O Γκόγια (Φρανθίσκο Γκόγια υ Λουθιέντες) γεννήθηκε στις 30 Μαρτίου 1746 στο χωριό Φουενδετόδος κοντά στη Σαραγόσα. Έζησε σε μια εποχή κοινωνικών μεταβολών μέσα από τις επιστήμες, την αμφισβήτηση της θρησκείας, τον ορθό λόγο, τη Γαλλική Επανάσταση. Θεωρήθηκε επαναστάτης καλλιτέχνης και αυτό διότι σταδιακά απομακρύνθηκε μέσα από την εξέλιξη της τέχνης του από την αριστοκρατία και τη μοναρχία. Ωστόσο κατ’ ουσίαν παρέμεινε στη βασιλική αυλή και την υπηρέτησε, όπως και την Εκκλησία και γενικότερα το ισπανικό συντηρητικό κατεστημένο.
Αρχικά διδάχτηκε την χαρακτική τέχνη της Αναγέννησης και του ιταλικού Μπαρόκ, στη συνέχεια είχε δύο αποτυχημένες προσπάθειες εισαγωγής στη Ακαδημία του Σαν Φερνάντο όμως τελικά, το 1780, κατάφερε να εισαχθεί ομόφωνα, φιλοτεχνώντας έναν θρησκευτικό πίνακα, τον «Εσταυρωμένο», παρά το γεγονός ότι τα θρησκευτικά θέματα αποτέλεσαν πολύ μικρό μέρος του έργου του. Από τα τέλη του 1774 είχε αρχίσει να φιλοτεχνεί τοιχοτάπητες στα Βασιλικά Ανάκτορα του Πράδο και της Μαδρίτης αποτυπώνοντας θέματα της ισπανικής αριστοκρατίας. Στη βασιλική αυλή επηρεάστηκε από την τέχνη του Ροκοκό των Τζακίντο και Τιέπολο. Το ταξίδι που είχε πραγματοποιήσει στην Ιταλία την άνοιξη του 1770 μέχρι το καλοκαίρι του 1771 δεν άσκησε σημαντική επίδραση στο μετέπειτα έργο του.
Οι προσωπογραφίες του αρχίζουν να αποκαλύπτουν μια νέα προσέγγιση στα πρόσωπα, ένα ψυχολογικό βάθος πρωτόγνωρο, τα μοντέλα του – ευγενείς και αξιωματούχοι της αυλής – αποτυπώνονται με άμεσο και λιτό τρόπο.
Την περίοδο 1792 – 93 σε ταξίδι του στη Σεβίλλη ασθενεί βαριά με αποτέλεσμα να χάσει την ακοή του και να μείνει κουφός για το υπόλοιπο της ζωής του. Στο παρελθόν είχε επίσης ασθενήσει βαριά και είναι χαρακτηριστικό ότι μετά από τις περιόδους αυτές των ασθενειών ο τρόπος που ζωγράφιζε άλλαζε ριζικά. Από την τελευταία ασθένειά του προκύπτει ο Γκόγια που γνωρίζουν όλοι με την προφητική και ονειρική ατμόσφαιρα των έργων του και τη σκοτεινή πλευρά τους. Ο Γκόγια διερεύνησε τη σύγκρουση λογικής και παραλόγου μέσα από τις παραδοσιακές δοξασίες της μαγείας και των λαϊκών συνηθειών.
Το Φεβρουάριο του 1799 κυκλοφόρησε η πρώτη έκδοση των 80 χαρακτικών του με τίτλο «Καπρίτσια». Τα χαρακτικά αναπαριστούν δεισιδαιμονίες, ηθικά ελαττώματα και διάφορες μικροπρεπείς πράξεις που ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένες στην Ισπανία εκείνη την εποχή. Η Ιερά Εξέταση απαγόρευσε την κυκλοφορία των έργων δυο μέρες μετά. Η εικόνα σύμβολο των χαρακτικών ήταν «Ο ύπνος της λογικής γεννά τέρατα»αναφορικά με την καταπάτηση των αξιών του Διαφωτισμού στη Γαλλία όπως και τα γεγονότα που θα επακολουθούσαν στην Ισπανία λίγα χρόνια αργότερα.
