Μεγάλη έρευνα του ινστιτούτου ερευνών «Pew Research Center» για τις διεθνείς τάσεις περιλαμβάνει σημαντικά ευρήματα για τις αντιλήψεις των ανθρώπων στις «ανεπτυγμένες» (advanced) χώρες (μεταξύ αυτών και η Ελλάδα της ακραίας λιτότητας καθώς και άλλες 5 ευρωπαϊκές χώρες), τις «αναδυόμενες» οικονομίες (emerging) και τις «αναπτυσσόμενες» (developing)*. Όπως αναφέρει η έρευνα, η κοινή γνώμη των ανεπτυγμένων οικονομιών, καθώς συνεχίζεται η Μεγάλη Ύφεση (Great Recession), είναι απαισιόδοξη για τις οικονομικές προοπτικές της επόμενης γενιάς. Οι περισσότεροι ερωτώμενοι από τα πλουσιότερα κράτη θεωρούν ότι τα παιδιά στη χώρα τους θα είναι σε χειρότερη οικονομική κατάσταση από τους γονείς τους. Αντίθετα, στις περισσότερες χώρες που κατηγοριοποιούνται στις αναδυόμενες (λχ η Ρωσία, η Κίνα, η Τουρκία και η Βενεζουέλα) και αναπτυσσόμενες (λχ η Γκάνα, η Νικαράγουα και η Σενεγάλη) οικονομίες, οι ερωτηθέντες δήλωσαν περισσότερο αισιόδοξοι ότι η επόμενη γενιά θα έχει υψηλότερο βιοτικό επίπεδο. 

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον αποτελούν τα ευρήματα για την ελληνική κοινή γνώμη η οποία στέλνει μήνυμα – κόλαφο για τις πολιτικές λιτότητας και επιρρίπτει στις μνημονιακές κυβερνήσεις την ευθύνη για τη διόγκωση των ανισοτήτων. Οι Έλληνες, σε ποσοστό 84% (μακράν το μεγαλύτερο μαζί με αυτό των κατοίκων του Λιβάνου) θεωρούν το χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών «πολύ μεγάλο πρόβλημα». Υψηλά τα ποσοστά και στον υπόλοιπο ευρωπαϊκό Νότο (74% των Ισπανών και 73% των Ιταλών έχουν την ίδια άποψη) που πλήττεται βάναυσα από τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές. Αναλυτικά τα ποσοστά για τις 44 χώρες** που συμπεριλαμβάνονται στην έρευνα:

Πάνω από τους μισούς Έλληνες (54%) θεωρούν τις κυβερνητικές πολιτικές καθοριστικότερη αιτία για το χάσμα πλουσίων και φτωχών. Η Ελλάδα έχει το μεγαλύτερο ποσοστό και ακολουθεί κατά πόδας η Ισπανία με 52% και η Νότια Κορέα με 46%. Για τους Έλληνες, οι μισθοί των εργαζομένων αλλά και το φορολογικό σύστημα παίζουν (σαφώς μικρότερο) ρόλο στην διόγκωση του ταξικού χάσματος (από 16%). 

Οι ερωτώμενοι από την Ελλάδα συγκαταλέγονται με ποσοστό 65% σε αυτούς που είναι περισσότερο απαισιόδοξοι για το μέλλον της επόμενης γενιάς. Στην ερώτηση αν η επόμενη γενιά θα είναι χειρότερα ή καλύτερα οικονομικά από την προηγούμενη ξεχωρίζει το υψηλό ποσοστό των Γάλλων (86%) που δεν ελπίζει σε ένα καλύτερο μέλλον για την επόμενη γενιά. Αναλυτικά οι απαντήσεις που αναδεικνύουν ως κυρίαρχη τάση της απαισιοδοξία μεταξύ των κατοίκων των ανεπτυγμένων οικονομιών, με εξαίρεση το Ισραήλ και τη Νότια Κορέα:

 

Δυσπιστία στον ατομικισμό και την «ελεύθερη» αγορά

Πέραν της έντονης ανησυχίας για το χάσμα πλουσίων και φτωχών, ενδεικτικό του ρήγματος της νεοφιλελεύθερης ηγεμονίας είναι το πολύ υψηλό ποσοστό των ερωτηθέντων που θεωρούν ότι «η επιτυχία στη ζωή εξαρτάται από δυνάμεις έξω από τον έλεγχό μας» (δηλαδή όχι από τις ατομικές ικανότητες ή τη «σκληρή δουλειά», όπως θα διατεινόταν ένας οπαδός της νεοφιλελεύθερης ιδεολογίας). Στην Ελλάδα, το 62% (έναντι 37%) θεωρεί ότι είναι εξωγενείς του ατόμου οι παράγοντες που καθορίζουν την «επιτυχία στη ζωή», ποσοστό που γίνεται ακόμα μεγαλύτερο σε χώρες με μεγαλύτερες ανισότητες. 

