Το Μουσείο Μακρονήσου πρόκειται για ένα μικρό διαμάντι στην οδό Ασωμάτων στο Θησείο. Το επισκεφθήκαμε πριν λίγες μέρες με σκοπό να μάθουμε τα πάντα για όσα συνέβαιναν στο άγονο και αφιλόξενο νησί σε βάρος των πολιτικών κρατουμένων.
Συνταξιδιώτης μας ο πολυσχιδής Γρηγόρης Ριζόπουλος, αρχιτέκτων - γλύπτης, πρώην εξόριστος της Μακρονήσου και πρόεδρος της Πανελλήνιας Ένωσης Κρατουμένων Αγωνιστών Μακρονήσου (ΠΕΚΑΜ), ο οποίος μίλησε για την απάνθρωπη συμπεριφορά των δεσμοφυλάκων και των ανωτέρων τους, αλλά και για την αντίσταση και την αξιοπρέπεια των κρατουμένων.
Το νησί αποτέλεσε τόπο εξορίας πολιτών και περιορισμού στρατιωτών από το 1947 ως τις αρχές της δεκαετίας του 1950. Σήμερα είναι τόπος ιστορικής μνήμης . «Η Μακρόνησος έγινε για να αποκηρύξουν όλοι οι αριστεροί το παρελθόν τους, να γίνουν εθνικόφρονες, να αποκηρύξουν τον πατέρα τους, τον αδερφό τους. Κανείς δεν έκανε τη δήλωση. Παρά το ξύλο και τα βασανιστήρια. Σακατεύτηκαν εκατοντάδες άνθρωποι», τόνισε ο Γρηγόρης Ριζόπουλος.
Μακρόνησος 1950. Διακρίνονται από αριστερά: Ο ηθοποιός Γ. Γιολδάσης, ο λογοτέχνης Μενέλαος Λουντέμης, ο ιστορικός Δημήτρης Φωτιάδης, ο ηθοποιός Μάνος Κατράκης, ο ηθοποιός Τζαβαλάς Καρούσος, ο λογοτέχνης Νίκος Παπαπερικλής, ο Γιάννης Ιμβριώτης και ο ηθοποιός Κώστας Ματσακάς.
«Οι αριστεροί έτρεχαν στα δάση να κρυφτούν και γίνονταν αντάρτες, για να γλυτώσουν από τις δολοφονίες, το ξύλο και τις ανακρίσεις»
«Κατάγομαι από το χωριό Λάγκα στην Καστοριά. Η οικογένεια μου ήταν αριστερή», εξομολογείται ο πρώην εξόριστος. «Μετά τα Δεκεμβριανά, οι γερμανοτσολιάδες έβγαιναν στη ύπαιθρο και δολοφονούσαν αριστερούς. Στα χωριά μας όλοι οι αριστεροί έφευγαν. Έτσι ξεκίνησε ο διωγμός. Οι αριστεροί έτρεχαν στα δάση να κρυφτούν και γίνονταν αντάρτες. Δεν είχαν άλλη επιλογή άλλωστε για να γλυτώσουν από τις δολοφονίες, το ξύλο και τις ανακρίσεις…», τονίζει ο κ. Ριζόπουλος.
«Στην εξορία της Αλοννήσου γνώρισα επιτέλους τον κόσμο για τον οποίο αγωνιζόμουν κι εγώ ο ίδιος»
«Με τον εμφύλιο πόλεμο, άρχισαν οι συλλήψεις. Το 1946 πήγαν τον πατέρα μου και τον αδερφό μου στα κρατητήρια της Καστοριάς. Μετά πήραν κι εμένα. Ήμουν 16 χρονών τότε, πήγαινα γυμνάσιο ακόμα. Εμένα με συνέλαβαν ως συγγενή αρχισυμμορίτου και πληροφοριοδότη των ανταρτών. Αρχές Μαΐου του 1947 με πήγαν στην εξορία στην Αλόννησο. Εκεί ήρθα σε επαφή με υπέροχους ανθρώπους. Οι υπόλοιποι εξόριστοι ήταν αλτρουιστές, φιλότιμοι, με κριτικό μυαλό. Εκεί γνώρισα από κοντά επιτέλους τον κόσμο για τον οποίο αγωνιζόμουν κι εγώ ο ίδιος. Tο Δεκέμβρη του ‘47 με μετέφεραν στην Ικαρία. Στο τέλος του ‘48 με μετέφεραν στην Μακρόνησο».
