Όποιος την ιστορία του τόπου του αγνοεί ορφανός νιώθει και ευάλωτος είναι, γιατί η ιστορία είναι μια ρόδα που γυρίζει, φέρνοντας τον ένα λαό στη θέση του άλλου και μόνο το απλωμένο χέρι του πρόσφυγα που αποζητά ένα ποτήρι νερό για το παιδί του παραμένει σταθερή και αναλλοίωτη εικόνα μες τον χρόνο. Καραβιές οι πρόσφυγες από τη Συρία να διασχίζουν το Αιγαίο και τη Μεσόγειο. Απ' το Χαλέπι ίσως κάποιοι απ' αυτούς. Και ίσως οι παππούδες τους και να θυμούνται τους Έλληνες διωγμένους.
Πριν από λίγους μήνες ένας διαδικτυακός φίλος μου έστειλε μια φωτογραφία από το αρχείο της βιβλιοθήκης του Κογκρέσου των ΗΠΑ. Η αχρονολόγητη φωτογραφία, με τίτλο «Έλληνες πρόσφυγες στο Χαλέπι», δείχνει μια ομάδα ανθρώπων ντυμένους με κουρέλια και κάποια νεαρά αγόρια να κάθονται στη σειρά και να περιμένουν φαγητό. Σε πρώτο πλάνο, μια γυναίκα με ένα κουτί με ορισμένα είδη στα πόδια της στέκεται δίπλα σε ένα καζάνι στο οποίο κάτι μαγειρεύεται. Κάτω από την αρχειακή φωτογραφία υπάρχει λεζάντα με τίτλο «12.000 Έλληνες τράφηκαν από τους Αμερικανούς». Σύμφωνα με τα ιστορικά αρχεία, μετά τη Συνθήκη της Λωζάνης, υπήρξαν 17.000 Έλληνες πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία που, αντί να περάσουν το Αιγαίο, εγκαταστάθηκαν σε διάφορες πόλεις της Συρίας με την πλειονότητά τους να αναζητά καταφύγιο στο Χαλέπι. Η κατάσταση για τους Έλληνες πρόσφυγες το καλοκαίρι του 1923 στη Συρία περιγράφεται ως «τραγική και αβέβαιη» μια και παρέμειναν εκεί, στη φτωχή Συρία, απομονωμένοι και αβοήθητοι από την τότε ελληνική πολιτεία.
Αναφερόμενος στην ίδια περίπου εποχή, ο Γιώργος Σεφέρης στο έργο του «Έξι νύχτες στὴν Ἀκρόπολη» περιγράφει: Ἄκουσα σήμερα ἀπὸ ἕναν πρόσφυγα τοῦτο: Βγῆκαν κυνηγημένοι σ’ ἕνα ἑλληνικὸ νησί. Μαγαζιά, σπίτια, πόρτες, παράθυρα, ἔκλεισαν ὅλα μονομιᾶς. Αὐτὸς μὲ τὴν γυναίκα του μέσα στὸ κοπάδι. Τὸ μωρὸ ἕξι μέρες νὰ τραφεῖ· ἔκλαιγε, χαλνοῦσε τὸν κόσμο. Ἡ γυναίκα παρακαλοῦσε γιὰ νερό. Τέλος ἀπὸ ἕνα σπίτι τῆς ἀποκρίθηκαν: “'Ενα φράγκο τὸ ποτήρι”. Κι ὁ πατέρας συνεχίζει: “Τί νὰ κάνω, κύρ-Στράτη, ἔφτυσα μέσα στὸ στόμα τοῦ παιδιοῦ μου γιὰ νὰ τὸ ξεδιψάσω”.
Το πώς υποδέχτηκαν οι Ελλαδίτες τους πρόσφυγες το '22 είναι μια ιστορία που συνήθως αποφεύγουμε να συζητάμε δημοσίως. Το πώς υποδέχτηκαν οι Σύριοι τους Μικρασιάτες είναι μια άγνωστη ιστορία, που δεν έχει καταγραφεί σε κανένα αρχείο. Αυτό που καταγράφεται είναι η παρούσα ιστορία των χιλιάδων προσφύγων που αναζητούν καταφύγιο στην Ελλάδα. Και μια μέρα θα γράψει και θα ξεχωρίσει η Ιστορία τους «ορφανούς» και τους «ευάλωτους» απ' όσους τη διδάχτηκαν με σεβασμό.
