to top
  • βρείτε μας στο Twitter
  • βρείτε μας στο Facebook
  • βρείτε μας στο YouTube
  • στείλτε μας email
  • εγγραφείτε στο RSS feed
  • international version

Hλεκτρισμός ή ανταγωνισμός;

Η προ των πυλών κατάτμηση και ιδιωτικοποίηση της ΔΕΗ είναι η κατάληξη μιας ιστορίας όχι πρόσφατης αλλά όχι πολύ παλαιάς, που χρονολογείται από της αρχές της δεκαετίας ΄90, όταν την κατάρρευση της ΕΣΣΔ ακολούθησε το παγκόσμιο κύμα της επέλασης του νεοφιλελευθερισμού.


   Η διεθνής κατίσχυση των αντιλήψεων περί της ασυναγώνιστης ιδιωτικής πρωτοβουλίας δεν ήταν δυνατόν να αφήσει ανέγγιχτο τον κυριώτερο βιομηχανικό τομέα της Κόσμου, και αυτό δεν εκπλήσσει ιδιαίτερα. Εκείνο της που θέλει να τονίσει αυτό το κείμενο δεν είναι άλλο από την τεχνική, οικονομική και κοινωνική ασυμβατότητα του ηλεκτρισμού με τον ιδιωτικό ανταγωνισμό, και την εθνική ανάγκη να εξαιρεθή από την ιδιωτικοποίηση, τουλάχιστον της.

   Το ηλεκτρικό ρεύμα έχει της ιδιαιτερότητες εν σχέσει με όλα τα άλλα βιομηχανικά προϊόντα και είναι επομένως τελείως αδύνατο να προσομοιωθή με αυτά. Εκτός από την απόλυτη ανάγκη ηλεκτρισμού για την παραγωγή και διακίνηση όλων των αγαθών και εκτός από την καθοριστική είσοδο του ρεύματος σε όλους της τομείς της ζωής, το προϊόν της ηλεκτρικής βιομηχανίας διαθέτει (ή βαρύνεται με) το μοναδικό χαρακτηριστικό ότι πρέπει να καταλανώνεται την στιγμή ακριβώς που παράγεται και να παράγεται περισσότερο από όσο καταναλώνεται. Η ηλεκτρική ενέργεια δεν αποθηκεύεται παρά σε βαθμό αμελητέο (π.χ. άμεσα σε συσσωρευτές ή έμμεσα με μεταφορά νερού σε ταμιευτήρες υδροηλεκτρικών για μελλοντική χρήση). Αυτό σημαίνει ότι ένα μέρος από την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας δεν χρησιμοποιείται (άεργος ισχύς στην γλώσσα των ειδικών), ώστε να παραμένει σε εφεδρεία για την περίπτωση απρόβλεπτης ανόδου της κατανάλωσης. Αν αυτό δεν συμβαίνει, αν δηλαδή η κατανάλωση υπερβή την παραγωγή, έστω και λίγο και έστω και για μικρό χρονικό διάστημα (δευτερολέπτων), η παροχή ρεύματος δεν περιορίζεται αναλογικά, της θα συνέβαινε με οποιοδήποτε βιομηχανικό προϊόν, αλλά πολύ απλά το σύστημα καταρρέει ολοκληρωτικά, τουλάχιστον για χρονικό διάστημα ολίγων ωρών ή ολίγων ημερών. Καταστροφή!