«Μαζί με εμένα στην Μακρόνησο ήταν και ο πατέρας και ο αδερφός μου. Δεν συναντηθήκαμε ποτέ»
«Αρχικά όταν πήγα δεν υπήρχε τίποτα. Εμείς τα χτίσαμε αργότερα. Τότε ήμασταν στο νησί περίπου 12 χιλιάδες εξόριστοι. Την ίδια περίοδο με εμένα ήταν στο νησί και ο πατέρας μου και ο αδερφός μου. Δεν συναντηθήκαμε ποτέ. Ήμασταν σε κλούβες. Σε κάθε κλούβα υπήρχαν 1.000 κρατούμενοι. Συνολικά ήταν 12 κλούβες. Γύρω γύρω η κάθε κλούβα είχε πλέγμα. Με τους δικούς μου δεν συναντηθήκαμε ποτέ».
Το στρατόπεδο της Μακρονήσου
«Υπήρχαν μέρες που από μια καραβάνα πίναμε 16 άνθρωποι. Ένα φλιτζάνι του καφέ ο καθένας»
Η ζωή στην εξορία δεν ήταν εύκολη. «Είχαμε πολλές αγγαρείες. Κουβαλούσαμε πέτρες, τούβλα, άμμο. Δεν είχαμε νερό. Έφερναν από το Λαύριο. Μας έδιναν ένα κουβά ανά 16 άτομα. Υπήρχαν μέρες που από μια καραβάνα πίναμε 16 άνθρωποι. Ένα φλιτζάνι του καφέ ο καθένας», μας εξομολογήθηκε ο κ. Ριζόπουλος.
«Nικηθήκατε. Εδώ που ήρθατε ή θα υπογράψετε ή θα πεθάνετε. Δεν θα τρώτε εσείς το ψωμί του ελληνικού λαού»
Ο Γρηγόρης Ριζόπουλος δεν μπορεί να ξεχάσει μια από τις πιο δύσκολες μέρες της εξορίας. Μας την διηγήθηκε γλαφυρά. «Τον Οκτώβρη του 49 ήρθε ένας λοχαγός και μας είπε “Νικηθήκατε. Εδώ που ήρθατε ή θα υπογράψετε ή θα πεθάνετε. Δεν θα τρώτε εσείς το ψωμί του ελληνικού λαού. Σας δίνω προθεσμία αν θέλετε να πάτε τώρα στους γραφιάδες να υπογράψετε δηλώσεις”. Δεν υπογράψαμε. Το θεωρούσαμε τιμή μας που ήμασταν σε αυτό τον αγώνα. Έπρεπε να αγωνιστούμε. Δεν κάναμε πίσω. Μας έβρισαν, μας χτύπησαν, μας μαστίγωσαν. Ακούγαμε κραυγές. Τους ελαφρά τραυματίες τους έβαζαν στα αντίσκηνα, τους πιο βαριά τραυματισμένους τους πήγαιναν σε ένα υποτυπώδες νοσοκομείο και τους πολύ βαριά τους πήγαιναν στην Αθήνα. Όσοι γλίτωναν πήγαιναν στο απομονωτήριο, τη λεγόμενη "χαράδρα" και βασανίζονταν μέρα νύχτα».
