Οι σχέσεις Ρωσίας - Τουρκίας βρίσκονται σε μεγάλη κρίση το τελευταίο διάστημα. Μήλο της έριδος εδώ και μια εβδομάδα είναι τα χωριά της βορειοδυτικής περιοχής Bayir Bucak της Συρίας στα σύνορα με την Τουρκία, όπου κατοικούνται κυρίως από Τουρκμένους. Αποκορύφωμα, βέβαια, αποτέλεσε η κατάρριψη του ρώσικου Σουχόι από τούρκικους πυραύλους στην ίδια περιοχή.
Ποιοι είναι οι Τουρκμένοι;
Οι Τουρκμένοι, ή σύριοι Τούρκοι, είναι η τρίτη εθνική ομάδα μετά τους Άραβες και τους Κούρδους και ο πληθυσμός της ανέρχεται σε 100 χιλιάδες περίπου. Η Άγκυρα εμφανίζεται ως υπερασπιστής τους σε διάφορες περιόδους και ειδικοί αναλυτές τους θεωρούν εργαλείο για την προώθηση των τούρκικων συμφερόντων στην περιοχή. Κατά τη διάρκεια του τελευταίου εμφυλίου στη Συρία, οι τουρκμενικές περιοχές, υλοποιώντας την πολιτική της Άγκυρας, πολεμούν εναντίον της κυβέρνησης Άσαντ υπό την καθοδήγηση του ένοπλου «τάγματος του Σουλτάνου Μουράντ». Δεν είναι ενταγμένοι στον ISIS, αλλά δραστηριοποιούνται στα τουρκοσυριακά σύνορα στην περιοχή των 98 χιλιομέτρων που βρίσκονται υπό έλεγχο του «Ισλαμικού Χαλιφάτου». Πραγματοποιούν επιθέσεις πότε εναντίον του συριακού στρατού και πότε εναντίον των Κούρδων.
Τις τελευταίες εβδομάδες η ρώσικη πολεμική αεροπορία, αλλά και η γαλλική, βομβάρδισαν βυτιοφόρα που μετέφεραν πετρέλαια του ISIS προς την Τουρκία από αυτή την περιοχή. Είναι γνωστό ότι γίνεται λαθρεμπόριο καυσίμων από τις πετρελαιοπηγές που ελέγχουν οι τζιχαντιστές, κυρίως προς την Τουρκία. Η Τουρκία έχει δηλώσει αρκετές φορές ότι θα εκδιώξει τον ISIS από τα σύνορά της με τη Συρία. Αν κάτι τέτοιο συμβεί θα είναι η πρώτη χερσαία αντιπαράθεση του ΝΑΤΟ με το «Χαλιφάτο». Πολιτικοί αναλυτές, όμως, θεωρούν ότι αν κάτι τέτοιο συμβεί δεν θα έχει ως στόχο τον ISIS, αλλά κυρίως τους Κούρδους, όπως συνέβη και παλαιότερα σε ανάλογες περιπτώσεις.
Γιατί κατέρριψαν το Σουχόι 24;
Η Τουρκία υποστηρίζει ότι κατέρριψε το Σουχόι γιατί παραβίασε τον εναέριο χώρο της. Ο ίδιος ο Ερντογάν το 2012, όταν οι Σύριοι κατέρριψαν ένα τουρκικό F4 που πετούσε πάνω από το έδαφός τους, δήλωνε ότι «μικρές παραβιάσεις του εναέριου χώρου δεν μπορούν να αποτελούν πρόσχημα για κατάρριψη». Επομένως, οι αιτίες ήταν άλλες. Ο Ερντογάν μετά τις τελευταίες εκλογές δυνάμωσε τη θέση του στο εσωτερικό της Τουρκίας. Εντούτοις, δεν του επαρκούν οι ψήφοι στο κοινοβούλιο για να προβεί σε αλλαγές του συντάγματος για αυξημένες εξουσίες του προέδρου. Για να αυξήσει το γόητρό του εμφανίζεται ως υπερασπιστής των Τούρκων όπου γης, ακόμη και αν αυτό οδηγεί σε αντιπαράθεση με τη Ρωσία.
