Ο εισηγητής -ο τελευταίος της άκρως ενδιαφέρουσας ημερίδας που πραγματοποιήθηκε χθες στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού της Θεσσαλονίκης με θέμα «Αναπαραστάσεις της Κατοχής: φωτογραφία, ιστορία, μνήμη»- δείχνει τις ιστορικές φωτογραφίες της εισβολής. Αντιπαραθέτει σύγχρονες του ίδιου σημείου της πόλης, συνεχίζει με παράθεση φωτογραφιών από την πορεία της γερμανικής μηχανής, στην οδό Εγνατία μέχρι τη διασταύρωση της με την οδό Βενιζέλου. Παραθέτει φωτογραφίες με τα στρατεύματα να πορεύονται με "φόντο" το Χάμζα μπέη τζαμί, («πιθανότατα η παρέλαση "έστριψε" στην οδό Βενιζέλου, αλλά δεν έχουμε σχετικές εικόνες», λέει) και συνεχίζει με παράθεση φωτογραφιών απ την πορεία των γερμανικών αρμάτων στην παραλιακή λεωφόρο Νίκης.

- Είναι όμως οι φωτογραφίες των αρμάτων στη λεωφόρο Νίκης του 1941 ή μεταγενέστερες, καθώς ο Τύπος του άρματος που διακρίνεται στη φωτογραφία φέρεται να κυκλοφόρησε στις αρχές του 1943...;

- Είναι οι φωτογραφίες-ντοκουμέντα που απεικονίζουν γερμανούς μαχητές και στον ουρανό πάνω τους να ίπτανται αεροπλάνα και αλεξιπτωτιστές (από τη μάχη της Κρήτης 20 Μαΐου 1941) ή μεταγενέστερες, σκηνοθετημένες και ...πλαστές απεικονίσεις, καθώς όπως διαπιστώθηκε οι αλεξιπτωτιστές είναι εκ των υστέρων επι-ζωγραφισμένοι στη φωτογραφία;

- Και ο ...Γερμανός φωτογράφος-στρατιώτης με "καθήκον" επιβεβλημένο από το υπουργείο προπαγάνδας της Γερμανίας του Γ΄Ραιχ, μπορεί να σκοτώθηκε κατά την ανατίναξη της γέφυρας του Ισθμού -η φωτογραφική του μηχανή όμως και το φιλμ της διασώθηκε από τους συν-στρατιώτες του και η τελευταία λήψη -δευτερόπλεπτα ίσως πριν την ανατίναξη- εκτυπώθηκε, και απεικονίζει τους Γερμανούς να επιχειρούν να διασχίσουν τη γέφυρα...

- Τι ήταν τα ...."ομιλούντα γράμματα" (ηχητικά γράμματα- χάρτινοι κερωμένοι δίσκοι γραμμοφώνου που "ηχογραφούνταν" στο Παπάφειο της Θεσσαλονίκης και στέλνονταν αντί γραμμάτων από τους Γερμανούς αξιωματικούς στις οικογένειες τους στη Γερμανία);

- Φωτογράφιζαν οι Γερμανοί τους συν-στρατιώτες τους να κάνουν ...πλιάτσικο σε εμπορικό κατάστημα της οδού Ερμού;

- Απεικονίζονταν σε φωτογραφίες οι ...τελετές γάμου εξ αποστάσεως (ο Γερμανός -στρατιώτης στην Ελλάδα και η Γερμανίδα σύζυγος στον τόπο της);

- Ήταν η Ελλάδα και ειδικά η Θεσσαλονίκη "τουριστικός προορισμός" για τους Γερμανούς εισβολείς, που τύπωναν ακόμα και "illustrated tourist guide - Ein kleiner spaziergang durch Saloniki" (εικονογραφημένος τουριστικός οδηγός για...μια μικρή βόλτα στη Θεσσαλονίκη και τα μνημεία της);

- Ήταν μια..."εκπαίδευση αποστροφής του βλέμματος" από τη φρίκη και τις θηριωδίες του πολέμου η "μανιώδης" και "επιβεβλημένη", σχεδόν, απ’ τη γερμανική προπαγάνδα, η φωτογράφιση προσωπικών στιγμών τουριστικού τύπου από επαγγελματίες και ερασιτέχνες Γερμανούς φωτογράφους που υπηρέτησαν στη Θεσσαλονίκη;

