κοινοχρησία της παράκτιας ζώνης απειλείται από την υπέρμετρη παραχώρηση χρήσης αυτής σε ιδιώτες και την αυθαιρεσία αυτών προκάλεσε και την επιχειρούμενη αναμόρφωση του νομοθετικού πλαισίου», τονίζει η Αρχή.
Για τον ορισμό της παράκτιας ζώνης και την προστασία του αιγιαλού
Σχετικά με τον ορισμό της παράκτιας ζώνης ως «η γεωμορφολογική περιοχή εκατέρωθεν της ακτογραμμής, στην οποία η αλληλεπίδραση μεταξύ του θαλάσσιου και του χερσαίου τμήματος αποκτά τη μορφή πολύπλοκων συστημάτων οικολογικών στοιχείων και πόρων αποτελούμενων από βιοτικές και αβιοτικές συνιστώσες που συνυπάρχουν και αλληλεπιδρούν με τις ανθρώπινες κοινότητες και τις σχετικές κοινωνικοοικονομικές δραστηριότητες». Η Αρχή τονίζει πως σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία η παράκτια ζώνη λοιπόν αντιμετωπίζεται ως ένα ενιαίο, ευπαθές οικοσύστημα, που χρήζει συνολικής προστασίας. Αυτήν την προσέγγιση υιοθετεί και η νομολογία του ΣτΕ1. Ως εκ τούτου αναγκαία κρίνεται η ενσωμάτωση της οπτικής αυτής και στο εν θέματι σχέδιο νόμου για την ουσιαστική προάσπιση της περιβαλλοντικής αξίας της παράκτιας ζώνης. Και σημειώνει ότι ο Συνήγορος του Πολίτη έχει διαπιστώσει, ότι σε πολλές περιπτώσεις οι παραχωρισιούχοι προέβαιναν σε παράνομες παρεμβάσεις. Χαρακτηριστικά αναφέρεται η περίπτωση της καταστροφής της ποσειδωνίας από επιχείρηση που δραστηριοποιούταν στην περιοχή καθώς και η αναφορά σχετικά με παρεμβάσεις (λείανση) σε βραχώδη ακτή της Ρόδου για τοποθέτηση τραπεζοκαθισμάτων.
Δέον θα ήταν η νομική προστασία της παράκτιας ζώνης ως ενιαίο οικοσύστημα να αποτυπώνεται εμφαντικά και στο εν θέματι σχέδιο νόμου καθώς η εμπεδωμένη πρακτική «τεμαχισμού» αυτής σε διακριτές ζώνες (αιγιαλού, παραλίας και παλαιού αιγιαλού) με διαφορετικές δυνατότητες χρήσης, επιτρεπόμενες παρεμβάσεις, ιδιοκτησιακό καθεστώς κλπ. δεν συνάδει με τη συνολική αντιμετώπιση του παραθαλάσσιου οικοσυστήματος. Ο Συνήγορος του Πολίτη έχει παρατηρήσει κατά τον χειρισμό αναφορών, ότι η παραχώρηση π.χ. παλαιού αιγιαλού (ο οποίος αποτελεί ιδιωτική περιουσία του δημοσίου και μπορεί να διατεθεί προς εκμετάλλευση) σταδιακά οδηγεί σε υποβάθμιση και των όμορων ζωνών (αιγιαλός και παραλία) καθώς η μία αλληλεπιδρά με την άλλη.
Σε σχέση με τον καθορισμό του αιγιαλού και την δυνατότητα επανακαθορισμού αυτού (είτε αυτεπαγγέλτως από τη Διοίκηση είτε μετά από αίτηση κάθε ενδιαφερομένου) θα θέλαμε να επισημάνουμε την επίπτωση που φέρει η κλιματική κρίση τόσο στην άνοδο της στάθμης της θάλασσας όσο και στην αύξηση της έντασης των κυμάτων. Κατά συνέπεια, πρέπει να υπάρχει συνεκτίμηση και των στοιχείων αυτών κατά την κρίση των αρμοδίων Επιτροπών.
Για την παροχή διόδου προς τον αιγιαλό
Σχετικά με την πολεοδομική νομοθεσία για την παροχή διόδου από δημόσια οδό μέσω ιδιοκτησιών προς τον αιγιαλό, η Αρχή σημείωνει ότι δεν γίνεται αντιληπτό για ποιον λόγο η επιχειρούμενη ρύθμιση αφορά την επικοινωνία του αιγιαλού με τον δημόσιο δρόμο και όχι της παραλίας με τον δημόσιο δρόμο μέσω ιδιοκτησίας που τυχόν παρεμβάλλεται.