Η Τουρκία θεωρεί τον εαυτό της περιφερειακή υπερδύναμη στο χώρο μιας «Μεγάλης Μέσης Ανατολής». Με τις κινήσεις της, όμως, αποδυνάμωσε αντί να ενισχύσει το ρόλο της, αν και προσωρινά μπορεί να αυξήσει το γόητρό της. Για τη Συρία, ο Ερντογάν υποστήριξε την απομάκρυνση του Άσαντ. Στη συνέχεια, όμως, άρχισε να φοβάται ότι, σε περίπτωση διαμελισμού της, θα μπορούσε να προκύψει κουρδικό κράτος. Αυτό θα μπορούσε να εμψυχώσει τα εκατομμύρια Κούρδων στο εσωτερικό της Τουρκίας. Οι Κούρδοι της Συρίας πολεμούν το ISIS βοηθούμενοι και από τη Ρωσία και από τις ΗΠΑ. Για τον Ερντογάν ούτε το «Χαλιφάτο», ούτε η συριακή αντιπολίτευση είναι σύμμαχοι. Είναι, όμως, αντίπαλοι των Κούρδων και εδώ ισχύει η παροιμία «ο εχθρός του εχθρού μου είναι φίλος μου». Όλες αυτές οι αντιφάσεις οδήγησαν σε αδιέξοδο την πολιτική της Άγκυρας. Ήθελε να διαδραματίσει κυρίαρχο ρόλο στο συριακό και κατέληξε η γνώμη της να μη λαμβάνεται σοβαρά υπ’ όψιν. Τελευταία, η θέση της αποδυναμώθηκε ακόμη περισσότερο μετά τα επεισόδια στο Παρίσι και μια ενδεχόμενη συνεργασία μεταξύ Ρωσίας και Δύσης ενάντια στο «Ισλαμικό Χαλιφάτο».
Με την κατάρριψη του ρώσικου βομβαρδιστικού η Τουρκία δεν παίρνει κάποιο ρίσκο, με τη στρατιωτική έννοια. Η Μόσχα δεν πρόκειται σε καμία περίπτωση να ξεκινήσει πόλεμο γι’ αυτό το θέμα. Είναι, όμως, ένα μεγάλο πλήγμα για τις ρωσοτουρκικές σχέσεις, κάτι που μπορεί να αποδυναμώσει περαιτέρω το ρόλο της Τουρκίας στο συριακό και να υποβαθμίσει το γεωπολιτικό της ρόλο. Η θέση της πλέον δεν μπορεί να είναι ενεργητική, γιατί κατάφερε να έρθει σε ρήξη με μεγάλο τμήμα του αραβικού κόσμου και με τη Ρωσία, ενώ δεν έχει καμία εμπιστοσύνη στους Αμερικανούς.
Ρωσοτουρκικές σχέσεις
Η κίνηση αυτή μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την οικονομική και εμπορική συνεργασία της Τουρκίας με τη Ρωσία. Επίσης, μπορεί να έχει επιπτώσεις σε μεγάλα γεωπολιτικά σχέδια, όπως ο αγωγός φυσικού αερίου «Turkish Stream». Ο υπουργός εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ προειδοποίησε για τη μείωση του ρώσικου τουρισμού στην Τουρκία, που αποτελεί τα τελευταία χρόνια έναν από τους κύριους προορισμούς.
Ο Ερντογάν επιθυμούσε να γίνει η Τουρκία ο σημαιοφόρος του ισλαμικού κόσμου, αλλά η «αραβική άνοιξη», την οποία υποστήριξε, οδήγησε στην υποβάθμιση του ρόλου της. Υπήρξε ακόμη και η πολιτική «μηδέν προβλήματα με τους γείτονες», η οποία οδήγησε στο να μην υπάρχουν γειτονικές χώρες χωρίς προβλήματα με την Άγκυρα. Με τη Ρωσία είχε καλές σχέσεις και ίσως να ήταν μια εξαίρεση. Ποιες θα είναι οι συνέπειες και πού θα σταματήσει το ωστικό κύμα της κατάρριψης, είναι νωρίς να πούμε. Ασφαλείς προβλέψεις δεν μπορούν να γίνουν ακόμη. Είναι σίγουρο, όμως, ότι προστέθηκε ένας γρίφος στο γεωπολιτικό παζλ με απρόβλεπτες συνέπειες, όχι μόνο για τις δύο χώρες.
