Αφού σας καλωσορίσω και εγώ από την πλευρά μου, εκ μέρους του Τμήματος Δικαιοσύνης, θα ήθελα κατ’ αρχάς να σας ευχαριστήσω για την παρουσία σας απόψε εδώ.

Το πρώτο το οποίο θα ήθελα να επισημάνω – και μπαίνω για λόγους οικονομίας χρόνου κατευθείαν στο θέμα μας – έχει να κάνει με την ανάγκη το θέμα του σωφρονιστικού συστήματος και της κατάστασης στις ελληνικές φυλακές να γίνει επιτέλους αντικείμενο δημόσιας συζήτησης, να έρθει «στο φως». Και βέβαια, σε καμία περίπτωση δεν υποτιμώ τις παρεμβάσεις ανθρώπων και συλλογικοτήτων που εδώ και χρόνια δίνουν κυριολεκτικά μάχες. Όμως πλέον, θεωρώ ότι το στοίχημα για όλους μας θα πρέπει να είναι να πάψουν οι φυλακές να είναι η «πίσω αυλή» της κοινωνίας μας, να φέρουμε το θέμα ανοιχτά στο προσκήνιο και να το κάνουμε αντικείμενο συζήτησης συνολικά της ελληνικής κοινωνίας και όχι μόνο των ειδικών ή όσων έχουν ιδιαίτερη ενασχόληση και ευαισθησία για το θέμα.

Με την έννοια αυτή θεωρώ ότι η αποψινή μας πρωτοβουλία, με αφορμή το νομοσχέδιο για τις φυλακές «υψίστης ασφαλείας», όπως και άλλες αντίστοιχες που προηγήθηκαν ή έπονται, είναι ένα θετικό δείγμα και θα πρέπει να διευρυνθούν πολύ περισσότερο, να βγουν «εκτός των τειχών» και να εμπλέξουν όσο το δυνατόν περισσότερους και περισσότερες στη συζήτηση και στη δράση.

Σε αυτό το πλαίσιο εντασσόμενη η αποψινή μας πρωτοβουλία έχει ως πρώτο, προφανή στόχο το να δημιουργηθεί ένα ευρύτατο πολιτικό και κοινωνικό μέτωπο που θα αποτρέψει την ψήφιση και την εφαρμογή του νομοσχεδίου του Υπουργείου Δικαιοσύνης για τη δημιουργία φυλακών «Γ’ τύπου». Ταυτόχρονα, βέβαια, πέραν του άμεσου αυτού και ορατού στόχου, είναι σαφές ότι μια τέτοια συζήτηση και κινητοποίηση θα φέρει ακριβώς στο προσκήνιο συνολικά την κατάσταση του ελληνικού σωφρονιστικού συστήματος, τις τελευταίες εξελίξεις και τάσεις στο ζήτημα, αλλά και τις διαφορετικές – αλλά σε μεγάλο βαθμό συγκλίνουσες – απόψεις όλων μας εδώ σχετικά με το παρόν και το μέλλον του θεσμού, τις αναγκαίες τομές και μεταρρυθμίσεις.

Το δεύτερο το οποίο θα ήθελα να σημειώσω – και που αποτελεί μάλλον κοινό τόπο όλων μας εδώ – είναι το γεγονός ότι το νομοσχέδιο του Υπουργείου Δικαιοσύνης για τις φυλακές «υψίστης ασφαλείας», σε συνδυασμό και με το πλήθος άλλων – αντιδραστικών κατά τη γνώμη μου – τροποποιήσεων που επιφέρει στον τομέα της ποινικής (και όχι μόνο) Δικαιοσύνης, αποτελεί κατά κυριολεξία όνειδος και κίνδυνο για τον προσανατολισμό του σωφρονιστικού μας συστήματος, το νομικό μας πολιτισμό και το επίπεδο της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη χώρα μας.

Πρώτα απ’ όλα, το πλαίσιο διαβίωσης που περιγράφεται στο νομοσχέδιο για τη συγκεκριμένη κατηγορία φυλακών είναι ασφυκτικό και καταλήγει σε υπέρμετρο και απαράδεκτο περιορισμό ακόμα και στοιχειωδών δικαιωμάτων των κρατουμένων. Μάλιστα, με δεδομένο ότι είναι γνωστές οι τραγικές συνθήκες που επικρατούν στις ελληνικές φυλακές, από πλευράς υποδομών, υπερπληθυσμού κ.λπ., η στέρηση από τους κρατούμενους στις υπό σύσταση φυλακές και αυτοτελή τμήματα «Γ’ τύπου» στοιχειωδών δικαιωμάτων δημιουργεί ακόμα μεγαλύτερες συνθήκες απόλυτης ασφυξίας και προσλαμβάνει ευθέως εκδικητικό χαρακτήρα. Θεσμοποιείται, δηλαδή, ένας χώρος “μη-δικαίου”.