Η πολεοδομική νομοθεσία (άρθρο 2 Π.Δ. 236/1984) ορίζει ότι η περίφραξη γηπέδου παράλληλου προς την ακτή οφείλει να διακόπτεται ανά 300 μ. και να παρέχεται δίοδος προς την ακτή πλάτους τουλάχιστον 3 μ. Παρατηρούμε, συνεπώς, ότι οι δύο αυτές διατάξεις έχουν διαφορετική διατύπωση και διαφορετικές προϋποθέσεις, με αποτέλεσμα η μεταξύ τους σύνδεση να μην είναι προφανής. Το άρθρο 6 παρ. 6 του εν θέματι νομοσχεδίου θέτει ως προϋπόθεση την ύπαρξη δημοσίας οδού, γεγονός που αυτονοήτως παραπέμπει στις νομίμως «Αιγιαλοί και παραλίες υψηλής προστασίας («απάτητες παραλίες») είναι αιγιαλοί ιδιαίτερης αισθητικής, γεωμορφολογικής ή οικολογικής αξίας…» υφιστάμενες οδούς. Η νόμιμη ή όχι, όμως, ύπαρξη μιας οδού δεν πρέπει να συνδέεται με την ακώλυτη και ασφαλή πρόσβαση προς την ακτή.
Περαιτέρω προκύπτει ασάφεια από την γενική παραπομπή στην πολεοδομική νομοθεσία και όχι συγκεκριμένα στο ως άνω άρθρο 2 Π.Δ. 236/1984, καθώς προκαλείται σύγχυση κατά πόσον θα πρέπει να εφαρμόζονται σωρευτικά οι προϋποθέσεις και των δύο διατάξεων. Οφείλουν δηλαδή διακριτές όμορες ιδιοκτησίες που έχουν μέτωπο προς την ακτή π.χ. 100 μ. ν’ αφήνει κάθε μία ξεχωριστή δίοδο προς τον αιγιαλό ή θα τηρείται η πρόβλεψη για δίοδο ανά 300 μ.; Σε αυτή την περίπτωση με ποια κριτήρια θα επιλέγεται η ιδιοκτησία που θα επιβαρύνεται με την παροχή διόδου;
Ο Συνήγορος του Πολίτη θεωρεί ότι η διάταξη αυτή χρήζει αναδιατύπωσης.
Επιφυλάξεις για τις παραχωρήσεις μεγάλης επιφάνειας - Η Ελλάδα δεν έχει υπογράψει το πρωτόκολλο της Βαρκελώνης
Τα σύνθετα τουριστικά καταλύματα απολαμβάνουν ήδη της δυνατότητας να οικοδομήσουν σε απόσταση 30 μ. από τον αιγιαλό. Η εισαγωγή νέων κατηγοριών στην έννοια αυτή και η δυνατότητα ολοένα και περισσότερων επιχειρήσεων διαφόρων μορφών να οικοδομούν σε μικρή απόσταση από τον αιγιαλό αλλά και να έχουν μεγαλύτερο ποσοστό παραχωρούμενης επιφάνειας ζώνης αιγιαλού – παραλίας φαίνεται να εντάσσεται σε μια μέριμνα ενίσχυσης της επιχειρηματικής δραστηριότητας στις παράκτιες περιοχές και όχι στην προστασία του οικοσυστήματος αυτών και της κοινοχρησίας τους.
Πληροφοριακά αναφέρουμε, ότι η ρύθμιση αυτή δεν λαμβάνει υπόψη την σύναψη του πρωτοκόλλου της Βαρκελώνης (2010/631/ΕΕ: Απόφαση του Συμβουλίου, της 13ης Σεπτεμβρίου 2010, σχετικά με τη σύναψη, εξ ονόματος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, του πρωτοκόλλου για την ολοκληρωμένη διαχείριση των παράκτιων ζωνών της Μεσογείου στη σύμβαση για την προστασία του θαλασσίου περιβάλλοντος και των παρακτίων περιοχών της Μεσογείου για την ολοκληρωμένη διαχείριση παράκτιων ζωνών), που υπέγραψε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (αλλά όχι η Ελλάδα).
Αδυναμία ελέγχου από τους Δήμους - Να στελεχωθούν οι κτηματικές υπηρεσίες
Το άρθρο 17 προβλέπει παράλληλη αρμοδιότητα των Δήμων να προβαίνουν σε διαπίστωση και καταγραφή τυχόν αυθαίρετων κατασκευών και παραβάσεων/υπερβάσεων των όρων παραχώρησης του αιγιαλού – παραλίας, αρμοδιότητα που μέχρι τώρα ανήκε αποκλειστικά στις Κτηματικές Υπηρεσίες.