Αξιοσημείωτο είναι και το ποσοστό των Ελλήνων που διαφωνούν με τη θέση ότι «οι περισσότεροι άνθρωποι είναι σε καλύτερη θέση στην οικονομία της ελεύθερης αγοράς, ακόμη κι αν κάποιοι είναι πλούσιοι και κάποιοι φτωχοί. Το ποσοστό των Ελλήνων που αμφισβητούν την «επιτυχία» του νεοφιλελεύθερου μοντέλου (50%) είναι ανάμεσα στα υψηλότερα μεταξύ των 44 λαών που περιλαμβάνονται στην έρευνα. Μάλιστα, Στην Ελλάδα, η «υποστήριξη στον καπιταλισμό» (support for capitalism) παρουσιάζει ένα από τα μεγαλύτερα χάσματα (της τάξης των 20 ποσοστιαίων μονάδων) ανάμεσα στους ανθρώπους μεγαλύτερων εισοδημάτων (που είναι περισσότερο υποστηρικτικοί στο σύστημα της «ελεύθερης» αγοράς) και σε αυτούς των χαμηλότερων εισοδημάτων (που απορρίπτουν το μοντέλο αυτό). Μόνο οι Ισπανοί και οι Ιάπωνες (με 51%) είναι πάνω από τους Έλληνες ενώ από τις αναπτυγμένες χώρες, η Νότια Κορέα, οι ΗΠΑ και η Γερμανία φαίνεται να διατηρούν χωρίς ιδιαίτερους κλυδωνισμούς την «πίστη» τους στην «ελεύθερη» αγορά.

Ως λύσεις για την κάλυψη του κενού μεταξύ πλουσίων και φτωχών προτείνονται στους ερωτώμενους είτε η μείωση των φόρων στους πλούσιους και τις επιχειρήσεις «για να δοθούν κίνητρα για επενδύσεις και οικονομική ανάπτυξη» είτε η αύξηση των φόρων στους πλούσιους και τις επιχειρήσεις «για να στηριχθούν προγράμματα που θα βοηθήσουν τους φτωχούς». Τα αποτελέσματα μοιάζουν κάπως αντιφατικά καθώς σε χώρες - προπύργια του αγγλοσαξονικού μοντέλου προκρίνεται από τους πολίτες η αύξηση της φορολογίας στους πλούσιους (50% στη Μεγάλη Βρετανία, 49% στις ΗΠΑ) ενώ στην Ελλάδα (50%), τη Γαλλία (61%) και την Ιταλία (68%) είναι περισσότεροι αυτοί που τάσσονται υπέρ της μείωσης στη φορολογία. Οι Γερμανοί (61%) και οι Ισπανοί (54%) προτείνουν, σε υψηλότερα ποσοστά από κάθε άλλη ανεπτυγμένη χώρα, την υψηλή φορολογία των πλουσίων ως μέσο για τη μείωση του ταξικού χάσματος. 

Ενδιαφέρον παρουσιάζει και το ερώτημα για την κοινωνική κινητικότητα, όπου οι Έλληνες θεωρούν την εκπαίδευση (31%) το πιο σημαντικό εφόδιο «για να πάει κάποιος μπροστά». Ακολουθούν η «σκληρή δουλειά» (21%), «οι κατάλληλες γνωριμίες» (21%), η «τύχη» (19%), η «πλούσια οικογένεια» (19%), «το να είσαι άντρας» (4%) και η «δωροδοκία» (4%). 

Σημειώσεις:

* Διαβάστε στα αγγλικά τo παράρτημα της έρευνας που αναλύει τα κριτήρια βάσει των οποίων έγινε η συγκεκριμένη κατηγοριοποίηση

**Διαβάστε αναλυτικά για τη μεθοδολογία της Έρευνας που διεξήχθη την Άνοιξη του 2014

Επιμέλεια: Τάσος Γιαννόπουλος