Έπειτα, το ίδιο νομοσχέδιο προβαίνει σε μία έωλη και αδικαιολόγητη ταξινόμηση των κρατουμένων με βάση το αδίκημα για το οποίο έχουν καταδικαστεί, υπερβαίνοντας την κλασική τριμερή διάκριση των εγκλημάτων. Ως γνωστόν, η βαρύτητα και η απαξία του εγκλήματος, καθώς και η επικινδυνότητα του δράστη και η εκτίμηση της προσωπικότητάς του αποτελούν στοιχεία τα οποία κρίνονται από τα αρμόδια ποινικά δικαστήρια, κατά την επιμέτρηση της ποινής του κατηγορουμένου που κηρύσσεται ένοχος. Είναι λοιπόν απολύτως αυθαίρετη η εκ των υστέρων δυσμενής διάκριση εις βάρος ορισμένων μόνο κρατουμένων, με μόνο αιτιολογικό το αδίκημα για το οποίο καταδικάστηκαν και όχι τη διαγωγή τους εντός της φυλακής. Καταπατάται από τον ίδιο το νόμο η ισότητα ακριβώς εκεί όπου υποτίθεται ότι όλοι – δυνατοί και αδύναμοι, φτωχοί και πλούσιοι – είναι απολύτως ίσοι : ενώπιον του ποινικού κολασμού.

Το τρίτο σημείο στο οποίο θα ήθελα να αναφερθώ εν συντομία – μιας που η ανάλυση περιττεύει σε ένα ακροατήριο όπως το σημερινό, όπου όλοι και όλες έχετε άμεση και προσωπική γνώση της κατάστασης – σχετίζεται με το γεγονός ότι το παρόν νομοσχέδιο αποτελεί όχι μόνο αλυσιτελή επιλογή που δεν θα επιλύσει κανένα πρόβλημα, αλλά ενδέχεται να αποτελέσει τη σταγόνα που θα ξεχειλίσει το ποτήρι.

Ως γνωστόν, τα αδιέξοδα του ελληνικού σωφρονιστικού συστήματος είναι τρομακτικά και η μαζική καταπάτηση των δικαιωμάτων των κρατουμένων στις ελληνικές φυλακές είναι τεράστιο ζήτημα και με μεγάλες κοινωνικές, εγκληματολογικές, δικαιικές, αλλά και πολιτικές προεκτάσεις.

Η έλλειψη υποδομών, ο υπερπληθυσμός, η απουσία εναλλακτικών ποινών και εναλλακτικών τρόπων έκτισης της ποινής ή η αποσπασματική και με παλινωδίες εφαρμογή τους, η ελλιπής επιστημονική υποστήριξη (από γιατρούς, ψυχολόγους, κοινωνικούς λειτουργούς κ.λπ.) η οποία εξακολουθεί να υφίσταται μόνο χάρη στην αυτοθυσία των ελάχιστων υφιστάμενων εργαζομένων, καθώς και των αντίστοιχων εθελοντικών ομάδων και συλλογικοτήτων, οι απίστευτες ελλείψεις στο κομμάτι της επανένταξης των αποφυλακιζόμενων είναι μερικές μόνο πλευρές της παθογένειας του ελληνικού σωφρονιστικού συστήματος.

Είναι λοιπόν προφανές ότι χρειάζεται μία μεταρρύθμιση του σωφρονιστικού συστήματος, στην κατεύθυνση των σύγχρονων επιστημονικών αντιλήψεων, με δημοκρατικό και ανοιχτό στην κοινωνία χαρακτήρα. Μία μεταρρύθμιση, η οποία θα πρέπει να επεκταθεί και στο ίδιο το ποινικό μας δίκαιο, αλλά και στη διαδικασία απονομής της ποινικής δικαιοσύνης.

Και βέβαια, στον αντίποδα της απαράδεκτης διαδικασίας την οποία ακολουθεί η κυβέρνηση στο συγκεκριμένο νομοσχέδιο κόντρα στα ήδη καταρτισθέντα σχέδια Σωφρονιστικού Κώδικα, Ποινικού Κώδικα και Κώδικα Ποινικής Δικονομίας, κοντά στην ομόθυμη κριτική που ασκήθηκε από το σύνολο των φορέων που κλήθηκαν προς ακρόαση στην οικεία κοινοβουλευτική επιτροπή, κόντρα στην κραυγή απελπισίας των κρατουμένων που προχώρησαν κατά χιλιάδες σε πολυήμερη απεργία πείνας, το ύστατο μέσο που είχαν στη διάθεσή τους για να ακουστεί η φωνή τους.

Το τέταρτο σημείο που θα ήθελα να θίξω σχετίζεται με την ευρύτερη πολιτική οπτική στην οποία εντάσσονται οι επιλογές αυτές, όπως το υπό συζήτηση νομοσχέδιο, από την πλευρά της κυβέρνησης και συνολικά της κυρίαρχης αντίληψης.

Ως απάντηση, αλλά και απότοκος της πρωτοφανούς κοινωνικής αποδιάρθρωσης, της γενίκευσης του αισθήματος φόβου και ανασφάλειας, αλλά και της διαρκούς αυταρχικής, συντηρητικής, έως και ακροδεξιάς στροφής της πολιτικής ζωής, είναι φανερό ότι βρίσκεται σε εξέλιξη μία προσπάθεια ανάδειξης του δόγματος «νόμος και τάξη» σε κυρίαρχου. Έτσι, αντί του πνεύματος της διεκδίκησης, της συλλογικότητας, της αλληλεγγύης, καλλιεργείται στην ελληνική κοινωνία ο νόμος της ζούγκλας, ο φόβος έναντι του «άλλου», του «ξένου» και η επιβολή έναντι του πιο αδύναμου.