Η πρόβλεψη αυτή εκκινεί από την ανάγκη διενέργειας περισσότερων ελέγχων κατά την θερινή περίοδο, κάτι που οι αποψιλωμένες σε προσωπικό Κτηματικές Υπηρεσίες αδυνατούσαν να εξυπηρετήσουν. Ο συνήγορος τονίζει βέβαια ότι: «θα θέλαμε, ωστόσο, να εφιστήσουμε την προσοχή κατ’ αρχάς στο νομοτεχνικό ζήτημα, ότι οι αρμοδιότητες των Ο.Τ.Α. Α΄ Βαθμού ορίζονται διαχρονικά από συνολικά νομοθετήματα που αφορούν στην Τοπική Αυτοδιοίκηση. Η εισαγωγή μιας μεμονωμένης αρμοδιότητας των Ο.Τ.Α. Α΄ βαθμού σε νόμο πρωτοβουλίας του Υπουργείου Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών ενδεχομένως να μην αποτελεί την καλύτερη νομοτεχνική λύση.
Περαιτέρω με το εν θέματι σχέδιο νόμου οι Δήμοι δεν εμπλέκονται πλέον στη διαδικασία των παραχωρήσεων σε ιδιώτες/επιχειρηματίες τμημάτων του αιγιαλού – παραλίας, η οποία θα διενεργείται κεντρικά και ηλεκτρονικά. Γεννάται λοιπόν το εύλογο ερώτημα κατά πόσο θα είναι διατεθειμένοι να διαθέσουν προσωπικό τους (το οποίο εξάλλου δεν διαθέτουν σε επάρκεια καθώς η υποστελέχωση των Δήμων αποτελεί ένα άλλο μεγάλο πρόβλημα) για την πλαισίωση μιας διαδικασίας από την οποία πλέον χάνουν την πρόσοδο (διατηρούν ένα ποσοστό 60% επ’ αυτής, άρθρο 7).
Περαιτέρω, ο Συνήγορος του Πολίτη έχει παρατηρήσει, ότι όταν μία αρμοδιότητα ασκείται παράλληλα από διάφορους φορείς, συχνά παρατηρείται, αντί για μεγαλύτερη εγρήγορση μεγαλύτερη αδράνεια καθώς κάθε υπηρεσία θεωρεί πλέον εύλογο να προβεί σε ενέργειες η άλλη υπηρεσία (λόγω καλύτερης στελέχωσής της, γεωγραφικής εγγύτητας κλπ.)
Ο Συνήγορος του Πολίτη έχει ήδη επισημάνει4την πιεστική ανάγκη στελέχωσης των Κτηματικών Υπηρεσιών (αλλά και των Υπηρεσιών Δόμησης των Δήμων) και θεωρεί ότι η στελέχωσή τους αποτελεί την πλέον ενδεδειγμένη λύση στο πρόβλημα των ελλιπών ελέγχων. Οι εξαγγελλόμενες στο άρθρο 17 παρ. 3 προβλέψεις για ελέγχους με χρήση drones ή δυνατότητα ελέγχου από τον πολίτη αν η κάλυψη μιας παραλίας είναι σύμφωνη με την παραχώρηση μέσω εφαρμογής, δεν αναιρεί το γεγονός ότι η καταγραφή της παράβασης και η μετέπειτα δρομολόγηση της διοικητικής διαδικασίας συμμόρφωσης ή επιβολής κυρώσεων, γίνεται από το προσωπικό των Κτηματικών Υπηρεσιών (ή/και των Δήμων σύμφωνα με την επιχειρούμενη ρύθμιση). Κατά συνέπεια η ενίσχυση αυτών με ανθρώπινο δυναμικό αποτελεί μονόδρομο για μία αποτελεσματική αντιμετώπιση της μη σύννομης χρήσης της ζώνης αιγιαλού-παραλίας.
Ασφυκτική η προθεσμία για τον κατάλογο απάτητων παραλιών
«Κατ’ αρχάς επισημαίνουμε, ότι η προθεσμία που δίνεται είναι ασφυκτική για ένα τέτοιο έργο που περιλαμβάνει σχετικές εισηγήσεις του Οργανισμού Φυσικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής (Ο.ΦΥ.ΠΕ.Κ.Α.) με κριτήρια χαρακτηρισμού για κάθε παραλία. Ο Ο.ΦΥ.ΠΕ.Κ.Α. πρόσφατα εκκίνησε τη διαδικασία εκπόνησης περίπου 260 ειδικών περιβαλλοντικών μελετών που αφορούν στις περιοχές ενταγμένες στο δίκτυο NATURA», αναφέρει ο Συνήγορος.
Και καταλήγει: «Κατά συνέπεια, για την πλειοψηφία των παραλιών που ενδέχεται να χαρακτηριστούν ως «απάτητες» δεν υφίστανται εγκεκριμένες ειδικές περιβαλλοντικές μελέτες, βάσει των οποίων θα προκύψουν και οι εν δυνάμει χρήσεις αυτών». Και προειδοποιεί πως «φαίνεται ότι πρακτικά οι απάτητες παραλίες θα ταυτιστούν με τις παραλίες (όλες ή μερικές εξ αυτών) που ανήκουν στο δίκτυο Natura, αφήνοντας ενδεχομένως εκτός προστατευτικού πλαισίου τις λοιπές προστατευόμενες περιοχές».