Γυναίκες της Μακρονήσου
«Όπου και να πήγαινα για δουλειά, οι ιδιοκτήτες δέχονταν απειλές εξαιτίας μου»
Ο Γρηγόρης Ριζόπουλος έφυγε από το νησί το ‘53 . Πώς ήταν όμως η ζωή του μετά την εξορία; «Έφυγα από την Μακρόνησο όταν τελείωσα το στρατιωτικό μου, το ‘53. Την μητέρα μου την έχασα. Έφυγε με τις τρεις μικρότερες αδερφές μου στην Γιουγκοσλαβία. Δεν είχα οικογένεια όταν έφυγα από την Μακρόνησο. Ο μεγαλύτερος αδερφός μου είχε σκοτωθεί, ο μικρότερος είχε μείνει ανάπηρος. Δούλεψα σε καφενείο, σε μανάβικο, σε ψαράδικο, σε ταβέρνα. Όπου και να πήγαινα για δουλειά οι ιδιοκτήτες δέχονταν απειλές εξαιτίας μου. Αργότερα, δούλεψα στις εργασίες που γίνονταν στη Ακρόπολη και μετά μπήκα στο Πολυτεχνείο και στην Καλών Τεχνών».
Για το Μουσείο Πολιτικών Εξορίστων Μακρονήσου
Σύμφωνα με τον πρόεδρο της ΠΕΚΑΜ, η Μακρόνησος, με απόφαση της τότε υπουργού Πολιτισμού Μελίνας Μερκούρη, κηρύχτηκε τον Μάιο του 1989 ιστορικός τόπος και όλα τα κτήρια της ιστορικά διατηρητέα μνημεία.
Το Μουσείο Μακρονήσου εγκαινιάστηκε τον Ιούνιο του 2007. Φιλοξενεί στους χώρους του έγγραφα, ενθύμια, φωτογραφικό υλικό και αντικείμενα, υλικά τεκμήρια της ιστορίας των στρατοπέδων την εποχή του εμφυλίου πολέμου.
Στο μουσείο δεσπόζει μια λίστα θανάτου. Πρόκειται για έναν κατάλογο με τους εξόριστους που άφησαν τη τελευταία τους πνοή στο νησί. «Μπορεί εδώ να λέει 125 νεκρούς, αλλά στην πραγματικότητα ήταν πάνω από 800», επεσήμανε ο πρώην εξόριστος. «Και υπήρξαν και πολλοί ανάπηροι, αλλά και άλλοι που τρελάθηκαν, που έχασαν τα λογικά τους εκεί μέσα».
Το άγαλμα που δεσπόζει σήμερα στο νησί της Μακρονήσου είναι έργο του Γρηγόρη Ριζόπουλου. Πρόπλασμά του βρίσκεται και στο μουσείο. Ακόμη, ο επισκέπτης μπορεί να δει την αίθουσα με ενθύμια, τα κεντήματα και διάφορα αντικείμενα των γυναικών εξόριστων του νησιού. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και το πλήθος γραμμάτων που εκτίθενται, πολλά από τα οποία είχαν λογοκριθεί, αλλά και σκίτσα των εξόριστων Χρίστου Δαγκλή και Γιώργου Φαρσακίδη.
Γράμμα εξόριστης
Ολοκληρώνοντας την περιήγησή μου στο μουσείο και έχοντας ακούσει την προσωπική μαρτυρία ενός «Μακρονησιώτη», πιστεύω πως αξίζει τον κόπο να επισκεφθεί κανείς την Ασωμάτων 31. Μπορεί να είναι γνωστό σε λίγους, δεν παύει όμως να κουβαλά μέσα από τις εικόνες, τα ενθύμια, τα γράμματα, το βαρύτατο παρελθόν του νησιού, από το οποίο πέρασαν χιλιάδες ψυχές.
Στοιχεία επικοινωνίας
Διεύθυνση: Αγίων Ασωμάτων 31, 10553, Θησείο – Αθήνα
Τηλ: 210-3247820
E-mail: [email protected]
Ώρες λειτουργίας:
Τρίτη έως και Παρασκευή 10:00 π.μ. – 1μ.μ. & Σαββατοκύριακο 11 π.μ – 2 μ.μ.
