Κοινός παρονομαστής του τρόπου με τον οποίο αντιδρούν οι πολιτικές εξουσίες σε συνθήκες πίεσης, ανεξαρτήτως του αν βρίσκονται σε ύφεση ή σε φάση ανάπτυξης, είναι ο περιορισμός της δημοκρατίας και η ασφυξία του δημόσιου χώρου. Ο Κώστας Δούζινας, πολιτικός φιλόσοφος και διευθυντής του Κέντρου Ανθρωπιστικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Birkbeck του Λονδίνου, μιλάει στην "Αυγή" και περιγράφει το κόκκινο νήμα το οποίο συνδέει την Ταξίμ, την ΕΡΤ, τη Λισσαβώνα, αλλά και το Λονδίνο του Κάμερον και την Ουάσινγκτον του Ομπάμα. Τον συναντήσαμε το περασμένο Σάββατο στο προαύλιο της ΕΡΤ, μετά την ολοκλήρωση της εκδήλωσης, όπου μαζί με τον David Ηarvey και άλλους πανεπιστημιακούς συζήτησαν για τη "Δημοκρατία στο απόσπασμα".
* Ένα χρόνο μετά τις εκλογές στην Ελλάδα, τα πράγματα πάνε από το κακό στο χειρότερο.
Δεν συμφωνώ με την προϋπόθεση της ερώτησης. Από τη μία πλευρά, βέβαια, ένα χρόνο μετά τις εκλογές, η Αριστερά δεν έχει πετύχει να ανακόψει τις διάφορες πρωτοβουλίες της κυβέρνησης, τα νέα Μνημόνια και τα νέα μέτρα, αλλά, από την άλλη, η υπόθεση πως, ένα χρόνο μετά τις εκλογές θα είχε αλλάξει η κατάσταση στην Ελλάδα, ήταν πάντα κάπως υπερβολική. Δημιουργήθηκε βέβαια λόγω των απροσδόκητα υψηλών αποτελεσμάτων του ΣΥΡΙΖΑ, αλλά οι μεγάλες αλλαγές δεν γίνονται από τη μια μέρα στην άλλη. Αυτή λοιπόν η υπερβολική αισιοδοξία ήταν από τη μία θετική γιατί έδειχνε την αλλαγή του κλίματος, από την άλλη, όμως, ήταν υπερβολική, γιατί στηριζόταν σε μη ρεαλιστική αναμονή άμεσων αλλαγών. Ένας χρόνος μετά τις εκλογές είναι μικρό χρονικό διάστημα.
Θα πρόσθετα επίσης ότι αυτό που έγινε με την ΕΡΤ, σε επίπεδο γενικής σύγκρισης, είναι ανάλογο -με τις διαφορές του- με αυτό που έγινε με το Σύνταγμα. Μια πολιτική συγκυρία -το βίαιο κλείσιμο της ΕΡΤ- δεν οδήγησε, όπως περίμεναν οι κυβερνώντες, σε γενική αποδοχή του μέτρου και επιβράβευση της κυβέρνησης, αλλά στο αντίθετο. Οι εκδηλώσεις, το δελτίο, το πρόγραμμα που έφτιαξαν οι απεργοί δημοσιογράφοι, αλλά και η ανταπόκριση του κόσμου σε αυτό το οποίο έγινε, μας δημιουργεί πάλι αισιοδοξία και μας θυμίζει ότι έτσι κι αλλιώς οι μικρές αντιστάσεις, όπως εκφράζονται μέσω της αλληλεγγύης, των δομών, της κοινωνικής οικονομίας, μέσω των εργοστασίων, των Σκουριών, για να γίνουν μια μεγάλη αντίσταση που δυνητικά θα οδηγήσει στην ανατροπή, κάπου πρέπει να βρουν καταλύτη και σημείο συμπύκνωσης. Με αυτή την έννοια, έτσι όπως έγινε στο Σύνταγμα το 2011, φαίνεται να γίνεται σε κάποιο βαθμό και με την ΕΡΤ το 2013. Προσωπικά είμαι πάντα αισιόδοξος.