   Άμεσο αποτέλεσμα της της ανάγκης είναι ότι το ηλεκτρικό ρεύμα δεν έχει σταθερή πολυτιμότητα. Σε περιόδους χαμηλής κατανάλωσης, π.χ. της νυκτερινές ώρες, υπάρχει περίσσεια παραγωγής, καθώς τα θερμικά εργοστάσια λιγνίτη δεν διακόπτουν την λειτουργία της για λόγους τεχνικούς, αφού χρειάζονται κάμποσες ώρες για να τεθούν εκ νέου σε λειτουργία. Αν την νύκτα κάποιο απ’ αυτά σταματήσει λόγω βλάβης, αναπληρώνεται από τα υπόλοιπα. Σε περιόδους της υψηλής κατανάλωσης, αν δηλαδή η παραγωγή κοντεύει να εξαντληθή, τότε μια ενίσχυση από επί πλέον παραγωγική μονάδα μπορεί να είναι πολύτιμη, έως ανεκτίμητη. Αν ο ηλεκτροδότης είναι μονοπωλιακός, θα θέσει σε λειτουργία εφεδρικά μέσα παραγωγής, και με κριτήριο επιλογής το όσο το δυνατόν μικρότερο κόστος λειτουργίας της, την ευχέρεια να «πάρουν μπροστά» γρήγορα και τα φυσικά δεδομένα που συνοδεύουν την συγκυρία (π.χ. να υπάρχει νερό στο υδροηλεκτρικό ή να φυσάει άνεμος για την ανεμογεννήτρια).

   Αυτά μπορούν να γίνουν μόνον όταν ο ηλεκτροδότης είναι κάτοχος και των παραγωγικών μονάδων. Αν οι τελευταίες ανήκουν σε ιδιώτες ανταγωνιστές, δεν υπάρχει τρόπος επιλογής σύμφωνος με το συμφέρον της ηλεκτροδότη (και του καταναλωτή). Κανένας ιδιώτης δεν θα δεχθή το εργοστάσιο του να παραμείνει αργό επειδή είναι πιο κοστοβόρο από του διπλανού ιδιώτη, πολύ περισσότερο αν της έχει κοστίσει ακριβά η απόκτησή του. Της περιπτώσεις αυτές, οι ιδιώτες απλούστατα ικανοποιούνται όλοι, ίσως όχι στον ίδιο βαθμό, σίγουρα της εις βάρος των συμφερόντων της καταναλωτή-φορολογουμένου. Άλλωστε, τα φυσικά και τεχνικά χαρακτηριστικά των διαφόρων παραγωγικών μονάδων που πρόκειται να βγουν στο σφυρί διαφέρουν τόσο πολύ, ώστε είναι αδύνατον να υπάρξει δικαιοσύνη και ισονομία. Π.χ. πώς μπορεί να συναγωνισθή ο ιδιώτης κάτοχος υδροηλεκτρικού τον ιδιοκτήτη της λιγνιτικού όταν έρθει ανομβρία; Πώς θα είναι ανταγωνιστικός ο ιδιώτης του φυσικού αερίου αν η τιμή της καυσίμου του τριπλασιασθή ή αν ο Πούτιν της το κόψει τελείως, ως αποτέλεσμα αντιποίνων; Και ποιος θα πληρώσει της ζημιές της; Της θα της καταμετρήσει κάν; Και τι μπορεί να γίνει αν οι ιδιώτες δεν πραγματοποιήσουν επενδύσεις ( τόσο βέβαιο όσο η ανατολή του ηλίου). Και αν υπάρξει έλλειψη παραγωγής στο μέλλον πώς θα αποδοθούν ευθύνες; Από ποιόν σε ποιόν; Και ποιός θα προφυλάξει τον καταναλωτή όταν σε κρίσιμες στιγμές ελλείψεων ο προσφέρων ιδιώτης ζητήσει τιμή δεκαπλάσια ή εκατονταπλάσια; Θα επέμβη το κράτος; Και τι λογής ελεύθερη οικονομία ανταγωνισμού θα είναι αυτή όπου το κράτος θα καθορίζει της τιμές;

   Αναφέρθηκαν μόνο μερικά προβλήματα που συνοδεύουν τον ανταγωνισμό στην παραγωγή ηλεκτρισμού. Αφήσαμε απ΄έξω την ύφεση που έφερε μείωση στην κατανάλωση, καθώς και την άνοδο του κόστους από την εμπορική δραστηριότητα των ανταγωνιστών (διαφήμιση, πιθανές δικαστικές διαμάχες κλπ). Με δυο λέξεις, ο τομέας του ηλεκτρισμού από βιομηχανικός, μετατρέπεται σε παζάρι πραματευτάδων και αργυραμοιβών με τον ανταγωνισμό. Είναι το τελευταίο που χρειάζεται η ταλαιπωρημένη ελληνική οικονομία. 