Στην πραγματικότητα βέβαια, η δημιουργία φυλακών «υψίστης ασφαλείας» πολύ λίγη σχέση έχουν με τη χάραξη και την άσκηση μιας αποτελεσματικής αντεγκληματικής πολιτικής, πολλώ δε μάλλον που το είδος της εγκληματικότητας το οποίο βάζει υποτίθεται στο στόχαστρο δεν είναι αυτό που αφορά και πλήττει το μεγάλο μέρος της ελληνικής κοινωνίας.

Εξάλλου – και είναι σημαντικό να τονιστεί αυτό – η ίδια η αιτιολογική έκθεση του νομοσχεδίου παραδέχεται ότι η έξαρση της «βαριάς» εγκληματικότητας στην Ελλάδα, σχετίζεται εν μέρει και με δύο εξω-κοινωνικά στοιχεία : Το πρώτο αφορά τον βαρύτερο χαρακτηρισμό ή τιμωρία ορισμένων πράξεων από το νόμο, όπως λ.χ. έγινε στο πλαίσιο του διαβόητου τρομονόμου και συνολικά της αντιτρομοκρατικής νομοθεσίας. Αυτό δε σημαίνει ότι αυξήθηκαν οι αντίστοιχες πράξεις, αλλά άλλαξε ο νομικός τους χαρακτηρισμός (λ.χ. αναβαθμίστηκαν από πλημμελήματα σε κακουργήματα ή αυξήθηκε το πλαίσιο ποινής τους). Το δεύτερο στοιχείο σχετίζεται με τη δικαστηριακή πρακτική και την επιβολή διαρκώς αυστηρότερων ποινών.

Επομένως – και με αυτό κλείνω, αφήνοντας τα υπόλοιπα για τη συζήτησή μας – νομίζω ότι ως βασικοί συμπερασματικοί άξονες μπορούν να βγουν από την αποψινή μας εκδήλωση τα εξής :

1ον. Η ομόθυμη καταδίκη τόσο ως προς την ακολουθηθείσα διαδικασία, όσο και ως προς την ουσία, του νομοσχεδίου του Υπουργείου Δικαιοσύνης για τις φυλακές «Γ’ τύπου» και η ανάληψη εκ μέρους όλων μας όλων των αναγκαίων πρωτοβουλιών που θα δημιουργήσουν συνθήκες αποτροπής της ψήφισης και της εφαρμογής του.

2ον. Η κοινή διαπίστωση ότι είναι αναγκαία μία ριζική προοδευτική και δημοκρατική μεταρρύθμιση του σωφρονιστικού μας συστήματος, σε συνδυασμό με μία αντίστοιχη μεταρρύθμιση στο επίπεδο του ουσιαστικού και του δικονομικού ποινικού δικαίου, στον αντίποδα της τρέχουσας συντηρητικής αναδίπλωσης.

3ον. Η ανάγκη να έρθει το θέμα των φυλακών στο προσκήνιο της κοινωνικής μας ζωής και της δημόσιας συζήτησης. Και

4ον. Η μάχη κατά της αντίληψης που θέλει την ασφάλεια ως αντιπαρατιθέμενη προς την ελευθερία και τη δημοκρατία. Η αναζήτηση εκείνων των προτάσεων και λύσεων που θα αποδεικνύουν – επιστημονικά και έμπρακτα – ότι πραγματική ασφάλεια και ειρήνη δεν μπορεί να υπάρξει παρά μόνο σε μια κοινωνία με αλληλεγγύη, με ελευθερία, με δημοκρατία, με δικαιώματα, με μέριμνα για τον αδύναμο και κοινωνική δικαιοσύνη.

Στον τελευταίο αυτό άξονα, τόσο ως Τμήμα Δικαιοσύνης, όσο και συνολικά ως κόμμα έχουμε αρκετές σκέψεις και προτάσεις τόσο στο επίπεδο του σωφρονιστικού συστήματος, όσο και πέραν αυτού, που θεωρούμε ότι μπορούν να αποτελέσουν χρήσιμη συμβολή σε μία τέτοια προσπάθεια και που θα είχε ίσως αξία να συζητήσουμε αναλυτικά κάποια στιγμή.

Θα κλείσω παραφράζοντας το κείμενο της πρόσκλησης για την αποψινή μας εκδήλωση. Ναι, «αν “ο πολιτισμός μιας χώρας φαίνεται από το επίπεδο διαβίωσης των φυλακισμένων της”, τότε σίγουρα στην Ελλάδα υπάρχει πολύς δρόμος να διανυθεί». Ας ελπίσουμε όμως ότι σήμερα εδώ κάναμε ακόμη ένα, αποφασιστικό βήμα προς αυτή την κατεύθυνση.