- Έπαιζαν οι Γερμανοί στρατιώτες χάντμπολ στο πρώην γήπεδο του Ηρακλή (στο χώρο διαγώνια απέναντι από το Συντριβάνι- δίπλα στη Φιλοσοφική σχολή του ΑΠΘ);

- Απεικονίζεται σε φωτογραφίες των Γερμανών ο "φον Πούλος" (Γεώργιος Πούλος, Έλληνας στρατιωτικός -συνεργάτης των Γερμανών και σφαγέας αμάχων συμπατριωτών του);

- Τι απέγιναν μεταπολεμικά οι Γερμανοί στρατιωτικοί (Μάξ Μέρτεν, Αλόις Μπρούνερ και δεκάδες άλλοι), εκείνοι που είχαν άλλοτε το "δικαίωμα" να αποφασίζουν για τη ζωή και το θάνατο χιλιάδων ανθρώπων στη χειμαζόμενη Θεσσαλονίκη, που συνέβαλαν στην παράδοση των περιουσιών των 45.000 εκτοπισμένων Εβραίων στους ...εναπομείναντες Έλληνες της Θεσσαλονίκης; Χάθηκαν τα ίχνη τους μεταξύ Δαμασκού, Νότιας Αμερικής, Γερμανίας; Κατέφυγαν στην πολιτική (κάποιοι έκαναν πολιτική καριέρα) αντιμετωπίζοντας την ενασχόληση μ’ αυτή ως ανάχωμα για την προστασία τους;

Δεκάδες ανάλογα ερωτήματα -αλλά και απαντήσεις τέθηκαν και δόθηκαν για πρώτη φορά σε επιστημονικό συνέδριο, με αφορμή μια έκθεση φωτογραφιών που εγκαινιάστηκε τον περασμένο Φεβρουάριο στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού της πόλης.

Είναι η πρώτη φορά που εκτίθενται δημόσια άγνωστες μέχρι πρότινος φωτογραφίες από την περίοδο της γερμανικής κατοχής. Με την "οπτική του κατακτητή". Ο τίτλος της "Στο περιθώριο του πολέμου: Η Θεσσαλονίκη της Κατοχής (1941-1944) μέσα από τη φωτογραφική συλλογή Βύρωνα Μήτου".

«Οι πρώτες φωτογραφίες -που αποτέλεσαν και τη "μαγιά" της συλλογής μου ήταν ορισμένες φωτογραφίες που είχε συλλέξει ο πατέρας μου, που υπηρετούσε εκείνη την περίοδο στην Αστυνομία. Στη συνέχεια εντόπισα τον βασικό τους συλλέκτη -έναν Γερμανό στρατιώτη της εποχής, ίσως και φωτογράφο ορισμένων από τα πλάνα-, συνάντησα την κόρη του, μια ηλικιωμένη άτεκνη Γερμανίδα... Είχε στην κατοχή της ("κληρονομιά" του πατέρα της) χιλιάδες φωτογραφίες από όλες τις περιοχές των Βαλκανίων (Ρουμανία, Σερβία) απ' όπου "πέρασε" ο γερμανικός στρατός την περίοδο 1941-44. Ήθελε να τις... ξεφορτωθεί όλες. Κατάφερα να αγοράσω μόνο το τμήμα της συλλογής που αφορούσε στην Ελλάδα και ιδιαίτερα τη Θεσσαλονίκη», έλεγε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο συλλέκτης (συνταξιούχος σήμερα υπάλληλος της Ιονικής Τράπεζας) Βύρων Μήτος.