H Οικογένεια του Κάρολου Δ’ ολοκληρώθηκε το 1801. Το έργο αποτυπώνει τη βασιλική οικογένεια με μια οπτική, η οποία κριτικάρει τα μέλη της με τρόπο πρωτόγνωρο μέχρι τότε. Ωστόσο αυτή η κριτική δεν φαίνεται να έγινε αντιληπτή από το βασιλιά, ακριβώς επειδή ο καλλιτέχνης τόνισε τη λαμπρότητα των ενδυμασιών και των παρασήμων για να καλύψει την έκφραση των προσώπων.
Η Γυμνή Μάχα είναι το πρώτο γυμνό έργο που δεν εντάσσεται σε κάποιο μυθολογικό θέμα. Η πρωτοποριακή αυτή ματιά αποτελεί σταθμό στην ευρωπαϊκή τέχνη.
Η 3η Μαΐου 1808: Τουφεκισμός στο όρος του Πρίνθιπε Πίο αποτελεί επίσης μια εκφραστική πρωτοπορία. Ο τρόπος απόδοσης της εκτέλεσης έχει μια μοναδική δυναμική και αμεσότητα η οποία ήταν άγνωστη έως τότε.
Το 1819 ο Γκόγια αγόρασε ένα μικρό διώροφο σπίτι στις όχθες του ποταμού Μανθανάρες που πήρε την ονομασία του Έπαυλη του Κουφού από τον προηγούμενο ιδιοκτήτη που ήταν κουφός. Η ειρωνεία ήταν ότι και ο Γκόγια είχε χάσει επίσης την ακοή του. Σε ηλικία 73 ετών ο ζωγράφος παλεύει με τους δαίμονές του, τη θνητότητα, τη φθορά και αυτή η πάλη του παίρνει σάρκα και οστά στους τοίχους του σπιτιού. Φιλοτεχνεί μυστηριώδη έργα αλληγορικού χαρακτήρα στον πρώτο όροφο και στο ισόγειο του σπιτιού με λάδι σε επιχρίσματα γύψου. Τα έργα αυτά παίρνουν την ονομασία «μαύροι πίνακες» έχοντας ως θέμα το κακό με μια βαθιά φιλοσοφική προσέγγιση που σχετίζεται με τη φύση και τη βαρβαρότητα. Οι τοιχογραφίες αυτές αποτυπώνουν τον όλεθρο, τη βία, την παράνοια και το μηδενισμό. Το κοσμικό κακό και οι υπερβατικές του διαστάσεις, ο θάνατος, ο παραλογισμός και όλες οι σκοτεινές πτυχές του. Τα εφιαλτικά νυχτερινά τοπία, οι συνάξεις των μαγισσών, τα παραμορφωμένα πρόσωπα συνθέτουν μια απόκοσμη ατμόσφαιρα. Σαράντα χρόνια νωρίτερα ο καλλιτέχνης φιλοτεχνούσε φωτεινά και εορταστικά έργα στους βασιλικούς τοιχοτάπητες, με τοπία που έλαμπαν κάτω από τον ήλιο. Τώρα βρίσκεται αντιμέτωπος με τη νομοτέλεια και το επερχόμενο τέλος.
Ο Γκόγια δώρισε την Έπαυλη του Κουφού στον εγγονό του και στα τέλη του 19ου αιώνα την πήρε ο βαρόνος Emile d’ Erlager, ο οποίος ζήτησε να ξηλώσουν τις τοιχογραφίες και τις δώρισε το 1881 στο Μουσείο Πράδο. Η Έπαυλη γκρεμίστηκε το 1910 και σήμερα στη θέση της βρίσκεται ένας σιδηροδρομικός σταθμός. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του εγκαταλείπει την Ισπανία λόγω πολιτικής καταπίεσης του απολυταρχικού καθεστώτος και εγκαθίσταται στη Γαλλία στην Cour de Tournay, παραιτείται από τη θέση του «ζωγράφου του βασιλιά» και πεθαίνει στα μέσα Απριλίου του 1828 μετά από ολική παράλυση.
Πηγές
1) Καθημερινή, Βιβλιοθήκη Τέχνης, Γκόγια.
2) Παγκόσμια Εγκυκλοπαίδεια της Τέχνης, Φυτράκης.
3)Τaschen, Goya.