* Η εξέγερση στην Τουρκία είναι πολιτική ή πολιτισμική υπόθεση;
H κυρίαρχη εκδοχή, όπως εμφανίζεται στα ΜΜΕ, είναι ότι είναι κυρίως πολιτισμική. Αυτό, νομίζω, δεν είναι αρκετό. Πάλι εκεί, όπως θα έλεγε κανείς και με το Σύνταγμα, η σπίθα που οδήγησε στην εξέγερση στην Ταξίμ, αλλά και στις άλλες πόλεις, ήταν μια οικολογική καταστροφή που ήθελε να περάσει η κυβέρνηση στο πάρκο Γκεζί. Ξεκίνησε, λοιπόν, ως μία απ' τις συνηθισμένες περιπτώσεις αντίστασης. Μετά, όμως, πήρε πολύ γενικότερη διάσταση, η οποία είχε και πολιτισμικά και αμιγώς πολιτικά στοιχεία. Η απαίτηση για άμεση δημοκρατία, το σύνθημα "Να φύγει ο Ερντογάν", είναι καθαρά πολιτική απαίτηση και, αν δούμε τις διάφορες ομάδες που βρίσκονται στην Ταξίμ, αυτές περιλαμβάνουν ένα μεγάλο μέρος Κούρδων, διάφορα αριστερά και σοσιαλιστικά κόμματα και βεβαίως και το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα των κεμαλιστών. Υπάρχουν ακόμη και ορισμένοι ισλαμιστές που αντιτίθενται στο απολυταρχικό "αποφασίζουμε και διατάζουμε" του Ερντογάν, το οποίο εδώ θυμίζει πάρα πολύ και το "αποφασίζουμε και διατάζουμε" του Σαμαρά. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα μεγάλα επεισόδια των τελευταίων ημερών έγιναν στην Άγκυρα, όπου δεν υπήρχε θέμα πάρκου. Επομένως, πάλι βλέπουμε αυτό που έχουμε δει επανειλημμένως σε πολλές από τις μεγάλες εξεγέρσεις: την αυτοπυρπόληση του Μπουαζίζι στην Τυνησία, τη συμπαράσταση που ξεκινάει στην Αίγυπτο, προχωράει στην Πουέρτα δελ Σολ και φτάνει στο Σύνταγμα. Πρόκειται για έναν καταλύτη, μια σπίθα που βρίσκει εύφλεκτο υλικό, το οποίο είναι σε τελική ανάλυση πολιτικό. Η πολιτική είναι άλλωστε ο χώρος στον οποίο συμπυκνώνονται οι διάφορες αντιθέσεις και οι διάφορες συγκρούσεις μιας κοινωνίας. Μπορούμε, λοιπόν, να πούμε πως η εξέγερση στην Τουρκία είναι πολιτική, με ισχυρά πολιτισμικά χαρακτηριστικά.
Αξίζει να πούμε επίσης πως, σε σύγκριση με τις εξεγέρσεις της Μεσογείου, της Ελλάδας, της Ισπανίας, ενδεχομένως αυτής που ξεκινά στην Πορτογαλία, εκεί έχουμε ένα κράτος το οποίο σε επίπεδο ΑΕΠ έχει συνεχώς ανάπτυξη. Επομένως, η Τουρκία αποδεικνύει πως δεν ισχύει το ότι μια πολιτική κρίση μπορεί να ξεσπάσει μόνο σε συνθήκες βαθιάς ύφεσης, λιτότητας και εκπτώχευσης. Διανύουμε νέα εποχή αντιστάσεων, χωρίς να μπορούμε να προβλέψουμε ούτε το πότε θα ξεκινήσουν ούτε το πώς θα εξελιχθούν, αλλά είμαστε σίγουροι ότι από εδώ και πέρα θα γίνονται συνεχώς.
* Πώς κρίνετε την απόφαση της κυβέρνησης να καταργήσει την ΕΡΤ και πού μας παραπέμπει το "μαύρο" σε ιδεολογικό επίπεδο;
Η κατάργηση της ΕΡΤ για εμένα συμπυκνώνει όλα αυτά που έγιναν τα τελευταία τρία χρόνια στην Ελλάδα. Τα συμπυκνώνει και με καθαρά υλικό τρόπο, και συμβολικά. Το οικονομικό μέρος, συγκεκριμένα, είναι η απόλυση 2.500 εργαζομένων, το οποίο γενικότερα είναι πρόβλημα που δημιούργησε το Μνημόνιο και στον ιδιωτικό, και στον δημόσιο τομέα.