«Στις μέρες μας -της ηφαιστειακής έκρηξης των ΜΜΕ- δεν θα μπορούσαμε να φανταστούμε έναν πόλεμο χωρίς φωτογραφίες... Η όποια σπουδαιότητα των φωτογραφιών μου δεν θα μπορούσε να αποτελέσει αντάλλαγμα για τη βαρβαρότητα του φασισμού», έλεγε χθες στην εισήγηση του ο συλλέκτης κ. Μήτος, ενώ ο Γερμανός καθηγητής Rolf Sachsse, τόνιζε χαρακτηριστικά πως «αποτελεί ακόμα και σήμερα τόλμη να μιλάς σε μια πόλη σαν τη Θεσσαλονίκη, με τις ζέουσες πληγές απ’ τη γερμανική κατοχή- για τη γερμανική κατοχή», ενώ σχολιάζοντας σχετική ερώτηση, είπε πως σήμερα η «ανάγνωση της φωτογραφίας είναι διαφορετική, οι πόλεμοι που γίνονται είναι διαφορετικοί και... καταγράφονται πλέον στο... Facebook και το Instagram...».

«Το κλειδί της έκθεσης των φωτογραφιών της συλλογής του Βύρωνα Μήτου είναι να εισαγάγουμε την πολιτική στην παρουσίασή τους, δηλαδή να καταστήσουμε σαφές ότι μιλάμε για πόλεμο. Ο τίτλος της έκθεσης, "Στο περιθώριο του πολέμου", υποδεικνύει το κύριο πρίσμα, κάτω από το οποίο το σύνολο του φωτογραφικού υλικού θα πρέπει να ιδωθεί και να ερμηνευθεί. Ένα πρίσμα, το οποίο όχι μόνο αναγνωρίζει ως προπαγάνδα τις επίσημες φωτογραφίες των Μονάδων Προπαγάνδας, αλλά ταυτόχρονα ιχνηλατεί τις προπαγανδιστικές διαδικασίες, που υπέστη η ερασιτεχνική φωτογραφία, εξαίρει τις αστείρευτες δυνατότητες της φωτογραφικής μηχανής και αποκαλύπτει τον ρόλο αυτής ως μέσου αποστροφής του βλέμματος από τις θηριωδίες. Κατά τη γνώμη μας, με την αποκάλυψη της εγγενούς αμφισημίας του υλικού θεωρούμε ότι λαμβάνουμε την απαιτούμενη απόσταση από την αναθεωρητική θέση, που επιχειρεί να "απαλύνει" και να σχετικοποιήσει τα ναζιστικά εγκλήματα, δίνοντας έμφαση στην ανθρώπινη ή ακόμη και συμπαθητική όψη της καθημερινότητας των Γερμανών στρατιωτών και εξισώνοντας με τον τρόπο αυτό θύτες και θύματα», σημειώνουν, μεταξύ άλλων, οι επιμελητές της έκθεσης στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού -Ηρώ Κατσαρίδου και Ιωάννης Μότσιανος- και εισηγητές στη χθεσινή ημερίδα που πραγματοποιήθηκε με την υποστήριξη του Γενικού Προξενείου της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας στη Θεσσαλονίκη (Ελληνο-Γερμανικό Ταμείο για το Μέλλον) και του Σωματείου "Οι Φίλοι του Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού".

Στην ημερίδα μετείχαν οι καθηγητές: Rolf Sachsse (έχει ερευνήσει εκτενώς τη φωτογραφική παραγωγή του Εθνοσοσιαλιστικού κράτους) και Frances Guerin (καθηγήτρια στο πανεπιστήμιο Κέντ, έχει δημοσιεύσει μελέτες για την ερασιτεχνική φωτογραφία κατά τη διάρκεια της ναζιστικής περιόδου), η ιστορικός τέχνης Almut Goldhaim, ο ιστορικός Στράτος Δορδανάς (καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, συγγραφέας της έκδοσης "Έλληνες εναντίον Ελλήνων: Ο κόσμος των Ταγμάτων Ασφαλείας στην κατοχική Θεσσαλονίκη 1941-1944" -Επίκεντρο, 2006), ο ιστορικός φωτογραφίας Άλκης Ξανθάκης, ο συλλέκτης Βύρων Μήτος και ο ανεξάρτητος ερευνητής, ιστορικός - αρχαιολόγος Νίκος Βαλασιάδης.

Η έκθεση στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού (ανοιχτό καθημερινά απ τις 8 π.μ.- 8μ.μ.) συνεχίζεται ως τις 6 του ερχόμενου Νοεμβρίου (2016).