Με τον όρο Ουμανισμός (Ανθρωπισμός, νεολατινικά Humanismus) αναφερόμαστε σε ένα κίνημα σκέψης που εκδηλώθηκε στη δυτική Ευρώπη, κατά το τέλος του Ύστερου Μεσαίωνα και την Αναγέννηση (προσεγγιστικά, από τον 14ο αιώνα έως το 17ο).

Χαρακτηρίζεται από την επιστροφή στα αρχαία κείμενα, την έντονη εξύμνηση του ατόμου και της δυνατότητάς του να κατανοήσει και να αλλάξει τόσο τον εαυτό του όσο και τον κόσμο, με γνώμονα ορθολογικές απαντήσεις και όχι θρησκευτικές προκαταλήψεις.

Σήμερα βέβαια έχει κυλίσει πολύ νερό στο μύλο της ιστορίας της ανθρωπότητας.

Ο αστικός ορθολογισμός κατέληξε να σημαίνει την επιστημονική εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, την ορθολογική εξόντωση εκατομμυρίων ανθρώπων (Άουσβιτς), τον εξορθολογισμό του τρόμου (Βιετνάμ, Ιράκ, Παλαιστίνη).

Αντί για ελευθερία ο ορθολογισμός σημαίνει καταπίεση, κατάντησε να αντικαταστήσει τον μεσαιωνικό ανορθολογισμό με την ορθολογική (επιστημονική) χειραγώγηση εκατομμυρίων ανθρώπων από τη μειοψηφική άρχουσα τάξη.

Ωστόσο (για να είμαστε δίκαιοι…) εξ αρχής, οι μεγάλοι διανοητές του Ανθρωπισμού αντιλαμβανόντουσαν τον κίνδυνο χειραγώγησης που ενέχει ο ορθολογισμός. Έτσι, για παράδειγμα, ο Ραμπελαί, ένας από τους πλέον γνωστούς ανθρωπιστές της αναγεννησιακής περιόδου, έγραφε στη διαθήκη του:

«Δεν έχω τίποτα. Χρωστάω πολλά. Τα υπόλοιπα τα αφήνω στους φτωχούς».

Λογικό και παράλογο συνυπάρχουν αρμονικά:

Αφού δηλώνει ότι δεν έχει τίποτα, τι ακριβώς σημαίνει «τα υπόλοιπα τα αφήνω στους φτωχούς»;

Αλλά το πνευματικό έργο δεν είναι κάτι; Πολύ περισσότερο όταν στοχεύει στην αφύπνιση και την απελευθέρωση;

Αφήνει, λοιπόν, και, ταυτόχρονα, δεν αφήνει κάτι ο Ραμπελαί. Είναι στο χέρι μας (“των φτωχών”) κάτι να κάνουμε με την κληρονομία.

Ή απλά, να μην κάνουμε απολύτως τίποτα…