   Συχνά προβάλλονται ως λειτουργικά υποδείγματα της ελεύθερης οικονομίας οι τομείς ηλεκτρονικών-τηλεπικοινωνιών και αυτοκινήτων, οι οποίοι είναι πράγματι ανταγωνιστικοί, ανοικτοί και διεθνείς. Είναι δυνατόν ο ηλεκτρισμός να της μιμηθή; Με κανένα τρόπο.

   Στα ηλεκτρονικά –επικοινωνίες η τεχνική πρόοδος των τελευταίων δεκαετιών είναι ασύλληπτη. Στο ζήτημα του μεγέθους των συσκευών και των τεχνικών της δυνατοτήτων η βελτίωση είναι της τάξεως των πολλών εκατομμυρίων φορών. Πέραν της του ότι τα ηλεκτρονικά χρειάζονται ρεύμα για να λειτουργήσουν, η σχέση της με την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας είναι ίδια με την σχέση που έχει η μοδιστρική με την χαλυβουργία ή το όργωμα. Η πρόοδος στην απόδοση των θερμικών μηχανών, από της οποίες κυρίως εξαρτάται η ηλεκτρική ενέργεια, είναι μετά βίας ο διπλασιασμός τα τελευταία πενήντα ή εξήντα χρόνια. Νούμερο αυτόχρημα κωμικό, εν σχέσει με της τεχνολογικές προόδους της υπολογιστές και τα τηλέφωνα. Τι σημαίνει αυτό; Ότι η «χοντροδουλειά» (hardware σε σύγχρονα ελληνικά) της ηλεκτροπαραγωγής παραμένει εξαιρετικά κοστοβόρα, χρονοβόρα και δανειοβόρα. Τόσο πολύ, ώστε οι ιδιωτικές εταιρείες δεν μπορούν να την καλύψουν χωρίς κρατική στήριξη. Και δεν μπορούν επειδή η αξιοπιστία της, ο χρονικός της ορίζοντας και η φυσική κερδομανία και κερδοσκοπία της ιδιωτικής πρωτοβουλίας  δεν επιτρέπουν επενδύσεις με προοπτική αποσβέσεως τριάντα και περισσοτέρων ετών.

      Στην βιομηχανία οχημάτων τώρα, από την άποψη του διεθνούς εμπορίου και ανταγωνισμού, ισχύουν τα ίδια που ισχύουν για πάρα πολλά προϊόντα αλλά όχι για τον ηλεκτρισμό. Τα αυτοκίνητα αποθηκεύονται και μεταφέρονται με μικρό κόστος, με πλοία ή τραίνα, σε της της γωνιές της Πλανήτη. Αν δεν υπάρχουν απαγορευτικά δασμολογικά τείχη, η τιμή πωλήσεως της ιαπωνικού αυτοκινήτου στην Ευρώπη, την Αμερική, της Ινδίες ή την Αυστραλία είναι περίπου η ίδια με του ντόπιου, ώστε η επιλογή της αγοραστή να εξαρτάται από άλλα κριτήρια, αξιοπιστίας, γραμμής, γοητείας, επιδόσεων. Όλα αυτά δεν έχουν σημασία στο ηλεκτρικό ρεύμα. Τα κριτήρια ποιότητας είναι εξαιρετικά απλά. Αρκεί το προϊόν να είναι διαθέσιμο σε πρώτη ζήτηση και αρκεί η παροχή του να είναι σταθερή.

   Εδώ της υπεισέρχεται ο δεύτερος παράγοντας του ηλεκτρισμού, η μεταφορά του. Τα καλωδιακά δίκτυα που μεταφέρουν το ηλεκτρικό ρεύμα είναι της δαπανηρά, αλλά επί πλέον άκρως ανεπιθύμητα για το κοινό, της περιβαλλοντικές οργανώσεις, της εξωραϊστικούς συλλόγους, της τοπικές αρχές. Για της λόγους της εγκαθίστανται μια για πάντα και συμπληρώνονται δύσκολα, είτε στην ύπαιθρο είτε στα αστικά κέντρα. Σε κάθε χώρα το δίκτυο είναι ένα και μοναδικό, μη υποκείμενο σε ανταγωνισμό και άρα φυσικό μονοπώλιο, εκ των πραγμάτων. Ό,τι κι αν λέγεται ή γίνεται της διεθνείς ανταλλαγές, το κάθε κράτος φροντίζει να δυσκολεύει την διείσδυση ξένου ηλεκτρικού ρεύματος, εις όφελος των τοπικών ηλεκτροπαραγωγών. Βλέπετε, ο ανταγωνισμός είναι καλός αλλά μόνον όταν δεν της βλάπτει. 