Ο συμβολικός της χαρακτήρας είναι εξίσου σημαντικός και θα έλεγα πως έχει δύο σημεία: Πρώτον, τον τρόπο με τον οποίο έγινε, βίαια, με το μαύρο, που μας θυμίζει εποχές δικτατορίας και άλλα καθεστώτα. Νομίζω πως δεν έχει ξαναγίνει κάτι τέτοιο σε δημοκρατικό κράτος, στην Ευρώπη ή αλλού. Ζούμε πια -όπως λένε και οι μεγάλοι θεωρητικοί, όπως ο Αγκάμπεν- σε καθεστώς μόνιμης κατάστασης έκτακτης ανάγκης, όπου, χωρίς να ακολουθούνται οι μίνιμουμ προϋποθέσεις μιας αστικής φιλελεύθερης δημοκρατίας, η κυβέρνηση, με τις ΠΝΠ, δύναται να αποφασίζει και να κλείνει τεράστιους οργανισμούς σαν την ΕΡΤ. Η κατάσταση έκτακτης ανάγκης προβλέπεται σε διάφορα συντάγματα για περιπτώσεις εκτάκτου ανάγκης - λοιμούς, σεισμούς, καταποντισμούς. Αυτό που συνέβη εδώ είναι πως η κατάσταση έκτακτης ανάγκης γίνεται μόνιμη, η παρανομία γίνεται νομιμότητα και το άδικο δίκαιο. Μια παράνομη νομιμότητα είναι το καθεστώς στο οποίο ζούμε σήμερα.
Το δεύτερο είναι ότι ουσιαστικά καταργείται αυτό που και οι φιλελεύθεροι δημοκράτες -όπως ο πρώιμος Χάμπερμας- ονομάζουν «δημόσια σφαίρα», ο χώρος ζωής ανάμεσα στο κράτος και στην κοινωνία, όπου μέσα από διάφορα ΜΜΕ (ο Χάμπερμας εξέταζε τις εκατοντάδες μικρές εφημερίδες που δημιουργήθηκαν στην Ευρώπη και την Ελλάδα τον 19ο αιώνα) γινόταν ανταλλαγή απόψεων και γνωμών. Αυτό το σύστημα υποχώρησε, όταν για να φτιάξει κανείς ένα ΜΜΕ χρειαζόταν τεράστιες επενδύσεις και προηγμένη τεχνολογία, υπήρξε, δηλαδή, υποχώρηση αυτού που ονομάζεται δημόσια σφαίρα. Το κλείσιμο της ΕΡΤ δείχνει ακόμη ότι κι αυτή η περιορισμένη δημόσια σφαίρα συνεχίζει να απισχνάζεται και μπαίνει σε παγκόσμια σύγκρουση που εμφανίζεται τη στιγμή που η ανθρωπότητα προχωράει σε έναν νέο τρόπο οργάνωσης και διάχυσης της ενημέρωσης, της πληροφορίας και της γνώμης μέσα από τα social media.
Για πρώτη φορά μετά την εφεύρεση της τυπογραφίας βρισκόμαστε σε μια εποχή στην οποία είναι δυνατόν να υπάρξει ένας νέος εκδημοκρατισμός της πληροφόρησης, με όλα τα προβλήματα που ενέχουν αυτά τα μέσα. Ταυτόχρονα με αυτή τη δυνατότητα εκδημοκρατισμού εμφανίζεται αυτή η τεράστια επίθεση σε δύο επίπεδα: του ελέγχου και της χαλιναγώγησης της πληροφόρησης από υπηρεσίες και αθέατους μηχανισμούς (βλ. PRISM στις ΗΠΑ) και η επιθετική ιδιωτικοποίηση των δημόσιων μέσων, όπως κάνει ο Μέρντοχ εδώ και πέντε χρόνια ενάντια στο ΒΒC, όπως γίνεται τώρα και εδώ με την ΕΡΤ.
Αν βάλουμε, λοιπόν, το κλείσιμο της ΕΡΤ σε παγκόσμιο πλαίσιο και πέρα από τους υπολογισμούς του Σαμαρά, θα λέγαμε πως ο αγώνας που δίνεται είναι να παραμείνει η δυνατότητα ελευθερίας γνώμης, συζήτησης, σε περίοδο που βρίσκουμε μια βασική αντίφαση ανάμεσα στην τεχνολογική εξάπλωση της δυνατότητας της ενημέρωσης και της επικοινωνίας και στην επίθεση και από τα κράτη μέσω της παρακολούθησης και από τα ιδιωτικά μέσα μέσω της προσπάθειας ιδιωτικοποίησης για να περιορίσει αυτή τη δυνατότητα του δεύτερου εκδημοκρατισμού της δημόσιας σφαίρας.