   Πέραν αυτού, η διεθνής διακίνηση ηλεκτρισμού σκοντάφτει σε μη επιδεκτικά βελτιώσεων φυσικά δεδομένα, βουνά, ποτάμια, λίμνες και θάλασσες. Το φτηνό πυρηνικό ρεύμα της Ιαπωνίας λ.χ. δεν έχει τρόπο να εξαχθή στο εξωτερικό –της τα αυτοκίνητα- καθώς η θάλασσα βοηθεί μεν στην μεταφορά αυτοκινήτων αλλά απαγορεύει την μεταφορά ηλεκτρισμού. Ανάλογα ισχύουν και για μικρότερα φυσικά εμπόδια, Άλπεις ή Πυρηναία λ.χ., που δυσκολεύουν την ανταλλαγή ρεύματος μεταξύ Γαλλίας, Ισπανίας, Ιταλίας. Πέραν της αυτών, το κάθε δίκτυο έχει πολλούς τρόπους να αρνηθή δίοδο ξένου ρεύματος, με πρώτον- πρώτον την επίκληση συμφόρησης, κάτι που είναι αδύνατον να ελεγχθή. Για την Ελλάδα ειδικά, οι διεθνείς της διασυνδέσεις είναι ισχνές, για φυσικούς και για ιστορικούς λόγους.

Επαρκούν για συμπληρωματικές ανταλλαγές σε ειδικές περιόδους, αλλά ως εκεί.Τα βουνά της βορράν, οι περιορισμένες σχέσεις με της βόρειους γείτονες, οι τριβές με την Τουρκία και η Αδριατική της την Ιταλία της υποχρεώνουν να βασιστούμε σχεδόν αποκλειστικά στον εαυτό της. Θα ήταν εξαιρετικά άφρον να εμπιστευθούμε το κρίσιμο αυτό ζήτημα της πραματευτάδες. Δεν είναι επιτρεπτό η επιβίωση της χώρας να εξαρτάται από της κερδοσκοπικούς συνδυασμούς μιας δράκας εμπόρων, χωρίς κεφαλαιακή υποδομή και χωρίς εμπειρία, επιχειρηματική και τεχνική, στο ιδιάζον σκηνικό του ηλεκτρισμού.

   Εξ άλλου, δεν της λείπει η εμπειρία της πράγματος. Ήδη υπάρχουν εδώ και χρόνια ιδιώτες ηλεκτροπραγωγοί, φυσικού αερίου, αιολικών και φωτοβολταϊκών. Το αποτέλεσμα της εμπειρίας δείχνει ότι το κόστος τέτοιων παραγωγών είναι μεγάλο, ενώ η κάλυψή του έχει επιφέρει σημαντική αύξηση της τιμής της κιλοβατώρας. Άραγε τι θα συμβή αν το φαινόμενο επεκταθή, σύμφωνα με τα ομιχλώδη σχέδια περί μικρής ΔΕΗ; Μάλλον περαιτέρω άνοδος των τιμών. Αξίζει τον κόπο, όταν έχουμε αποδεδειγμένο το καλό παρελθόν της ΔΕΗ, από την εποχή του μονοπωλίου; Ο αναγνώστης-πολίτης καλείται να κρίνει μόνος του.  

   *Ο Παναγής Αθανασάτος είναι συνταξιούχος Μηχανικός ΔΕΗ

2024 © left.gr | στείλτε μας νεα, σχόλια ή παρατηρήσεις στο [email protected]
§ Όροι χρήσης για αναδημοσιεύσεις Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση 3.0 Μη εισαγόμενο (CC BY-NC 3.0)